Wyrok z dnia 17 października 1995 r.
II URN 17/95


Upływ sześciu miesięcznego terminu przedawnienia prawa do
zasiłku chorobowego, określonego z art. 54 ustawy z dnia 17
grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst:
Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 143 ze zm.) nie stanowi
przeszkody do wypłacenia tego zasiłku osobie prowadzącej
działalność gospodarczą także wówczas, gdy opłacanie zaległych
składek na ubezpieczenie społeczne nastąpiło, po upływie tego
terminu, w wykonaniu warunkowego układu ratalnego, o ile
poprzez zgłoszenie wniosku o wypłatę zasiłku nastąpiła - na
mocy art. 123 k.c. - przerwa biegu przedawnienia.


Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN:
Jerzy Kuźniar, Maria Tyszel (sprawozdawca),


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony
Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w dniu 4 października 1995 r.
sprawy z wniosku Ryszarda T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w P. o zasiłek chorobowy, na skutek
rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Poznaniu z dnia 17 maja 1994 r. [...]


u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzającą go
decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. z dnia 27
grudnia 1993 r. [...] i przyznał Ryszardowi T. prawo do
zasiłku chorobowego za okres od dnia 11 października 1993 r.
do dnia 24 listopada 1993 r.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Poznaniu decyzją
z dnia 27 grudnia 1993 r. odmówił Ryszardowi T., prowadzącemu
działalność gospodarczą, wypłacenia zasiłku chorobowego za
okres od 11 października 1993 r. do 24 listopada 1993 r.,
ponieważ zalegał z opłacaniem składek na ubezpieczenie
społeczne od czerwca do listopada 1993 r., tj. za okres
przekraczający 3 miesiące .

W odwołaniu, wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych wnioskodawca wnosił o: "przywrócenie
uprawnień do zasiłku chorobowego i odliczenie go od
zadłużenia."

Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Poznaniu wyrokiem z dnia 17 maja 1994 r., po rozpoznaniu
sprawy [...], oddalił odwołanie. Z uzasadnienia wyroku,
sporządzonego na żądanie Sądu Najwyższego wynika, że wniosko-
dawca zalegał z opłatą składki na ubezpieczenie społeczne w
okresie od czerwca do listopada 1993 r. na kwotę 5.600.200 zł.
Kwota ta przekraczała trzymiesięczną składkę; zadłużenie w tej
wysokości obciążało konto wnioskodawcy w chwili wydania
wyroku, wobec czego Sąd Wojewódzki uznał, że z mocy art. 16
ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym
osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin
(jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 46, poz. 250) brak
podstaw prawnych do uwzględnienia odwołania.

W rewizji nadzwyczajnej Minister Sprawiedliwości wnosił o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu zarzucając, że zaskarżony
wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa, w
szczególności art. 3 § 2 k.p.c. oraz art. 16 ust. 1 ustawy z
dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin
(jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 46, poz. 250) i art. 54
ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz.
143), a nadto naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej.


Rozpoznając sprawę Sad Najwyższy zważył, co następuje:


Jest poza sporem, że wnioskodawca, uprawniony do
świadczeń z ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu
społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich
rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 46, poz. 250 ze
zm.), zwanej dalej ustawą z 18 grudnia 1976 r., w okresie swej
niezdolności do pracy z powodu choroby od 11 października do
24 listopada 1993 r., zalegał z opłacaniem składek na
ubezpieczenie społeczne od czerwca 1993 r.

Zgodnie z art. 16 ust. 1 ustawy z 18 grudnia 1976 r., w
razie zalegania przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą
z opłatą należnych składek na ubezpieczenie na kwotę
przekraczającą trzymiesięczną składkę, świadczenia, o których
mowa w art. 5 pkt 1-3, nie przysługują do czasu opłacenia w
całości zaległych składek. Pkt 2 powołanego art. 5 ustawy z 18
grudnia 1976 r. obejmuje m.in. zasiłek chorobowy. Powołując w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przytoczony art. 16, Sąd
orzekający uznał, że w razie uiszczenia składki: "Wypłatę
świadczeń podejmuje się wówczas na bieżąco od dnia
uregulowania całości zadłużenia." Sąd Najwyższy, w składzie
orzekającym nie podziela tego poglądu. Jak to słusznie
podniesiono w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej przepis ten
nie stanowi o całkowitej utracie prawa do zasiłku chorobowego,
pomimo późniejszego opłacenia zaległych składek.

