Wyrok SN - II UKN 565/01
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:II UKN 565/01
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/4/69
Data wydania:2002-08-20

Wyrok z dnia 20 sierpnia 2002 r.
II UKN 565/01

Ubezpieczonemu, co do którego obowiązuje wymaganie posiadania pię-
cioletniego okresu składkowego i nieskładkowego w ostatnim dziesięcioleciu
przed zgłoszeniem wniosku lub powstaniem niezdolności do pracy, uwzględnia
się okresy nieskładkowe w rozmiarze nie wyższym niż jedna trzecia okresów
składkowych przypadających w tym dziesięcioleciu.


Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Herbert Szurgacz, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2002 r.
sprawy z wniosku Teresy K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w W. o rentę z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji organu rento-
wego od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 24 maja 2001 r. [...]

z m i e n i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 26 czerwca 2000 r.
[...] i odwołanie oddalił.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 10 września 1999 Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
W. odmówił przyznania wnioskodawczyni Teresie K. prawa do renty z tytułu niezdol-
ności do pracy wobec braku takiej niezdolności.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyrokiem z dnia 26 czerwca 2000 r. [...]
zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do renty z tytułu czę-
ściowej niezdolności do pracy od 6 października 1999 r. na okres dwóch lat. Na pod-
stawie opinii biegłych lekarzy Sąd ustalił, że wnioskodawczyni jest częściowo nie-
zdolna do pracy od 6 października 1999 r., zatem spełnia określony w art. 57 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) warunek niezdolności do pracy. Spełnia ona
również pozostałe wymagane warunki, w szczególności ma pięcioletni okres zatrud-
nienia w ostatnim dziesięcioleciu obliczony w ten sposób, że do okresów składko-
wych z tego dziesięciolecia doliczono okresy nieskładkowe w wymiarze jednej trze-
ciej okresów składkowych z całego okresu zatrudnienia.
W apelacji od tego wyroku organ rentowy zarzucił, że warunek posiadania
pięciu lat okresów składkowych i nieskładkowych w ostatnim dziesięcioleciu nie zo-
stał spełniony, gdyż okresy składkowe wynoszą 3 lata, 7 miesięcy i jeden dzień, a
okresy nieskładkowe mogą być uwzględnione tylko w wymiarze 1/3 okresów skład-
kowych czyli 1 roku, 2 miesięcy i 11 dni. Łącznie udowodniony okres wynosi 4 lata, 9
miesięcy i 12 dni.
Wyrokiem z dnia 24 maja 2001 r. [...] Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu oddalił apelację. Sąd Apelacyjny ustalił, że okresy
składkowe i nieskładkowe wnioskodawczyni w ostatnim dziesięcioleciu liczone łącz-
nie przekraczają okres 5 lat, jednak same okresy składkowe wynoszą 3 lata, 7 mie-
sięcy i 1 dzień. Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach okresy nie-
składkowe uwzględnia się w wymiarze 1/3 okresów składkowych. Powołując się na
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1998 r., II UKN 393/98 (OSNAPiUS z
2000 r. nr 4, poz. 158) Sąd Apelacyjny uznał, że ograniczenie to dotyczy całego
okresu zatrudnienia a nie ostatniego dziesięciolecia. Okresy składkowe wnioskodaw-
czyni w ciągu całego okresu zatrudnienia wynoszą 6 lat, 2 miesiące i 6 dni, zatem z
okresów nieskładkowych w ostatnim dziesięcioleciu można uwzględnić 2 lata i 22
dni. Łącznie okresy składkowe i podlegające uwzględnieniu okresy nieskładkowe w
ostatnim dziesięcioleciu przekraczają pięć lat, zatem warunek określony w art. 57 pkt
2 ustawy o emeryturach i rentach został spełniony.
Wyrok ten zaskarżył kasacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w W. i
wskazując jako podstawę kasacji błędną wykładnię art. 5 ust. 2 w związku z art. 57
pkt 2 oraz art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.)
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu
pierwszej instancji i oddalenie odwołania. Zdaniem organu rentowego prawidłowa
wykładnia powołanych przepisów prowadzi do wniosku, że przy ustalaniu wymaga-
nego pięcioletniego okresu w ostatnim dziesięcioleciu okresy nieskładkowe mogą
być doliczone tylko w wymiarze 1/3 okresów składkowych przypadających w tym
dziesięcioleciu. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 czerwca
1999 II UKN 606/98 (OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 659).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzeczeniach wydanych na tle przepisów art. 32 pkt 2 i 33 ust. 1 pkt 5 i ust.
