Wyrok z dnia 11 sierpnia 1994 r.

II URN 18/94

Małżonce rolnika, którą bezpodstawnie pozbawiono przed 1 stycznia 1983
r. renty inwalidzkiej rolniczej, przysługującej jej w wysokości połowy świadczenia
( art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin - Dz. U. Nr 32, poz. 140), przy
przywróceniu prawa do renty po tej dacie, wypłaca się świadczenie w pełnej
wysokości (art. 67 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników indywidualnych i członków ich rodzin - Dz. U. Nr 40, poz. 268 ze zm.).

Przewodniczący SSN: Maria Tyszel, Sędziowie SN: Stefania Szymańska
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokurator Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w
dniu 11 sierpnia 1994 r. sprawy z wniosku Pauliny K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w K. o przywrócenie prawa do wypłaty renty dla rolnika, na skutek
rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego od wyroku byłego Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie z dnia 19 września 1979 r. [...],

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzające go orzeczenie Rady
Nadzorczej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 23 maja 1979 r., [...]
i zmienił decyzję tego Oddziału z dnia 6 marca 1979 r. [...] w ten sposób, że przywrócił
Paulinie K. prawo do inwalidzkiej renty rolniczej, z wypłatą od dnia 1 kwietnia 1991 roku.


U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w K. decyzją z dnia 29 września 1978
r. [...] przyznał Paulinie i Janowi małżonkom K. rentę inwalidzką w związku z
nieodpłatnym przekazaniem na rzecz Państwa gospodarstwa rolnego o pow. 8,18 ha,
położonego w Ch. (k. 16 akt rentowych).
Na wniosek Pauliny K. organ rentowy decyzją z dnia 29 sierpnia 1978 r. dokonał
podziału renty po połowie dla każdego z małżonków (k. 21, 22 akt rentowych).
W odwołaniu od powyższej decyzji do Rady Nadzorczej Oddziału, Jan K.
domagał się zmiany decyzji o podziale renty i przyznania mu renty inwalidzkiej w pełnej
wysokości (k. 26 akt rentowych).
Jan K. podniósł, że jego żona Paulina K. przez ostatnie 5 lat przed przekazaniem
gospodarstwa rolnego Państwu nie pracowała w tym gospodarstwie i nie pozostawała z
mężem we wspólnym gospodarstwie domowym.
Na tę okoliczność skarżący przedłożył oświadczenie sołtysa ze wsi Ch.z dnia 18
grudnia 1978 r. tej treści, że Paulina K. od dziesięciu lat nie pracowała w gospodarstwie
rolnym, gdyż 2,5 roku przebywała w USA, a od 1971 r. jest na stale zameldowana w
Sz., gdzie pracuje (k. 27 akt rentowych) oraz zaświadczenie Urzędu Gminy w S. z dnia
19 grudnia 1978 r., z którego wynikało, że Paulina K. w dniu 4 października 1973 r.
wymeldowała się do Sz. na ul. [...] (k. 25 akt rentowych).
Decyzjami z dnia 6 marca 1979 r. organ rentowy:
1) przyznał Janowi K. rentę w całości;
2) odmówił Paulinie K. przyznania 1/2 części renty inwalidzkiej (k. 33, 34 akt
rentowych).
Rada Nadzorcza Oddziału ZUS w K., po rozpatrzeniu odwołania Pauliny K.,
orzeczeniem z dnia 23 maja 1979 r. zatwierdziła wyżej wskazane zaskarżone decyzje
organu rentowego (k. 39 akt rentowych).
Od orzeczenia tego Paulina K. złożyła odwołanie do Sądu, w którym domagała
się zmiany zaskarżonego orzeczenia i poprzedzającej go decyzji organu rentowego i
przyznania na jej rzecz połowy renty inwalidzkiej.
Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 19 września
1979 r., [...] oddalił odwołanie wnioskodawczyni uznając, iż przepis art. 9 ust. 2 ustawy z
27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla
rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) nie zezwala na dokonanie podziału renty,
bowiem Paulina K. przez ostatnie 5 lat przed przekazaniem gospodarstwa Państwu nie
pracowała w gospodarstwie i nie pozostawała z mężem we wspólnym gospodarstwie
domowym (k. 15 akt sprawy).
Od wyroku tego złożył z urzędu rewizję nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości-
Prokurator Generalny. Zarzucając rażące naruszenie prawa, a w szczególności art. 3 §
2 i 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 9 ust. 1-3 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U.
Nr 32, poz. 140), a nadto naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej, Minister
wnosił, po sprecyzowaniu wniosku rewizyjnego, o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
poprzedzającego go orzeczenia Rady Nadzorczej Oddziału ZUS w K. i przyznanie
Paulinie K. renty inwalidzkiej rolniczej za okres trzech lat wstecz od daty wniesienia
rewizji nadzwyczajnej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona, ponieważ zaskarżony wyrok oraz
poprzedzające go orzeczenie Rady Nadzorczej Oddziału ZUS w K. i decyzje tegoż
Oddziału z dnia 6 marca 1979 r. zapadły z rażącym naruszeniem prawa, tj. art. 9 ust. 2
powołanej wyżej ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (określanej dalej "jako ustawa z 27
października 1977 r.").
Jak trafnie wywiedziono w rewizji nadzwyczajnej, z przeprowadzonego przez Sąd
dowodu z przesłuchania Pauliny K. na rozprawie w dniu 19 września 1979 r. oraz
oględzin z jej dowodu osobistego, wynika, że wnioskodawczyni przebywała w USA od
listopada 1969 r. do lutego 1972 roku. Po powrocie do kraju w lutym 1972 r. Paulina K.
wróciła do męża i pracowała we wspólnym gospodarstwie rolnym we wsi Ch. Po
dokonaniu przez małżonków Paulinę i Jana K. zakupu domu mieszkalnego w Sz.,
Paulina K. zameldowała się z dniem 8 października 1973 r. w Sz.przy ul. [...], a od 12
kwietnia 1976 r. była zatrudniona w Szkole Podstawowej [...] w Sz. (k. 12 akt sprawy).
Jak wynika z treści decyzji z dnia 25 lipca 1978 r. wydanej przez Naczelnika
Gminy w S., gospodarstwo rolne Pauliny i Jana małż. K. zostało przejęte nieodpłatnie
na rzecz Państwa z dniem wydania decyzji, tj. z dniem 25 lipca 1978 r. (k. 15 akt
rentowych). W tej sytuacji, od daty wymeldowania się Pauliny K. do Sz. - nawet gdyby
przyjąć, iż z dniem tym wyprowadziła się ona od męża, do daty przekazania
gospodarstwa rolnego Państwu nie upłynął okres 5-letni wskazany w art. 9 ust. 2
ustawy z dnia 27 października 1977 r. Już tylko powyższe ustalenie uzasadniało
uwzględnienie żądania wnioskodawczyni podziału renty inwalidzkiej na 2 części - dla
każdego z małżonków w 1/2 części, a to stosownie do art. 9 ust. 3 tejże ustawy, skoro
nie występowała przesłanka określona w art. 9 ust. 2, wyłączająca prawo małżonka
rolnika do świadczenia emerytalno-rentowego. Wnioskodawczyni w skierowanym do
Sądu odwołaniu (k. 1 akt sprawy i k. 41 akt rentowych) kategorycznie twierdziła, że
pomimo zameldowania się z dniem 8 października 1973 r. w nowo zakupionym
wspólnie z mężem domu w Sz., nadal przebywała w Ch. wraz z mężem i pracowała w
gospodarstwie rolnym aż do 1978 r., oraz że za przebywanie w Ch. już bez
zameldowania została ukarana mandatem. Ta ostatnia okoliczność nie została w
postępowaniu sądowym nawet zakwestionowana. W tej sytuacji należy zgodzić się ze
stanowiskiem zajętym w rewizji nadzwyczajnej, iż z materiału dowodowego sprawy nie
wynikało, że przed przekazaniem gospodarstwa rolnego Państwu w dniu 25 lipca 1978
r., Paulina K. przez pełne 5 lat nie pracowała w tym gospodarstwie rolnym. Dlatego też
należało przyjąć, że w stosunku do niej nie ma zastosowania ograniczenie przewidziane
w art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 27 października 1977 r.Jak wynika bowiem z utrwalonego
orzecznictwa Sądu Najwyższego, a zwłaszcza z wpisanej do księgi zasad prawnych
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1981 r. sygn. V
UZP 2/80, (OSNCP 1981 z. 9 poz. 162), małżonek rolnika nie może skutecznie
domagać się świadczenia emerytalno - rentowego jedynie wówczas, gdy przez cały
okres ostatnich 5 lat poprzedzających przekazanie gospodarstwa rolnego nie pracował
w tym gospodarstwie oraz przez cały ten okres nie pozostawał z rolnikiem we wspólnym
gospodarstwie domowym.
W powołanej uchwale Sąd Najwyższy stwierdził, iż: "Małżonkowi rolnika, który
przekazał gospodarstwo rolne następcy lub Państwu na podstawie ustawy z dnia 27
października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla
rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140), przysługuje prawo do emerytury (art. 9
wymienionej ustawy ), chociażby przez ostatnie pięć lat przed przekazaniem tego
gospodarstwa pracował w nim lub pozostawał z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie
domowym krócej niż pięć lat, chyba że przyznanie mu emerytury w okolicznościach
konkretnej sprawy byłoby społecznie nieuzasadnione".
Przepis art. 9 ust. 2 ma odpowiednie zastosowanie także w przypadku renty
inwalidzkiej (por. art. 10 ust. 5 ustawy z dnia 27 października 1977 r.)
W świetle powyższego należało uwzględnić rewizję nadzwyczajną w całości, o co
wnosił także pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie na
rozprawie przed Sądem Najwyższym w dniu 11 sierpnia 1994 r.
Pozbawienie wnioskodawczyni renty inwalidzkiej rolniczej w 1/2 części przez
organ rentowy było wynikiem jego błędu, co zaaprobował Okręgowy Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Koszalinie zaskarżonym wyrokiem. Dlatego - zgodnie z
art. 101 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), mającym w niniejszej sprawie
zastosowanie, Sąd Najwyższy przywrócił wnioskodawczyni prawo do renty inwalidzkiej
rolniczej z wypłatą od dnia 1 kwietnia 1991 r., tj. za okres trzech lat wstecz od daty
wniesienia rewizji nadzwyczajnej.
Sąd Najwyższy zaznacza, iż z dniem 1 stycznia 1983 r. z mocy art. 67 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i
członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268 ze zm.), emerytury lub renty inwalidzkie
przyznane obojgu małżonkom na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem
wejścia w życie ustawy uległy podziałowi. Z mocy tego przepisu zagwarantowano
wypłatę świadczenia w równych częściach każdemu małżonkowi odrębnie, z tym, że
jeżeli emerytura lub renta inwalidzka każdego z małżonków po jej podziale była niższa
od emerytury określonej w art. 18 (tj. niższa od najniższej emerytury pracowniczej),
emerytura lub renta inwalidzka podlegała podwyższeniu do wysokości określonej w tym
przepisie. Gdyby wnioskodawczynię nie pozbawiono w 1979 r. prawa do renty
inwalidzkiej, zastosowano by do niej ten przepis. Dlatego Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku na mocy art. 422 § 1 k.p.c.
Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie stoi na przeszkodzie upływ terminu
określonego w art. 421 § 2 k.p.c., ponieważ zaskarżony wyrok narusza także interes
Rzeczypospolitej Polskiej. Z mocy tego wyroku wnioskodawczyni, licząca obecnie 73
lata, została pozbawiona na skutek rażącego naruszenia prawa należnej renty
inwalidzkiej rolniczej, mimo iż prowadziła wspólnie z mężem gospodarstwo rolne ponad
30 lat. Jest to sprzeczne z polityką socjalną naszego Państwa, gwarantującego
rolnikom i ich małżonkom środki utrzymania na starość lub w razie niezdolności do
pracy na roli.

=========================================