W uchwale z dnia 11 maja 1994 r. w sprawie sygn. akt II
UZP 14/94 Sąd Najwyższy uznał, że: "Osoba prowadząca
działalność gospodarczą, zalegająca z opłacaniem składek na
ubezpieczenie społeczne na kwotę przekraczającą trzymiesięczną
składkę, po opłaceniu w całości zaległych składek nabywa na
podstawie art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność
gospodarczą (jednolity tekst: Dz. U. 1989 r., Nr 46, poz. 250
ze zm.) prawo do zasiłku chorobowego od pierwszego dnia
niezdolności do pracy" (OSNAPiUS 1994 nr 6 poz. 98).
Stanowisko to znalazło potwierdzenie w uchwale składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1994 r., II UZP
32/94 (OSNAPiUS 1995 nr 10 poz. 123). W uzasadnieniu obu tych
uchwał podkreślono, że ustawą z dnia 1 lutego 1983 r. o
zmianie niektórych przepisów z ubezpieczenia społecznego i o
zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 5, poz. 33) została
zmieniona treść art. 16 ustawy stanowiącego wówczas, że w
razie zalegania przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą
z opłatą należnych składek na ubezpieczenie na kwotę
przekraczającą trzymiesięczną składkę świadczenia, o których
mowa w art. 5 pkt 1-3, nie przysługują za okres, w którym
osoba ubezpieczona zalegała z opłatą składek.

Skład orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela
pogląd wyrażony w uzasadnieniu tychże uchwał, że zaleganie z
opłacaniem składek nie przerywa trwania obowiązkowego
ubezpieczenia społecznego, wynikającego z samego faktu pro-
wadzenia działalności gospodarczej i trwającego od pierwszego
dnia miesiąca kalendarzowego, w którym nastąpiło rozpoczęcie
tej działalności, a ustającego z końcem miesiąca
kalendarzowego, w którym nastąpiło jej zaprzestanie. Przepis
art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. określa, że za
okresy ubezpieczenia, od których zależy prawo do świadczeń,
uważa się miesiące kalendarzowe, za które ubezpieczony opłacił
składki na ubezpieczenie społeczne lub w których był zwolniony
od ich opłacania. Przepis ten nie uzależnia więc prawa do
uzyskania świadczenia od bieżącego opłacania składek, lecz
jedynie od samego faktu ich opłacenia. Przytoczony wyżej art.
16 ust. 1 tejże ustawy precyzuje warunki nabycia prawa do
świadczeń krótkoterminowych (art. 5 pkt 1-3) w razie zalegania
z opłatą składek, a zawarte w nim uzależnienie wypłaty tych
świadczeń od uregulowania zaległości w składkach nie upoważnia
do przyjęcia, że stanowi on podstawę prawną pozbawienia osoby
podlegającej ubezpieczeniu prawa do zasiłku chorobowego za
okres, gdy prawo to istniało i mogło zostać zrealizowane
dzięki uregulowaniu należności z tytułu zaległych składek.

Wydając zaskarżony wyrok Sąd Wojewódzki nie wyciągnął
wniosków z faktu, że Zakład Ubezpieczeń decyzją z dnia 18
lutego 1994 r., uwzględniając wniosek ubezpieczonego, rozłożył
mu spłatę zadłużenia na raty od lutego do maja 1994 r. Jak
wynika z informacji Zakładu Oddział w P. z dnia 10
października 1995 r. warunkowy układ ratalny, w tym okresie
objął tylko część zadłużenia (2.007.200 zł), natomiast na
pozostałą część zadłużenia wydane zostały kolejne decyzje: z
dnia 15 czerwca i 7 września 1994 r. "Oddział utrzymał w mocy
udzielony układ ratalny z uwagi na całkowitą spłatę zadłużenia
na koncie nieczynnym."

Zdaniem Sądu Najwyższego, skoro Sąd orzekający posiadał
informację o wdrożeniu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych
układu ratalnego powinien był, na podstawie na podstawie art.
177 § 1 pkt 3 k.p.c., zawiesić postępowanie w sprawie, do
czasu wydania przez organ administracji państwowej, jakim jest
Zakład Ubezpieczeń Społecznych z mocy art. 7 ust. 2 ustawy z
dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr
25, poz. 137 ze zm.) stosownej decyzji. Zakończenie tego
postępowania miało bowiem - zdaniem Sądu Najwyższego -
zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.
Słusznie więc zarzuca rewizja nadzwyczajna, że zaskarżony
wyrok zapadł w sprawie niedostatecznie wyjaśnionej do
ostatecznego rozstrzygnięcia.

