Wyrok z dnia 19 października 1994 r.
II URN 33/94

1. Okres pracy sezonowej, jako okres składkowy, podlega zaliczeniu do
okresu zatrudnienia od którego zależy wysokość świadczeń emerytalno-rento-
wych.
2. Pominięcie w ocenie dowodów pisemnego oświadczenia zmarłego
świadka oznacza brak wszechstronnego rozważenia całokształtu materiału
dowodowego sprawy.

Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN: Józef Iwulski
(sprawozdawca), SA: Barbara Wagner,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, po rozpoznaniu w
dniu 19 października 1994 r. sprawy z wniosku Zenona P. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. o wysokość renty inwalidzkiej, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z dnia 23 grudnia
1993 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkie-
mu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni do
ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 17 listopada 1992 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w
S. przyznał Zenonowi P. rentę inwalidzką trzeciej grupy od dnia 1 sierpnia 1992 r. przy
ustaleniu, że wnioskodawca wykazał 15 lat, 6 miesięcy i 16 dni zatrudnienia.
W dniu 22 grudnia 1992 r. wnioskodawca zwrócił się o zaliczenie dalszych
okresów zatrudnienia przy melioracji w Spółkach Wodnych od dnia 1 kwietnia 1964 r. do
dnia 30 grudnia 1969 r. oraz od 5 czerwca 1972 r. do 15 grudnia 1975 r.,
przedstawiając na te okoliczności dowody z pisemnych oświadczeń świadków.
Decyzją z dnia 2 marca 1993 r. organ rentowy odmówił zaliczenia wnioskodawcy
dalszych okresów zatrudnienia, oceniając przedstawione dowody za mało wiarygodne,
skoro jeden ze świadków nie był współpracownikiem wnioskodawcy, a nadto przebieg
jego pracy zawodowej wskazuje na dorywczy lub sezonowy charakter zatrudnienia.
Odwołanie wnioskodawcy zostało oddalone przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni wyrokiem z dnia 23 grudnia
1993 r., [...]. Wyrok ten uprawomocnił się bez zaskarżenia. W uzasadnieniu tego
wyroku, sporządzonym na żądanie Sądu Najwyższego w trybie art. 419 § 3 k.p.c. Sąd
Wojewódzki stwierdził m.in., że pisemne oświadczenie świadka Henryka Kisielewskiego
nie może być uwzględnione przy ocenie materiału dowodowego, gdyż świadek ten z
uwagi na zgon nie mógł być przesłuchany przez Sąd.
Wyrok ten został zaskarżony rewizją nadzwyczajną przez Ministra Sprawied-
liwości. Skarżący zarzucił rażące naruszenie art. 3 § 2 k.p.c. oraz art. 2 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.) w związku z art. 5 pkt 2 i art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), a
nadto naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.
Minister Sprawiedliwości w szczególności wywiódł, że sam fakt wykonywania przez
pracownika pracy sezonowo nie wyklucza zaliczenia jej do stażu, od którego zależy
wymiar świadczenia emerytalno-rentowego. Przy takim zatrudnieniu pracownik podlega
z reguły pełnemu ubezpieczeniu społecznemu i jest to wobec tego okres składkowy.
Przyjęcie więc zatrudnienia wnioskodawcy przy pracach sezonowych w okresach lat
1964-1969 oraz 1972-1975 miałoby wpływ na wymiar renty wnioskodawcy. Zdaniem
skarżącego, gdyby Sąd odmówił wiarygodności zaoferowanym przez wnioskodawcę
środkom dowodowym to budziłoby to poważne wątpliwości. Wnioskodawca sporne
okresy powołał już w pierwszym wniosku o rentę oraz przedstawił je w ankiecie
personalnej wypełnionej w dniu 1 czerwca 1987 r. Organ rentowy dwukrotnie zwracał
się do Gospodarstwa Hodowli Zarodowej w J. o akta osobowe wnioskodawcy, jednakże
decyzję odmowną wydał przed uzyskaniem tego materiału dowodowego. Brak
możliwości przedstawienia oryginalnych dowodów zatrudnienia uprawdopodobnił
wnioskodawca zaświadczeniem Związku Spółek Wodnych w O. z dnia 17 grudnia 1992
r., stwierdzającym, że brak jest w archiwum dokumentacji byłego Powiatowego Związku
Spółek Wodnych w M. z lat 1964-1975. Pracę wnioskodawcy potwierdził świadek
Henryk K. w oświadczeniu z dnia 20 lipca 1988 r. Nie mógł tego zeznania powtórzyć
przed sądem ze względu na zgon. Drugi ze świadków również potwierdził sporne
okresy zatrudnienia, co też uczynił sam wnioskodawca. Minister Sprawiedliwości
zarzucił, że w toku postępowania nie zażądano od wnioskodawcy książeczki
ubezpieczeniowej, w której mogłyby istnieć zapisy poświadczające sporne zatrudnienie
wnioskodawcy. W tej sytuacji, zdaniem skarżącego, sprawa została rozstrzygnięta
przedwcześnie, przed dostatecznym wyjaśnieniem wszystkich istotnych jej okoliczności.
Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, przy ponownym rozpoznaniu sprawy należy uzyskać
akta emerytalne Henryka K., [...], które mogą zawierać bliższe informacje o osobach
zatrudnionych w spornym okresie w Powiatowym Związku Spółek w M. Zdaniem
skarżącego pozbawienie wnioskodawcy wyższej renty inwalidzkiej (również w
przyszłości) stanowi naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej.
Na rozprawie przed Sądem Najwyższym przedstawiciel Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych i prokurator wnieśli o uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 3 § 2 k.p.c. sąd powinien dążyć do wszechstronnego zbadania
wszystkich istotnych okoliczności sprawy. W szczególności sąd powinien z urzędu
podejmować czynności dopuszczalne według stanu sprawy jakie uzna za potrzebne do
uzupełnienia materiału i dowodów przedstawionych przez strony. Należy uznać, że
obowiązek podejmowania przez sąd z urzędu czynności potrzebnych do uzupełnienia
materiału dowodowego występuje w szczególności w sprawach z zakresu
ubezpieczenia społecznego zwłaszcza, gdy strona (tak jak wnioskodawca w niniejszej
sprawie) wykazuje nieporadność w formułowaniu twierdzeń i wniosków.
Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według
własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego
materiału. Zasada swobodnej oceny dowodów formułowana w tym przepisie opiera się
więc na koniecznym rozważeniu całokształtu materiału dowodowego, bez pominięcia
jakichkolwiek środków dowodowych. Pisemne oświadczenie zmarłego świadka jest
dowodem, który musi być rozważony przy wszechstronnej ocenie materiału sprawy, co
w niczym nie narusza zasady bezpośredniości.
Omawiane przepisy zostały rażąco naruszone przez Sąd Wojewódzki, który nie
rozszerzył postępowania dowodowego o dokumenty wskazane w rewizji nadzwyczajnej.
Mogły się one przyczynić do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy. Pominięcie w
ocenie dowodów pisemnego oświadczenia zmarłego świadka oznacza brak
wszechstronnego rozważenia całokształtu materiału dowodowego sprawy, naruszające
zasadę swobodnej oceny dowodów.
Skutkuje to uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania na zasadzie art. 422 § 2 k.p.c. Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie
stało na przeszkodzie przekroczenie terminu określonego art. 421 § 2 k.p.c., gdyż
pozbawienie wnioskodawcy wyższej renty inwalidzkiej w sprawie, w której nie
wyjaśniono wszystkich istotnych okoliczności, stanowi także naruszenie interesu
Rzeczypospolitej Polskiej.

========================================