2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) warunkujących prawo do renty osoby, która
stała się niezdolna do pracy w wieku powyżej 30 lat, od posiadania pięcioletniego
okresu zatrudnienia w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed złożeniem wniosku o
rentę, stanowisko Sądu Najwyższego nie jest jednolite. W wyroku z dnia 16 grudnia
1998 r., II UKN 393/98 (OSNAPiUS 2000 nr 4, poz. 158) Sąd Najwyższy stwierdził,
że rozmiar przypadających w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem inwalidztwa
okresów nieskładkowych wymienionych w art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 17 października
1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) podlega ustawowemu
ograniczeniu do jednej trzeciej uwzględnionych okresów składkowych z całego
okresu ubezpieczenia. Pogląd ten Sąd uzasadnił literalnym brzmieniem art. 6 ust. 1
pkt 2 powołanej ustawy, mającego z mocy art. 6 ust. 2 zastosowanie do renty. Prze-
pis ten stanowi, że przy ustalaniu prawa do tego świadczenia warunek posiadania
wymaganego okresu zatrudnienia jest spełniony, jeżeli pracownik udowodni określo-
ną liczbę okresów składkowych uzupełnionych okresami nieskładkowymi w rozmia-
rze nie większym niż określony w art. 4 ust. 2. Na podstawie tego ostatniego przepi-
su przy ustalaniu prawa i wysokości świadczeń okresy nieskładkowe uwzględnia się
w rozmiarze jednej trzeciej uwzględnionych okresów składkowych. Pod pojęciem
,,uwzględnionych okresów składkowych" rozumie się - zdaniem Sądu Najwyższego -
wszystkie posiadane przez pracownika okresy składkowe bez nieuzasadnionego dal-
szego ograniczenia rozmiaru uwzględnianych okresów nieskładkowych do jednej
trzeciej okresów nieskładkowych przypadających wyłącznie w ostatnim dziesięciole-
ciu. Odmienny pogląd zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 czerwca
1999 r., II UKN 606/98 (OSNAPiUS 2000 nr 17, poz. 659), stwierdzając, że przy
ubieganiu się o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy uwzględnieniu podle-
gają - poza okresami składkowymi - okresy nieskładkowe z tego samego dziesięcio-
lecia. Ograniczenie tych ostatnich okresów do 1/3 okresów składkowych dotyczy
tylko tego dziesięciolecia, a nie całego okresu ubezpieczenia. Taka interpretacja art.
6 ust. 1 i 2 ustawy rewaloryzacyjnej wynika zdaniem Sądu Najwyższego z treści
przepisów art. 32 pkt 2 i 33 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy o z. e. p., gdyż przy ustalaniu
prawa do renty na podstawie tych ostatnich przepisów bierze się pod uwagę okresy
składkowe uzupełnione okresami nieskładkowymi w odpowiednim rozmiarze z wy-
maganego przez prawo okresu, to jest z ostatniego dziesięciolecia.
Przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) nie usunęły wątpliwości
interpretacyjnych. Regulacje dotyczące warunków wymaganych do przyznania renty
z tytułu niezdolności do pracy są takie same jak w ustawie o zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników. Podobne są również do określonych w ustawie rewaloryzacyjnej
zasady uwzględniania okresów składkowych i nieskładkowych. Analiza tych przepi-
sów przemawia za słusznością stanowiska zaprezentowanego w ostatnim z powoła-
nych orzeczeń. Podobnie, jak na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy rewaloryzacyj-
nej, na podstawie art. 5 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach osobom, co do których
obowiązuje wymóg posiadania pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego
w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku lub powstaniem niezdolności
do pracy, uwzględnia się okresy nieskładkowe w rozmiarze nie wyższym niż jedna
trzecia okresów składkowych przypadających w tym dziesięcioleciu.
Przepis art. 57 pkt 2 określa jako jeden z warunków przyznania prawa do renty
z tytułu niezdolności do pracy posiadanie wymaganego okresu składkowego i nie-
składkowego. Zgodnie z art. 58 ust. 1 wymagany okres zatrudnienia oznacza okre-
śloną liczbę lat w zależności od tego, w jakim wieku osoba ubiegająca się o przyzna-
nie renty stała się niezdolna od pracy. Dla osób, których niezdolność do pracy po-
wstała w wieku powyżej trzydziestu lat, okres ten wynosi 5 lat z zawartym w ust. 2
tego przepisu zastrzeżeniem, że okres ten powinien przypadać w ciągu ostatniego
dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania nie-
zdolności do pracy. Dla osób, które stały się niezdolne do pracy po ukończeniu 30
lat, określony w art. 57 pkt 2 wymóg oznacza posiadanie pięcioletniego okresu skład-
kowego i nieskładkowego w określonym przedziale czasowym, natomiast okresy
składkowe i nieskładkowe przypadające w innym przedziale czasowym nie są brane
pod uwagę przy ustalaniu prawa.
