Wyrok z dnia 20 maja 1994 r.
II UR 5/94

Żona rolnika, której jako pracownicy udzielono urlopu wychowawczego, nie
podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy, także w razie
korzystania z tego urlopu w okresie przypadającym po wygaśnięciu stosunku
pracy (art. 16 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników - jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342).


Przewodniczący SSN: Antoni Filcek, Sędziowie SN: Andrzej Wróbel, Stefania
Szymańska (sprawozdawca) ,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w
dniu 20 maja 1994 r. sprawy w wniosku Marii T. przeciwko Kasie Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego Oddział Regionalny w Ch. o ustalenie nieistnienia
obowiązku ubezpieczenia, na skutek rewizji Marii T. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 7 lipca 1993 r. [...],

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmienił decyzję Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddział Regionalny w Ch. z dnia 12 marca 1993 r., [...] w ten sposób, iż
ustalił, że Maria T. nie podlegała z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w
okresie od 1 stycznia 1991 r. do 31 grudnia 1992 r.

U z a s a d n i e n i e

Wnioskodawczyni Maria T. od dnia 1 sierpnia 1975 r. była pracownikiem Urzędu
Gminy w B.
W uwzględnieniu jej wniosku z dnia 16 lutego 1990 r. Naczelnik Gminy w B.
udzielił wnioskodawczyni 3-letniego urlopu wychowawczego od dnia 11 marca 1990r.
do dnia 10 marca 1993 r. W czasie trwania urlopu wychowawczego, wobec
nienawiązania z wnioskodawczynią nowego stosunku pracy zgodnie z treścią art. 33
ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 21,
poz. 124 ze zm.), stosunek pracy łączący dotychczas wnioskodawczynię z Urzędem
Gminy wygasł w dniu 31 grudnia 1990 r. (dowód: świadectwo pracy).
Od dnia 1 stycznia 1991 r. do dnia 10 marca 1993 r. tj. w okresie przypadającym
po wygaśnięciu stosunku pracy, a na który wnioskodawczyni udzielono urlopu
wychowawczego, wnioskodawczyni pobierała zasiłek wychowawczy (dowód: pismo
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w Ch. z dnia 14 kwietnia 1993 r. k. 4 akt
KRUS Oddziału Regionalnego w Ch.).
Mąż wnioskodawczyni, Bogusław T., jest rolnikiem, właścicielem gospodarstwa
rolnego o powierzchni 8,31 ha fizycznych (7,35 przeliczeniowych). W dniu 11 marca
1993 r. mąż wnioskodawczyni zgłosił ją do ubezpieczenia społecznego.
Pozwana Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w
Ch. decyzją z dnia 12 marca 1993 r. stwierdziła, że wnioskodawczyni podlegała
ubezpieczeniu społecznemu rolników od wygaśnięcia stosunku pracy, tj. od dnia 1
stycznia 1991 r. i ustaliła obowiązek opłacenia składek na ubezpieczenie wypadkowe,
chorobowe i macierzyńskie oraz ubezpieczenie emerytalno-rentowe od tejże daty.
Sąd Wojewódzki w Lublinie - po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni -
wyrokiem z 7 lipca 1993 r. odwołanie oddalił podnosząc w uzasadnieniu, że
wnioskodawczyni w okresie przebywania na urlopie wychowawczym nie podlegała
innemu ubezpieczeniu, nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i dlatego
spełnia warunki do objęcia ubezpieczeniem z mocy ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników.
Rozpoznając rewizję wnioskodawczyni od tego wyroku, Sąd Apelacyjny w
Lublinie powziął poważne wątpliwości prawne, w związku z czym przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o następującej treści:
"Czy
pracownica, której zakład pracy udzielił urlopu wychowawczego, a z którą stosunek
pracy wygasł na skutek nienawiązania do dnia 1 października
1990 r. nowego stosunku pracy zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r.
o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 21, poz. 124 ze zm.), zachowała prawo do
ubezpieczenia społecznego rolników wynikającego z ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników ( jednolity tekst: Dz. U. Nr 71 z 1993 r., poz. 342)
przez okres na który został jej udzielony urlop wychowawczy?".

Sąd Najwyższy po przejęciu sprawy do rozpoznania zważył, co następuje:

Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r, o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342) stanowi, że ubezpieczenie
społeczne rolników obejmuje mających obywatelstwo polskie rolników i pracujących z
nimi domowników, na zasadach określonych w tej ustawie. Z art. 5 tejże ustawy wynika
zaś, że przepisy ustawy dotyczące ubezpieczenia rolników i świadczeń przysługujących
rolnikom stosuje się także do małżonka rolnika, chyba że małżonek nie pracuje w
gospodarstwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym
gospodarstwem.
Z przepisów powyższych zatem można by wyprowadzić wniosek, że
wnioskodawczyni powinna podlegać z mocy ustawy ubezpieczeniu wypadkowemu,
chorobowemu i macierzyńskiemu oraz emerytalno-rentowemu, jeżeli nie podlega
innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty -
a to stosownie do art. 7 ust. 1 pkt 1 i art. 16 ust. 1 i 3 cyt. ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników.
W sprawie bezspornym jest, że wnioskodawczyni w okresie, na który udzielono
jej urlopu wychowawczego, a przypadającego po wygaśnięciu stosunku pracy, nie
podlegała innemu ubezpieczeniu społecznemu, nie miała też ustalonego prawa do
emerytury i renty. W okresie tym wnioskodawczyni jednak zachowała prawo do: zasiłku
wychowawczego, zasiłku macierzyńskiego, świadczeń leczniczych zakładów
społecznych służby zdrowia dla siebie i rodziny, zasiłków rodzinnych dla dzieci,
uwzględnienia tego okresu przy ustaleniu prawa do świadczeń emerytalno rentowych,
zgodnie z treścią § 15 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w
sprawie urlopów wychowawczych (jednolity tekst: Dz. U. z 1990 r., Nr 76, poz. 454 ze
zm.). W myśl art. 4 ust. 6 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji
emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), urlop wychowawczy traktowany jest jako okres
nieskładkowy. Nadto w myśl § 18 ust. 1 cyt. rozporządzenia okres urlopu
wychowawczego traktuje się jako okres zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym
pracownica korzystała z tego urlopu.
Tak więc pracownica w okresie udzielonego jej urlopu wychowawczego, a
przypadającego po wygaśnięciu stosunku pracy, korzysta z częściowej, ale niewątpliwie
szerokiej ochrony ubezpieczeniowej. Wobec tego uzasadniony jest wniosek aby taką
rolniczkę traktować tak jakby podlegała ona innemu ubezpieczeniu społecznemu w
rozumieniu art. 16 ust. 3 w/w ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, iż wnioskodawczyni nie
podlegała z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników od dnia 1 stycznia 1991
r. do dnia 31 grudnia 1992 r., w związku z czym orzekł jak w sentencji wyroku na mocy
art. 390 § 1 k.p.c.
Należy podkreślić, że za takim stanowiskiem wypowiedzieli się prokurator oraz
pełnomocnik Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w Warszawie, zarówno w
pismach procesowych, jak i wypowiedziach ustnych złożonych na rozprawie przed
Sądem Najwyższym.
Sąd Najwyższy zaznacza, że wnioskodawczyni jest obowiązana uiścić składkę
na ubezpieczenie społeczne rolników od dnia 1 stycznia 1993 r. , a to stosownie do art.
4 ust. 2 w/w ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zgodnie bowiem z tym
przepisem obowiązek opłacenia składki powstaje z pierwszym dniem kwartału, w
którym powstało ubezpieczenie.

========================================