Wyrok z dnia 11 kwietnia 1996 r.
II UR 4/96

Całokształt przepisów prawnych regulujących prawo do renty rodzinnej dla
dzieci wskazuje, że zasadniczym celem tego świadczenia jest dostarczanie
środków utrzymania tym dzieciom pracownika (rencisty), które w związku z
kształceniem się w szkole nie wykonują pracy stanowiącej źródło utrzymania.

Przewodniczący SSN: Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Stefania Szymańska,

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Witolda Bryndy, po rozpoznaniu w dniu
11 kwietnia 1996 r. sprawy z wniosku Czesławy H. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w J. o rentę rodzinną, na skutek rewizji strony pozwanej od
wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie z dnia
9 października 1995 r., [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu-
Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w J. decyzją z dnia 25 maja 1995 r.
odmówił Czesławie H., urodzonej 15 stycznia 1945 r., przyznania renty rodzinnej po
mężu Stanisławie, pobierającym rentę inwalidzką, zmarłym w dniu 27 sierpnia 1986 r.
uznając, że wnioskodawczyni nie spełnia warunków określonych w art. 41 ust. 1 i 2
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin
(Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), ponieważ w chwili śmierci męża nie była inwalidką ani
też nie ukończyła 50 lat życia, ani przed śmiercią męża, ani też przed upływem 5 lat od
tej daty, względnie od zaprzestania wychowywania córki Barbary H., urodzonej 1 maja
1972 r., tj. do ukończenia przez córkę 16 lat życia (1 maja 1988 r.). Wnioskodawczyni
ukończyła 50 lat życia w dniu 15 stycznia 1995 r., córka jej w okresie od września 1988
r. do października 1990 r. uczęszczała do Zespołu Przysposobienia Rolniczego,
jednakże organ rentowy uznał, że uczestnictwo w tym Zespole nie było kształceniem się
w szkole w rozumieniu art. 41 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy.
W odwołaniu, wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krośnie wnioskodawczyni podtrzymała swoje żądanie.
Wyrokiem z dnia 9 października 1995 r., [...], po rozpoznaniu odwołania, Sąd
Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krośnie zmienił zaskarżoną de-
cyzję w ten sposób, że w pkt I uznał, że córka wnioskodawczyni Barbara H. uczes-
tniczyła w okresie od września 1988 r. do października 1990 r. w Zespole Przysposo-
bienia Rolniczego w B., który to okres był równoznaczny z kształceniem się w szkole, a
w pkt II, w zakresie przyznania wnioskodawczyni renty rodzinnej, przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania organowi rentowemu. W uzasadnieniu wyroku Sąd Woje-
wódzki, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego przyjął, że system organizacji i
nauczania w Zespołach Przysposobienia Rolniczego, a także uprawnienie do
kontynuowania nauki w Technikum Rolniczym po ukończeniu nauki w Zespole, prze-
mawiają za przyjęciem, że córka wnioskodawczyni, przed ukończeniem 18 lat życia
kształciła się w szkole w rozumieniu art. 41 ust. 1 pkt 2 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).
W rewizji od tego wyroku Zakład Ubezpieczeń Oddział w J. zarzucając, że wyrok
ten został wydany z naruszeniem prawa materialnego polegającym na błędnej wykładni
art. 41 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin wnosił o jego zmianę i oddalenie odwołania.
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie rozpoznając rewizję uznał, że w sprawie powstało
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości co do wykładni pojęcia "kształcenia
się w szkole" i przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, formułując je
następująco:
"czy uczestnictwo małoletniego w Zespole Przysposobienia Rolniczego jest
kształceniem się w szkole w rozumieniu art. 41 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. z 18 grudnia 1982
r. Nr 40, poz. 267 ze zm.) ?".

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Zespoły przysposobienia rolniczego mające na celu - w myśl art. 27 ustawy z
dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. Nr 32, poz. 160) -
kształcenie i dokształcanie pracujących zastąpiły, utworzone Uchwałą Nr 17 Rady
Ministrów z dnia 8 stycznia 1957 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 94), szkoły przysposobienia
rolniczego, dla kształcenia rolniczego i dokształcania ogólnego młodzieży pracującej w
rolnictwie. Szkoły rolnicze oraz inne placówki oświaty rolniczej zostały wyłączone z
nadzoru pedagogicznego Ministra Oświaty i Wychowania i przekazane nadzorowi
pedagogicznemu Ministra Rolnictwa rozporządzeniem z dnia 6 lutego 1981 r.
zmieniającym rozporządzenie w sprawie określenia szkół i innych placówek oświatowo-
wychowawczych prowadzonych poza resortem oświaty i wychowania oraz nadzoru
pedagogicznego nad nimi (Dz. U. Nr 3, poz. 14). W uzyskanych przez Sąd Apelacyjny,
wytycznych w sprawie organizowania i prowadzenia oraz finansowania przez
Wojewódzki Ośrodek Przysposobienia Rolniczego działalności zespołów
przysposobienia rolniczego podkreślono, że jednym z warunków uczestnictwa młodzie-
ży w zespole jest praca "w indywidualnym gospodarstwie rolnym własnym lub
rodzinnym albo innym". Odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego Sąd
Apelacyjny uznaje, że przemawia ono za: "rozszerzającą formułą określenia "szkoły" w
rozumieniu wyżej już powołanego art. 41 ust. 1 pkt 2 ustawy o z.e.p." pomijając jednak,
że powołane orzeczenia wyraźnie odnoszą się do tych dzieci, które nie pracują
zawodowo.
Skład orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela pogląd wyrażony w glosie
Tadeusza Zielińskiego do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1982 r., II URN
74/82 (OSPiKA 1983 z. 9 poz. 182): "Całokształt norm prawnych regulujących rentę
rodzinną wskazuje, że zasadniczym celem tego świadczenia jest dostarczenie środków
utrzymania tym dzieciom pracownika (rencisty), które nie podjęły pracy w ramach
stosunku pracy w związku z kształceniem się w szkole... Zwrot "uczęszczanie do
szkoły" w kontekście przepisów o rencie rodzinnej należy zatem rozumieć jako
określenie szczególnej sytuacji, gdy ktoś jednocześnie nie pracuje zarobkowo i kształci
się".
W myśl art. 391 § 2 k.p.c. uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagad-
nienie prawne wiąże w danej sprawie co oznacza, że uchwałę taką Sąd Najwyższy
może podjąć tylko wówczas, gdy sprawa, po wszechstronnym zbadaniu wszystkich
istotnych okoliczności faktycznych jest dostatecznie wyjaśniona do stanowczego rozs-
trzygnięcia (art. 3 § 2 w zw. z art. 316 § 1 k.p.c.).
Wprawdzie jest poza sporem, że córka wnioskodawczyni uczestnicząc w Zespole
Przysposobienia Rolniczego nie była pracownikiem w rozumieniu kodeksu pracy,
jednakże jednym z warunków tego uczestnictwa była praca w rolnictwie.
Z akt rentowych wynika, że wypłata renty rodzinnej na córkę wnioskodawczyni
została wstrzymana z dniem 1 czerwca 1988 r. w związku z ukończeniem przez nią 16
lat życia, jednakże wnioskodawczyni po podjęciu przez córkę nauki w Zespole
Przysposobienia Rolniczego, od września tegoż roku, nie zgłosiła wniosku o ponowną
wypłatę renty rodzinnej. Sąd Wojewódzki przed rozstrzygnięciem sprawy nie wyjaśnił
tak istotnego elementu stanu faktycznego, jak to, czy córka wnioskodawczyni w latach
1988-90 była rolnikiem, względnie domownikiem rolnika w rozumieniu przepisu art. 2
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i
członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268 ze zm.), czy była ubezpieczona względnie
podlegała obowiązkowi ubezpieczenia. Zgodnie z przepisem art.13 ust. 3 pkt 5 ustawy o
z.e.p., okres podlegania ubezpieczeniu społecznemu, innemu niż pracownicze, był
okresem zaliczalnym do okresów zatrudnienia, a więc w zasadzie, w zakresie prawa
ubezpieczeń społecznych rodził podobne skutki prawne jak wykonywanie zatrudnienia
w ramach stosunku pracy. Ten aspekt sprawy pominął również Sąd Apelacyjny.
Powołane wyżej przepisy, na podstawie których powołane zostały Zespoły
Przysposobienia Rolniczego wskazują, że tworzono je dla młodzieży pracującej w
rolnictwie, a więc w latach 1988-1990 podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia. Ma-
teriał dowodowy zebrany przez Sądy obu instancji nie pozwala na ustalenie, czy w
takim zespole mogła się kształcić również młodzież nie pracująca w rolnictwie tak, jak
np. w szkołach dla pracujących, na warunkach określonych § 3 ust. 2 załącznika Nr 2
do zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 23 lipca 1974 r. (Dz. Urz. Min. O.
i W. Nr 8, poz. 6) mogły kształcić się nie pracujące zawodowo kobiety, które ukończyły
17 lat.
Wskazane braki postępowania dowodowego a także zasada ekonomi proce-
sowej uzasadniają więc przejęcie sprawy do rozpoznania i uchylenie zaskarżonego
wyroku.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Wojewódzki uzupełni postępowanie
dowodowe dla wyjaśnienia omówionych wyżej wątpliwości co do charakteru pracy córki
wnioskodawczyni w gospodarstwie rolnym, w aspekcie jej podlegania obowiązkowi
ubezpieczenia. W razie potrzeby, Sąd zwróci się do Ministerstwa Rolnictwa o
wyjaśnienie, czy w spornym okresie w Zespołach Przysposobienia Rolniczego mogły
uczestniczyć osoby nie pracujące w rolnictwie oraz, czy uczestnikom Zespołów
przysługiwały uprawnienia uczniów, takie jak korzystanie ze zniżek kolejowych na
podstawie legitymacji szkolnych oraz wakacje. Zauważyć należy, że organizacja
nauczania (pkt VI wytycznych) przewidująca podział roku nauczania na dwa semestry
bez wakacji (jesienno-zimowy, od 1 listopada do 31 marca i wiosenno-letni - od 1
kwietnia do 31 października), oraz informacja, potwierdzająca ten podział mogą wska-
zywać, że kształcenie się w Zespole nie było: "równoznaczne z kształceniem się w
szkole".
Sąd Najwyższy w pełni podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu postanowienia
Sądu Apelacyjnego, że sentencja zaskarżonego wyroku Sądu Wojewódzkiego nie
spełnia wymogu orzeczenia co do istoty sprawy w rozumieniu art. 47714 § 2 k.p.c.
Orzekając, po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd uwzględni wymogi zawarte w tym
przepisie.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy z mocy z art. 391 § 1 oraz art. 368
pkt 3 i 388 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

========================================