Przepis art. 5 ust. 2 stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz
obliczaniu ich wysokości okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nie prze-
kraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Okresy uwzględ-
niane przy ustalaniu prawa do świadczeń nie zawsze pokrywają się z okresami
uwzględnianymi przy ustalaniu wysokości świadczeń. Niektóre okresy uwzględniane
są w wymiarze wyższym niż lata kalendarzowe tylko przy ustalaniu prawa do świad-
czeń (np. art. 5 ust. 3), w innych przypadkach niektóre okresy uwzględniane są w
zwiększonym wymiarze tylko przy ustalaniu wysokości świadczeń (np. art. 52). W
związku z tym zasady obliczania okresów składkowych i nieskładkowych muszą być
stosowane oddzielnie przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty i oddzielnie przy
ustalaniu wysokości tych świadczeń. Odnosząc te zasady do ustalania okresów
składkowych i nieskładkowych osób, o których mowa w art. 58 ust. 2, należy uznać,
że udowodnione okresy składkowe wymagane do uzyskania prawa do renty są to
okresy mieszczące się w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku lub
powstaniem niezdolności do pracy. Innych okresów, niemieszczących się w tym
dziesięcioleciu, nie udowadnia się żądając ustalenia prawa, są one uwzględniane
dopiero przy ustalaniu wysokości świadczenia, jeżeli prawo zostanie przyznane.
Wymagane okresy nieskładkowe muszą mieścić się w tym samym przedziale czaso-
wym i uwzględniane są w wymiarze jednej trzeciej okresów składkowych. Z treści
omawianych przepisów nie wynika, aby oprócz wymaganego okresu składkowego (w
określonym dziesięcioleciu) należało udowodnić niewymagane do przyznania prawa
okresy składkowe, przypadające w innym przydziale czasowym, tylko po to, aby
zwiększyć wymiar okresów nieskładkowych. Przy takiej konstrukcji uznawałoby się
za spełniony warunek posiadania wymaganego okresu w stosunku do osoby, która w
ostatnim dziesięcioleciu nie ma żadnego okresu składkowego, lecz udowodniła pię-
cioletni okres nieskładkowy w tym dziesięcioleciu i piętnastoletni okres składkowy w
innym przedziale czasowym. Wprawdzie przepis art. 57 ust. 1 mówi o wymogu po-
siadania okresu składkowego i nieskładkowego, jednak okresy te nie są traktowane
równorzędnie. Dla spełnienia tego wymogu wystarczające jest wykazanie samych
okresów składkowych w określonym wymiarze, natomiast nie wystarczy wykazanie
samych okresów nieskładkowych. Przepis art. 5 ust. 2 nakazuje bowiem ustalanie
wymiaru tych ostatnich okresów w odniesieniu do okresów składkowych, musi być
zatem wykazany jakikolwiek okres składkowy, aby można było obliczyć okres nie-
składkowy podlegający uwzględnieniu.
W konsekwencji należy uznać, że Sąd Apelacyjny ustalił prawidłowo wymiar
okresów składkowych wnioskodawczyni - 3 lata, 7 miesięcy i 1 dzień - lecz na skutek
błędnej wykładni art. 5 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach zastosował nieprawi-
dłowe zasady obliczania okresów nieskładkowych. Przy właściwym ustaleniu tych
ostatnich okresów wynoszą one 1 rok, 2 miesiące i 11 dni, zatem łącznie okres
składkowy i nieskładkowy jest niższy od wymaganych pięciu lat.
Uznając opartą na naruszeniu prawa materialnego kasację za uzasadnioną
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprze-
dzający go wyrok Sądu pierwszej instancji i oddalił odwołanie.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] II UKN 582/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/4/71
2002-09-27 
[IA] II UKN 581/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 2002/23/581
2002-09-27 
[IA] II UKN 524/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/4/68
2002-08-20 
[IA] II UKN 512/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/4/67
2002-08-20 
[IA] II UKN 478/01   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/3/50
2002-07-11 
  • Adres publikacyjny: