Wyrok z dnia 17 lipca 1996 r.
II URN 18/96

Przedsiębiorstwo użyteczności publicznej, stanowiące jednostkę orga-
nizacyjną i mające osobowość prawną oraz realizujące zadania własne gminy, ma
warunkową zdolność upadłościową w rozumieniu art. 3 § 2 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe
(jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.) i może, w określonych
warunkach, ulec likwidacji.

Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Maria Tyszel (sprawoz-
dawca), Jerzy Kuźniar.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 lipca 1996 r., sprawy z wniosku [...]
Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w L. o ustalenie nieistnienia obowiązku opłacania składek na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych na skutek rewizji nadzwyczajnej
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 27 września 1995 r. [...].

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie [...] Przedsiębiorstwa Energetyki
Cieplnej w L. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. z dnia 28
listopada 1994 r. [...]


U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. decyzją z dnia 28 listopada 1994
r. stwierdził, że [...] Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w L. ma obowiązek opłacania
w okresie od 1 stycznia 1994 r. do 30 kwietnia 1994 r. składek na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Na skutek odwołania [...] Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej w L. Sąd
Wojewódzki wyrokiem z dnia 27 września 1995 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił,
że [...] Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w L. nie ma obowiązku opłacania składek
na tenże Fundusz. W uzasadnieniu Sąd wyraził pogląd, ze skoro Przedsiębiorstwo
posiada status przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, to wyłączona jest wobec niego
możliwość ogłoszenia upadłości bądź likwidacji, co wynika z przepisów rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe. W
tej sytuacji nie mają do niego zastosowania przepisy ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o
ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, z których
wynika obowiązek płacenia spornych składek.

Od tego wyroku rewizję nadzwyczajną wniósł Minister Pracy i Polityki Socjalnej,
który zarzucając, że zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa, w
szczególności art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń
pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1, poz. 1),
art. 3 § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 października
1934 r. Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zm.),
art. 6 i art. 19 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach (jednolity tekst:
Dz. U. z 1991 r., Nr 18, poz. 80 ze zm.), a nadto naruszenie interesu Rzeczypospolitej
Polskiej, wnosił o jego uchylenie i oddalenie odwołania Lubelskiego Przedsiębiorstwa
Energetyki Cieplnej w Lublinie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w
Lublinie z dnia 28 listopada 1994 r.
W odpowiedzi na rewizję nadzwyczajną skarżące Przedsiębiorstwo wniosło o jej
oddalenie. W uzasadnieniu odpowiedzi powołano się na to, że skarżący jako jednostka
organizacyjna gminy jest jednostką samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwem
użyteczności publicznej, a więc na podstawie art. 3 § 2 Prawa upadłościowego w
stosunku do takiej jednostki nie można ogłosić upadłości oraz nie podlega ona też
likwidacji, a procedury upadłościowe i likwidacyjne, wynikające z ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych nie mają żadnego związku z rozpatrywaną sprawą.
Ponadto podniesiono, że zarzuty zawarte w rewizji nadzwyczajnej mogły być podno-
szone w trybie przewidzianym procedurą sądową, a całkowita bierność strony nie
stanowi przesłanki do wnoszenia rewizji nadzwyczajnej.