Słusznie podkreślono w uzasadnieniu rewizji
nadzwyczajnej, że przepis art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 18
grudnia 1976 r., dopuszczając możliwość wypłacenia zasiłku
chorobowego, po opłaceniu w całości zaległych składek, nie
określa terminu, w którym uregulowanie tych zaległości
umożliwia wypłacenie zasiłku. Sąd Najwyższy nie podziela
jednak poglądu, że prawo do zasiłku chorobowego zostaje
zachowane tylko wówczas, gdy opłacenie zaległych składek w
całości nastąpi przed upływem okresu 6 miesięcy od ostatniego
dnia okresu, za który zasiłek ten przysługuje. Pogląd ten -
zdaniem rewidującego - jest konsekwencją art. 54 ustawy z dnia
17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego na wypadek choroby i macierzyństwa (jednolity
tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 143 ze zm.) stanowiącego,
że: "Prawo do zasiłku chorobowego (...) przedawnia się po
upływie sześciu miesięcy od ostatniego dnia, za który zasiłek
przysługuje." Przedawnienie roszczeń jest instytucją prawną
przewidzianą w kodeksie cywilnym, stosowaną w prawie
obejmującym systemy ubezpieczeń społecznych jedynie wówczas,
gdy ustawa wyraźnie tak stanowi. Wprowadzając instytucję
przedawnienia krótkoterminowych świadczeń z ubezpieczenia
społecznego, ustawodawca - z umocowania zawartego w art. 118
k.c. - w sposób szczególny określił jedynie termin, w jakim
przedawnia się prawo do tych świadczeń. Zdaniem składu
orzekającego oznacza to, że pozostałe przepisy kodeksu
cywilnego, regulujące przedawnienie roszczeń mają zastosowanie
również w sprawach o te świadczenia. Zgodnie z art. 123 § 1
k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność
przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw
lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju (...) przedsięwziętą
bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo
zaspokojenia roszczenia. Tak więc, zgłoszenie przez
wnioskodawcę wniosku o wypłatę zasiłku chorobowego przerwało
bieg przedawnienia prawa do tego świadczenia. Wobec wydania
przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. decyzji z
dnia 15 lutego 1994 r. o wyrażeniu zgody na spłatę zadłużenia
wnioskodawcy w warunkowym układzie ratalnym oraz kolejnych
decyzji dotyczących tego układu, przerwa ta trwała do dnia 9
stycznia 1995 r., tj. do spłacenia ostatniej raty zadłużenia
(zaległych składek wraz z odsetkami), skoro układ ten został
przez Zakład utrzymany w mocy.

Opłacenie przez wnioskodawcę, w wyniku warunkowego układu
ratalnego, składek za cały okres istnienia obowiązku
ubezpieczenia, w pełni uzasadnia, przy uwzględnieniu
przytoczonej wykładni art. 16 ustawy z dnia 18 grudnia 1976
r., jego żądanie wypłacenia mu zasiłku chorobowego, a w
konsekwencji uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej. Z uwagi na
zasadę ekonomii procesowej, wobec wyjaśnienia przed Sądem
Najwyższym wątpliwości dotyczących spłaty zadłużenia wniosko-
dawcy, Sąd orzekający uznał za wskazane na podstawie art. 422
§ 1 k.p.c., orzec co do istoty sprawy, podzielając stanowisko
wyrażone w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej, że zaskarżony
wyrok narusza nie tylko powołane przepisy prawa materialnego
lecz także interes Rzeczypospolitej Polskiej. Pozbawienie
ubezpieczonego należnego mu świadczenia jest sprzeczne z
konstytucyjną zasadą praworządności, a wydanie wyroku przed
wyjaśnieniem wszystkich okoliczności istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy narusza zasadę zaufania obywateli do
organów Państwa, w tym do organów wymiaru sprawiedliwości.

Sąd Najwyższy orzekając w granicach rewizji
nadzwyczajnej, nie rozpoznawał ewentualnego zwolnienia
wnioskodawcy z opłacenia składki za okres wskazany w § 37
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w
sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne... (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 68, poz.
330 ze zm.). W tym zakresie, organ rentowy powinien wznowić
postępowanie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji wyroku.
=======================================