Wyrok z dnia 5 stycznia 1995 r.
II UR 1/95

Jeżeli organ rentowy stwierdził, że wydana uprzednio decyzja uznająca
pracodawcę za nieuspołeczniony zakład pracy jest błędna, a błąd ten nie został
spowodowany zachowaniem się zakładu pracy, to organ rentowy może wydać
nową, prawidłową decyzję ze skutkiem na przyszłość, bez możliwości docho-
dzenia od pracodawcy zwrotu zasiłków chorobowych wypłaconych przed wy-
daniem ponownej decyzji.

Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędzia: SN Stefania Szymańska
(sprawozdawca), Sędzia: SA Andrzej Kijowski,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, po rozpoznaniu w
dniu 5 stycznia 1995 r. sprawy z powództwa Spółki Dźwigowo-Instalacyjnej "L.-S."
Spółka Akcyjna w L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. o
ustalenie, że wnioskodawca jest jednostką gospodarki nieuspołecznionej, na skutek
rewizji wnioskodawcy od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie z dnia 10 marca 1994 r., [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w L. z dnia 17 września 1993 r., [...]

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w L. w decyzji z dnia 17 września
1993 r. stwierdził, że wnioskodawca, tj, Spółka Dźwigowo-Instalacyjna "L.-S." SA w L.,
została zaliczona od dnia 12 lutego 1991 r. do "jednostek gospodarki uspołecznionej" w
rozumieniu § 19 ust. 1 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. w
sprawie zasad obliczania zasiłków, z ubezpieczenia społecznego oraz pokrywania
wydatków na te zasiłki (Dz. U. Nr 33, poz. 157 ze zm.).
Spółka Akcyjna "L.-S." została w dniu 12 lutego 1991 r. wpisana do rejestru
handlowego, przy czym większość akcjonariuszy stanowią spółdzielnie mieszkaniowe,
Spółka dokonała zgłoszenia obowiązku ubezpieczenia w lutym 1991 r. Pismem z dnia
20 marca 1991 r. oraz z dnia 18 kwietnia 1991 r. pozwany Oddział zawiadomił Spółkę,
że została uznana za jednostkę gospodarki nieuspołecznionej i wskazał sposób
rozliczania, m.in., zasiłków z ubezpieczenia społecznego na wypadek choroby i
macierzyństwa (k. 52, 53 akt sądowych).
Na tej podstawie od 12 lutego 1991 r. Spółka traktowana była przez pozwany
Oddział jako nieuspołeczniony zakład pracy.
W odwołaniu od decyzji z dnia 17 września 1993 r. §L.-S." Spółka Akcyjna wno-
siła o uchylenie decyzji, podnosząc, że w świetle aktualnie obowiązujących przepisów
podatkowych brak jest podstawy do uznania jej za jednostkę gospodarki
uspołecznionej, co też potwierdziły Urząd Skarbowy w L. oraz Wojewódzki Urząd Sta-
tystyczny w L.
Wyrokiem z dnia 10 marca 1994 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie [...] oddalił odwołanie. W uzasadnieniu wyroku Sąd Wojewódzki
wywiódł, że skoro większość, tj. 50% kapitału zakładowego "L.-S." posiadają spół-
dzielnie mieszkaniowe, to Spółkę tę należy traktować jako jednostkę gospodarki
uspołecznionej w rozumieniu ustawy z dnia 26 lutego 1982 r. o opodatkowaniu jed-
nostek gospodarki uspołecznionej (jednolity tekst: Dz. U. z 1987 r., Nr 12, poz. 77).
W rewizji od tego wyroku "L.-S." Spółka Akcyjna wnosiła o zmianę wyroku i
uwzględnienie odwołania lub o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu.
W rewizji podniesiono, że w dacie wydania decyzji z dnia 17 września 1993 r.
ustawa z dnia 26 lutego 1982 r. o opodatkowaniu jednostek gospodarki uspołecznionej
nie obowiązywała już, gdyż z dniem 5 lipca 1993 r. weszła w życie ustawa o podatku od
towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50). Dlatego powołanie
się na ww. ustawę z dnia 26 lutego 1982 r. było nieuzasadnione, w związku z czym
decyzja z 17 września 1993 r. jest dotknięta nieważnością w rozumieniu art. 156 § 1 pkt
2 k.p.a. Poza tym podkreślono, że skoro zakwalifikowanie Spółki Akcyjnej "L.-S." jako
nieuspołecznionego zakładu pracy nastąpiło w roku 1981 na podstawie decyzji
ostatecznej w rozumieniu k.p.a., to uchylenie lub zmiana decyzji z 1991 r., może
nastąpić tylko - zgodnie z art. 155 k.p.a. - za zgodą strony, a w przypadku braku takiej
zgody, przez organ wyższej instancji.
Sąd Apelacyjny w Lublinie uznał, iż w sprawie występuje zagadnienie prawne
budzące poważne wątpliwości, w związku z czym przedstawił je do rozstrzygnięcia
Sądowi Najwyższemu, formułując je w sposób następujący:
"Czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do jednostronnej zmiany
swojego stanowiska, wyrażonego w pochodzącym od niego piśmie, noszącym cechy
decyzji administracyjnej i odmiennego ukształtowania względem strony obowiązków
płynących z zaliczenia jej do jednostek gospodarki uspołecznionej ?"

Sąd Najwyższy, po przejęciu sprawy do merytorycznego rozpoznania, zważył, co
następuje:

Ma rację Sąd Apelacyjny, iż pismo pozwanego Oddziału z dnia 20 marca 1991 r.
stanowi - w myśl art. 107 § 1 k.p.a. - decyzję administracyjną, ponieważ zawiera ono
istotne elementy takiej decyzji.
W sprawie jest bezsporne, że na mocy tej decyzji Oddział ZUS uznał "L.-S."
Spółkę Akcyjną w L. za nieuspołeczniony zakład pracy - dla celów ubezpieczenia
społecznego. W konsekwencji tego wydatki na zasiłki chorobowe przysługujące pra-
cownikom tejże Spółki pokrywane były ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, przy czym kwoty te podlegały zaliczeniu na poczet składek na ubezpieczenie
społeczne, a to stosownie do § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca
1983 r. w sprawie zasad obliczania zasiłków z ubezpieczenia społecznego oraz pokry-
wanie wydatków na te zasiłki (Dz. U. Nr 33, poz. 157 ze zm.), określonego dalej jako
rozporządzenie Rady Ministrów z 6 czerwca 1983 r. Na mocy decyzji z dnia 20 marca
1991 r. Spółka ta zatem nie pokrywała wydatków na zasiłki chorobowe swych
pracowników w czasie trwania stosunku pracy, co niewątpliwie było korzystne, gdyż
wydatki na zasiłki chorobowe nie obciążały funduszu płac.
Poza sporem jest, że w dacie wydania decyzji z 20 marca 1991 r. większość
akcjonariuszy stanowiły spółdzielnie mieszkaniowe, które łącznie posiadały ponad 50%
kapitału akcyjnego. Stan taki utrzymuje się nadal z tym, iż od miesiąca czerwca 1993 r.
część akcji (ok. 8%) objęły ponadto podmioty zagraniczne.
Zagadnienie, czy w okresie od 1 października 1990 r. do 4 lipca 1993 r. spół-
dzielnie mogły być uznane za uspołecznione zakłady pracy w rozumieniu § 19 ust. 1 i 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. zostało rozstrzygnięte przez
Sąd Najwyższy w uchwale Składu Siedmiu Sędziów z dnia 30 czerwca 1994 r., II UZP
15/94.
W uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził, iż w ww. okresie spółdzielnie należało
traktować jako uspołecznione zakłady pracy w rozumieniu § 19 ust. 1 i 3 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. Uchwała ta wraz z obszernym uza-
sadnieniem została opublikowana w OSNAPiUS 1994 Nr 8 poz. 131. Skład orzekający
w niniejszej sprawie w całości podziela przytoczoną tam argumentację, a ponieważ
uchwała ta jest już opublikowana, zbędne jest powtarzanie zawartej w niej argumentacji
prawnej.
Mając powyższe na uwadze należy zatem stwierdzić, iż decyzja z dnia 20 marca
1991 r., mocą której Oddział ZUS uznał "L.-S." Spółkę Akcyjną w L. za nieus-
połeczniony zakład pracy w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 6 czerwca 1991 r. była decyzją błędną. Skoro bowiem ponad 50% kapitału zakła-
dowego (akcyjnego) posiadały uspołecznione zakłady pracy, to Spółkę tę należało
zakwalifikować jako uspołeczniony zakład pracy w rozumieniu § 19 ust. 1 i 3 ww.
rozporządzenia Rady Ministrów.
Stwierdzenie przez Oddział ZUS w 1993 roku, że decyzja z dnia 20 marca 1991
r. jest błędna, nie upoważniało jednak Oddziału do wydania kolejnej decyzji, w której
zakwalifikowano "L.-S." Spółkę Akcyjną w L. jako uspołeczniony zakład pracy od dnia
12 lutego 1991 r. Takie ustalenie bowiem rzutuje na obowiązek tejże Spółki co do
pokrywania wydatków na zasiłki chorobowe swych pracowników w czasie trwania
stosunku pracy, od dnia 12 lutego 1991 r. ponieważ żądanie zapłacenia tych kwot nie
uległo jeszcze przedawnieniu, co następuje - gdy chodzi o zaległe składki - dopiero po
upływie 5 lat od daty wymagalności.
Przy rozważaniu tej kwestii należy mieć na uwadze przepis art. 155 k.p.a. (w
związku z art. 180 § 1 k.p.a.). Przepis ten stanowi, że decyzja ostateczna, na mocy
której strona nabyła prawo, może być w każdym czasie, za zgodą strony uchylona lub
zmieniona przez organ administracji państwowej, który ją wydał, lub przez organ wyż-
szego stopnia, jeżeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie
takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Do