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Zgodnie z przepisem art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. z 1994 r., Nr 1,
poz. 1 ze zm.) zwanej dalej ustawą, pracodawcy, z wyjątkiem określonym w art. 17 ust.
3 tej ustawy, mają obowiązek opłacania składki na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Pracodawcą, w rozumieniu ustawy - w myśl jej przepisu art.
2 ust. 1 - jest osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników w
związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, z wyjątkiem zakładów budżetowych i
gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych. Przepis art. 2 ust. 2 ustawy w
brzmieniu obowiązującym do dnia 11 sierpnia 1995 r. określał, że przepisów ustawy nie
stosuje się do pracodawcy, wobec którego odrębne przepisy wyłączają możliwość
ogłoszenia upadłości i likwidacji. Po nowelizacji, dokonanej w przepisie art. 1 pkt 1
ustawy z dnia 28 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych
w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz. U. Nr 87, poz. 435), omawiany przepis art. 2
ust. 2 stanowi, że przepisy ustawy stosuje się do pracodawcy będącego osobą fizyczną,
a także do pracodawcy będącego jednostką organizacyjną, jeżeli odrębne przepisy nie
wyłączają ogłoszenia jego upadłości i przewidują możliwość jego likwidacji. Porównanie
poprzedniej i aktualnej treści art. 2 ust. 2 ustawy wskazuje na zachowanie, w obu jego
brzmieniach, tej samej funkcji, tj. że ten pracodawca nie jest obowiązany do opłacenia
składki, którego pracownicy nie będą korzystali ze świadczeń z Funduszu, gdyż wobec
tego pracodawcy nie można ogłosić upadłości i likwidacji.
Jest poza sporem, że Lubelskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w L. jest
przedsiębiorstwem użyteczności publicznej a wiec w pierwszej kolejności rozs-
trzygnięcia wymaga zagadnienie, czy - w myśl obowiązujących przepisów - wobec tego
Przedsiębiorstwa wyłączona jest możliwość ogłoszenia upadłości i likwidacji.
W myśl art. 3 § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe "Nie można ogłosić upadłości
przedsiębiorstw państwowych: (...) przedsiębiorstw użyteczności publicznej oraz
państwowej jednostki organizacyjnej "Polska Poczta, Telegraf i Telefon"a także innych
określonych w odrębnych przepisach, jeżeli właściwy organ uprawniony do
reprezentowania Skarbu Państwa zgłosi sprzeciw i złoży oświadczenie o przejściu
zobowiązań przedsiębiorstwa."
Szczegółowej wykładni gramatycznej, systemowej i funkcjonalnej tego przepisu
dokonał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 14 września 1995 r., II UZP
16/95 (OSNAPiUS 1996 nr 9 poz. 130) dochodząc do konkluzji , że jeżeli zachodzą
przesłanki z art. 1 § 1, art. 3 § 2 Prawa upadłościowego można ogłosić upadłość
również komunalnego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, jeżeli właściwy organ
gminy nie zgłosił sprzeciwu i nie złożył oświadczenia o przejęciu zobowiązań tego
przedsiębiorstwa.
Skład orzekający w niniejszej sprawie, w całej rozciągłości podziela stanowisko
zawarte w tej uchwale wraz z poglądami wyrażonymi w jej uzasadnieniu, nie zachodzi
więc potrzeba ich powtarzania.
Pogląd wnioskodawcy, że Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej jest jednostką
organizacyjną gminy, a tym samym jednostką samorządu terytorialnego, w związku z
czym na podstawie przepisu art. 3 § 1 Prawa upadłościowego nie można ogłosić jego
upadłości nie znajduje uzasadnienia w przepisach ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o
samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95 ze zm.), zwanej dalej ustawą o
samorządzie. W myśl przepisów art. 7 pkt 3 w związku z art. 9 tej ustawy dla zaspokoje-
nia zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną,
stanowiących zadania własne gminy, gmina może tworzyć dwojakiego rodzaju jednostki
organizacyjne: 1) jednostki budżetowe pozostające w strukturze gminy (prawnie nie
wyodrębnione jednostki budżetowe), 2) jednostki prawne wyodrębnione (mające
osobowość prawną), w tym przedsiębiorstwa.
[...] Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej wykonuje wprawdzie zadania własne
gminy w rozumieniu art. 7 pkt 3 ustawy o samorządzie lecz równocześnie jest jednostką
prawnie wyodrębnioną ze struktury gminy, podmiotem mienia komunalnego w
rozumieniu art. 45 ust. 1 tej ustawy, samodzielnie decydującą o przeznaczeniu i
sposobie wykorzystania składników majątkowych, przy zachowaniu wymogów zawar-
tych w odrębnych przepisach prawa, z zastrzeżeniem wprowadzonym w ust. 2 tegoż
przepisu. Jest więc przedsiębiorstwem posiadającym samodzielność względną, ogra-
niczoną jedynie przepisami całokształtu ustawodawstwa, jak i uchwałą gminy w zak-
resie wskazanym w powołanym przepisie art. 45 ust. 2 ustawy o samorządzie, przed-
siębiorstwem mającym warunkową zdolność upadłościową i podlegającym likwidacji.
Podzielając pogląd skarżącego, że społeczna potrzeba istnienia przedsię-
biorstwa zapewniającego ogrzewanie miasta nie może ustać, Sąd Najwyższy zauważa,
że w stosunku do takiego przedsiębiorstwa istnieje możliwość stopniowego ogra-
niczania, do całkowitego zakończenia jego działalności. Jest to możliwe w razie pows-
tania innego podmiotu gospodarczego o podobnym zakresie działalności ale o innej
bardziej ekologicznej, tańszej, wydajniejszej technologii, lub organizacji pracy.

Wprawdzie słuszny jest pogląd wyrażony w odpowiedzi na rewizję nadzwyczaj-
ną, że całkowita bierność strony w postępowaniu przed sądami powszechnymi nie
stanowi przesłanki do wniesienia rewizji nadzwyczajnej, jednakże takie zachowanie
strony nie stanowi też podstawy do jej oddalenia. Podstawą wniesienia rewizji
nadzwyczajnej jest - w myśl przepisu art. 417 KPC - rażące naruszenie prawa z jakim
wydano zaskarżone orzeczenie oraz naruszenie tym orzeczeniem interesu Rzeczy-
pospolitej Polskiej, jeśli rewizja taka została wniesiona tak, jak w niniejszej sprawie po
upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia (art. 421 § 1
KPC).
Powyższe wywody oraz stanowisko wyrażone w powołanej uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 14 września 1995 r., II UZP 16/95, w przekonaniu składu orze-
kającego, uzasadniają konkluzję, że zaskarżony wyrok został wydany z rażącym
naruszeniem prawa [...].
Sąd Najwyższy podziela stanowisko wyrażone w uzasadnieniu rewizji nadz-
wyczajnej, że zaskarżony wyrok narusza także interes Rzeczypospolitej Polskiej
poprzez, z jednej strony, nieuzasadnione zmniejszenie środków Funduszu Gwaran-
towanych Świadczeń Pracowniczych a z drugiej , wyłączenie pracowników strony
skarżącej z możliwości skorzystania w razie potrzeby, ze środków tego Funduszu.
Błędna wykładnia prawa upadłościowego, powodująca sprzeczne z tym prawem orze-
czenie o nieistnieniu obowiązku opłacania składki na tenże Fundusz w sposób
nieuzasadniony zaniża koszty obciążające Przedsiębiorstwo, umacniając jego pozycję
monopolistyczną, nie motywuje do przemian gospodarczych leżących w interesie
społecznym, przez co również narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy z mocy powołanych przepisów oraz
art. 421 § 2 i 422 § 1 KPC orzekł jak w sentencji wyroku.


========================================