Wyrok z dnia 21 lipca 1994 r.

II URN 21/94

Przepis art. 79 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) nie ma
zastosowania do emeryta (rencisty), który pozostawał w zatrudnieniu i nie
pobierał świadczenia.

Przewodniczący SSN: Antoni Filcek, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski, Maria
Tyszel (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Jana Szewczyka, po rozpoznaniu w dniu
21 lipca 1994 r. sprawy z powództwa Mieczysławy M. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł. o wysokość emerytury, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z
dnia 23 grudnia 1992 r. [...],

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi dnia 16 listopada 1992 r. [...] i zmieniając
poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł. z dnia 10
sierpnia 1992 r. [...] przyjął za podstawę wymiaru emerytury Mieczysławy M. jej zarobki
z kolejnych trzech lat kalendarzowych: 1989 r., 1990 r., 1991 r.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Ł. decyzją z dnia 31 maja 1991 r. przyznał
Mieczysławie M., urodzonej 1 kwietnia 1939 r., po rozpoznaniu jej wniosku z dnia 26
kwietnia 1991 r., emeryturę od dnia 1 stycznia 1991 r. za okres trzech miesięcy
poprzedzających miesiąc, w którym zgłosiła wniosek. Wypłata emerytury została
zawieszona wobec pozostawania wnioskodawczyni w zatrudnieniu w pełnym wymiarze
czasu pracy. Za podstawę wymiaru emerytury przyjęto wynagrodzenie
wnioskodawczyni z okresu trzech kolejnych lat kalendarzowych sprzed daty zgłoszenia
wniosku, tj. z lat 1988 r.-1990 r.
W dniu 29 czerwca 1992 r. wnioskodawczyni zgłosiła wniosek o przyjęcie za
podstawę wymiaru emerytury zarobków z lat 1989, 1990 i 1991 r. załączając
zaświadczenie o zatrudnieniu od dnia 1 września 1962 r. do dnia 28 sierpnia 1992 r. i
zaświadczenie o zarobkach.
Organ rentowy decyzją z dnia 10 sierpnia 1992 r. podjął wypłatę emerytury
wnioskodawczyni po jej zrewaloryzowaniu od dnia 1 grudnia 1991 r., zwaloryzowaniu od
dnia 1 kwietnia 1992 r. i dokonał, w związku z wprowadzeniem podatku dochodowego,
przeliczenia od dnia 1 stycznia 1992 r. Odmówił jednak ponownego ustalenia wysokości
podstawy wymiaru wypłaconego świadczenia od zarobków wskazanych we wniosku.
W odwołaniu wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi wnioskodawczyni domagała się ustalenia wysokości jej emerytury
na podstawie zarobków z ostatnich 3 lat kalendarzowych sprzed podjęcia wypłaty
emerytury oraz przyznania jej 15% dodatku z tytułu wykonywania pracy nauczycielskiej.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, po rozpoznaniu
sprawy, wyrokiem z dnia 16 listopada 1992 r. w sprawie [...] oddalił odwołanie
podzielając stanowisko organu rentowego, że skoro wnioskodawczyni zgłosiła wniosek
o emeryturę w kwietniu 1991 r., organ rentowy prawidłowo ustalił podstawę wymiaru jej
emerytury zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), tj. na podstawie
zarobków uzyskanych w okresie 3 lat kalendarzowych z ostatnich 12 lat licząc wstecz
od roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 23
grudnia 1992 r. w sprawie [...], oddalił rewizję wnioskodawczyni uznając stanowisko
Sądu Wojewódzkiego za prawidłowe i podkreślając, że decydujące znaczenie dla
ustalenia okresu, z którego zarobki przyjmuje się za podstawę, ma data zgłoszenia
wniosku o przyznanie tego świadczenia.
W rewizji nadzwyczajnej od tego wyroku, Minister Sprawiedliwości wnosił o
uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego oraz wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 16 listopada 1992 r. i
poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Ł. z dnia 10 sierpnia
1992 r. [...] oraz o orzeczenie , że za podstawę wymiaru emerytury wnioskodawczyni
przyjmuje się zarobki z trzech kolejnych lat kalendarzowych 1989, 1990, 1991 r.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono, że został wydany z rażącym naruszeniem prawa,
w szczególności art. 33 ust. 1 w zw. z art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 października
1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), a nadto naruszenie interesu
Rzeczypospolitej Polskiej.

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Sąd Apelacyjny stanął na
stanowisku, że skoro wniosek o przyznanie emerytury wnioskodawczyni zgłosiła w 1991
r., to prawidłowo do podstawy wymiaru tego świadczenia zostały przyjęte jej zarobki z
trzech kolejnych lat kalendarzowych poprzedzających rok, w którym zgłosiła wniosek, a
okoliczność, że wnioskodawczyni nie pobierała przyznanego jej świadczenia wobec
dalszego pozostawania w stosunku pracy, jest bez znaczenia. Sąd Apelacyjny uznał, że
ani przepis art. 79 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), zwanej dalej ustawą o z.e.p.,
ani przepis art. 7 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent,
o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.), zwanej dalej ustawą o rewaloryzacji, nie dają podstaw do zmiany
okresu, z którego zarobki mają stanowić podstawę wymiaru emerytury, ponieważ po
przyznaniu tego świadczenia wnioskodawczyni nie przepracowała co najmniej 3 lat. Sąd
Najwyższy w składzie orzekającym nie podziela tego poglądu. Zagadnienie ponownego
ustalenia wysokości świadczeń emerytów i rencistów, którzy przyznanego im
świadczenia nie pobierali wykonując zatrudnienie w wymiarze czasu pracy
uzasadniającym zawieszenie wypłaty, Sąd Najwyższy rozważał w szeregu swych
orzeczeń i wyraził pogląd, że art. 79 ustawy o z.e.p. nie ma zastosowania wówczas, gdy
emeryt (rencista), pomimo ustalenia prawa do świadczenia, nadal pozostawał w
zatrudnieniu w pełnym wymiarze czasu pracy i wskutek tego nie pobierał
przysługującego mu świadczenia wobec zawieszenia jego wypłaty. W uzasadnieniu
wyroku z dnia 9 marca 1993 r., w sprawie sygn. akt II URN 4/93, Sąd Najwyższy
przypomniał stanowisko ustalone we wcześniejszym orzecznictwie podkreślając różnicę
pomiędzy pojęciami:"ustalenie prawa do świadczeń" a "przyznanie świadczenia"
(uchwała z dnia 10 sierpnia 1988 r. II UZP 22/88 - OSNCP 1989 z. 12 poz. 194,
uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 27 listopada 1989 r., III UZP 11/89 - OSNCP
1990 z. 6 poz. 72, wyroki: z dnia 17 stycznia 1992 r., II URN 86/91 i z dnia 9 marca
1993 r., II URN 4/93). Również w uchwale z dnia 8 listopada 1993 r., w sprawie sygn.
akt II UZP 21/93 (OSNCP 1994 z. 3 poz. 6), Sąd Najwyższy uznał, że w sytuacji, gdy
osoba, która po ustaleniu prawa do emerytury lub renty odstąpiła od realizacji tego
prawa i nie pobierała świadczenia, gdyż pozostawała w zatrudnieniu, to zgłaszając
następnie wniosek o realizację nabytego prawa, tj. o wypłatę świadczenia, ma prawo do
ustalenia podstawy wymiaru świadczenia z wybranego przez siebie okresu - zgodnie z
art. 7 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji, z tym iż przez użyte w tym przepisie określenie:
"rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę" należy rozumieć rok, w którym
zgłoszono wniosek o wypłatę emerytury lub renty (uprzednio nie pobieranej).
Skład orzekający w niniejszej sprawie, podziela poglądy wyrażone w powołanym
dotychczasowym orzecznictwie. Podkreślić należy, że za stanowiskiem tym przemawia
również podstawowa zasada ubezpieczeń społecznych wyrażająca się powiązaniem
prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych z długością okresu zatrudnienia
pracownika i odprowadzanych od jego wynagrodzenia składek na ubezpieczenie
społeczne. Zasada ta została wyraźnie wzmocniona w przepisach ustawy o
rewaloryzacji nadających okresom składkowym decydujące znaczenie zarówno w
nabyciu prawa do świadczeń, jak i ich wysokości.Wyrazem tego wzmocnienia jest też
regulacja zawarta w art. 7 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji, wydłużająca sukcesywnie
okres, z którego wynagrodzenie ma stanowić podstawę wymiaru świadczeń.
W niniejszej sprawie, wnioskodawczyni po ustaleniu od 1 stycznia 1991 r. jej
prawa do emerytury, świadczenia tego nie pobierała wykonując nadal zatrudnienie w
pełnym wymiarze czasu pracy do 28 sierpnia1992 r. Praca ta podlegała obowiązkowi
ubezpieczenia, a od uzyskanego w tym czasie wynagrodzenia zostały odprowadzone
składki na ubezpieczenie społeczne. Pozbawienie wnioskodawczyni prawa do ustalenia
wysokości emerytury z uwzględnieniem jej zarobków osiągniętych również w okresie
pomiędzy ustaleniem jej prawa do emerytury a wnioskiem o podjęcie jej wypłaty, czyli o
realizację świadczenia, byłoby naruszeniem zasady ekwiwalentności pomiędzy
obowiązkiem opłacania składki na ubezpieczenie społeczne a prawem do świadczenia
z tytułu tegoż ubezpieczenia. Podzielając stanowisko Sądu Najwyższego, wynikające z
wieloletniego, jednolitego, wyżej powołanego orzecznictwa, wskazujące, że pojęcie
"przyznanie świadczenia" nie jest tożsamym z "ustaleniem prawa do świadczeń", skład
orzekający podziela też pogląd, że art. 7 ust. 1 nie stanowi przeszkody do ustalenia
podstawy wymiaru emerytury wnioskodawczyni przy przyjęciu jej zarobków uzyskanych
w okresie 3 lat kalendarzowych poprzedzających wniosek o wypłatę emerytury. Przez
określenie w tym przepisie: "... okres ostatnich lat kalendarzowych liczy się wstecz od
roku. w którym zgłoszono wniosek o emeryturę ...". należy bowiem rozumieć wniosek o
realizację tego prawa, a nie o jego ustalenie. Tego aspektu zagadnienia ani Sąd
Wojewódzki ani Sąd Apelacyjny nie wzięły pod uwagę. Wprawdzie Sądy powszechne
nie są związane orzecznictwem Sądu Najwyższego (poza związaniem w konkretnej
sprawie), lecz zajmując odmienne stanowisko, Sąd powinien je bliżej uzasadnić.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał rewizję nadzwyczajną za
uzasadnioną, podzielając również wyrażony w niej pogląd, że przyznanie wniosko-
dawczyni emerytury w wysokości niższej od przysługującej stanowi naruszenie interesu
Rzeczypospolitej Polskiej, jest bowiem sprzeczne z konstytucyjną zasadą państwa
prawnego i polityką socjalną, a ponadto, jak to Sąd Najwyższy wielokrotnie podnosił:
"Naruszenie wyrokiem sądowym prawno-konstytucyjnej zasady ustrojowej, zasady
zaufania obywatela do Państwa i jego organów, w tym do organów wymiaru
sprawiedliwości, stanowi naruszenie interesu Rzeczypospolitej w rozumieniu art. 421 §
2 k.p.c.", i z mocy powołanych przepisów oraz art. 422 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji
wyroku.

=========================================