uchylenia lub zmiany ostatecznej decyzji, na mocy której strona nabyła prawo, a do
takiej decyzji należy zaliczyć decyzję pozwanego Oddziału ZUS z dnia 17 września
1993 r., niezbędna jest więc zgoda strony, która to prawo nabyła, w niniejszym przy-
padku w grę wchodziłaby zgoda "L.-S." Spółki Akcyjnej, na co Spółka ta nie wyraża
zgody, czego wyrazem jest wniesienie odwołania od tej decyzji. Dlatego w sytuacji, gdy
organ rentowy stwierdza, że wydana decyzja - korzystna dla strony - jest błędna, ale
błąd ten nie został spowodowany zachowaniem się drugiej strony, to przysługuje mu
prawo do wydania decyzji prostującej ten błąd ze skutkiem na przyszłość.
Jeżeli zaś chodzi o okres sprzed wydania ponownej decyzji, to skutki finansowe
swego błędu ponosi organ rentowy.
Trafnie także zaznaczył Sąd Apelacyjny, że w decyzji z dnia 17 września 1993 r.
pozwany Oddział ZUS powołał się na przepisy prawa, które w tym dniu już nie obo-
wiązywały. Jak bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale Składu
Siedmiu Sędziów z dnia 30 czerwca 1994 r., II UZP 15/94 ustawa z dnia 26 lutego 1982
r. o opodatkowaniu jednostek gospodarki uspołecznionej (jednolity tekst: Dz. U. z 1987
r., Nr 12, poz. 77 ze zm.) została uchylona ustawą z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku
od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym (Dz. U. Nr 11, poz. 50 ze zm.) i utraciła
moc z dniem 5 lipca 1993 r.
2. W sprawie jest poza sporem, że od czerwca 1993 r. do 8% akcji objęły pod-
mioty zagraniczne. W związku z powyższym należy zaznaczyć, że Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 6 września 1994 r., II UZP 22/94 stwierdził (w pkt 2), iż spółka akcyjna,
w której jednoosobowa spółka Skarbu Państwa posiada ponad 50% kapitału akcyjnego,
a której akcje objęły także podmioty zagraniczne na podstawie ustawy z dnia 14
czerwca 1991 r. o spółkach z udziałem zagranicznym (Dz. U. Nr 60, poz. 252 ze zm.),
nie jest uspołecznionym zakładem pracy w rozumieniu § 19 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. Uzasadniając to stanowisko Sąd Najwyższy
powołał się na art. 39 ustawy z dnia 14 czerwca 1991 r. o spółkach z udziałem
zagranicznym, według którego do spółek z udziałem zagranicznym nie stosuje się
przepisów dotyczących jednostek gospodarki uspołecznionej, przez które to pojęcie - w
zakresie omawianym - należy rozumieć uspołecznione zakłady pracy. Sąd Najwyższy
zaznaczył, że w świetle art. 39 ww. ustawy dla zakwalifikowania spółki jako spółki z
udziałem zagranicznym nie ma znaczenia wielkość posiadanego udziału. Podzielając tę
argumentację należy więc w konsekwencji stwierdzić, że "L.-S." Spółka Akcyjna w L.
utraciła przymiot uspołecznionego zakładu pracy w rozumieniu przepisu § 19
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 czerwca 1983 r. z dniem objęcia części
kapitału akcyjnego przez podmioty zagraniczne, co miało miejsce w czerwcu 1993 r., a
więc przed wydaniem decyzji z dnia 17 września 1993 r. Posiadanie w tej dacie przez
Spółdzielnie kapitału akcyjnego w wysokości nadal przekraczającej 50% nie miało
zatem znaczenia przy dalszej kwalifikacji Spółki pod kątem obowiązku pokrywania
wydatków na zasiłki chorobowe pracowników w czasie trwania stosunku pracy.
3. Mając na uwadze rozważania zawarte w pkt 1 i 2 niniejszego uzasadnienia,
Sąd Najwyższy uznał za celowe przejęcie sprawy do merytorycznego rozpoznania.
Uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie z dnia 10 marca 1994 r. i poprzedzającej go decyzji ZUS Od-
dział w L. z dnia 17 września 1993 r. (art. 390 § 1 i 391 § 1 k.p.c.), a więc orzeczenie co
do istoty sprawy, było możliwe zaś dlatego, że w sprawie zachodziło jedynie naruszenie
prawa materialnego. Sposób rozstrzygnięcia podany w sentencji wyroku doprowadził do
tego, że decyzja Oddziału ZUS z dnia 17 września 1993 r. na skutek jej uchylenia nie
spowodowała żadnych skutków prawnych, ani co do okresu sprzed jej wydania, ani na
przyszłość.

========================================