Wyrok z dnia 7 października 2003 r.
II UK 87/03

Przedmiotem sporu w sprawie o wcześniejszą emeryturę na podstawie
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emery-
talnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) jest uprawnienie do tego
świadczenia z uwagi na warunki pracy, co oznacza - szczególnie przy braku
stosownych zaświadczeń - konieczność poczynienia ustaleń dotyczących ro-
dzaju i wymiaru zatrudnienia w warunkach szczególnych. Nie czyni temu za-
dość odniesienie się tylko do zatrudnienia zasadniczego, bez zbadania czy do-
datkowo wykonywane czynności, które także warunkują to prawo, nie były wy-
konywane stale i w odpowiednim wymiarze czasu.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 października 2003 r.
sprawy z wniosku Mieczysława T. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o uznanie pracy w szczególnych warunkach i wcześniejszą emerytu-
rę, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z
dnia 14 stycznia 2003 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 13 września 2001 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w B. odmówił przyznania wnioskodawcy Mieczysławowi T. prawa do emerytury, al-
bowiem nie spełnił on koniecznych przesłanek, nie osiągnął wymaganego wieku
emerytalnego 65 lat oraz nie wykazał żadnego okresu pracy w warunkach szczegól-
nych.

Wyrokiem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bia-
łymstoku z dnia 20 sierpnia 2002 r. odwołanie wnioskodawcy od powyższej decyzji
zostało oddalone. Sąd ten ustalił, że wnioskodawca będąc zatrudnionym w Kolumnie
Transportu Sanitarnego w B. został oddelegowany od 1 czerwca 1985 r. do Specjali-
stycznego Psychiatrycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej w C. wraz z samochodem
sanitarnym. Wnioskodawca był zatrudniony jako kierowca tego samochodu i wyko-
nywał nadto czynności noszowego i sanitariusza. Oceniając zgromadzony materiał
dowodowy Sąd Okręgowy uznał, że brak jest podstaw do uznania, iż wnioskodawca
będąc oddelegowanym do pracy w Szpitalu w C. świadczył pracę w warunkach
szczególnych, albowiem charakter jego pracy polegającej na przewożeniu pacjentów
na badania do domów pomocy społecznej, nie uzasadniał uznania, że kierował on
pojazdem uprzywilejowanym w ruchu drogowym. Tym bardziej, że sam odwołujący
wyjaśnił, że jeżdżąc karetką jedynie 3-4 razy w miesiącu musiał korzystać z sygnału
dźwiękowego.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu Okręgowego jako prawidłowe. Zgod-
nie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szcze-
gólnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) - okresami pracy uzasadniającymi
prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w któ-
rych praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykony-
wana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na danym stanowisku. Z powołanego
rozporządzenia oraz z wydanego na podstawie delegacji wynikającej z tego rozpo-
rządzenia - zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1983 r.
w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu
zdrowia i opieki społecznej (Dz.Urz. MZiOS z 1983 r. Nr 8, poz. 40) wynika, że za
prace w transporcie uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do
wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej, uważa się prace: 1. kierowcy samochodu
uprzywilejowanego w ruchu, 2. kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym
ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, 3. kierowcy autobusu o liczbie miejsc powyżej
15.
Sąd Apelacyjny uznał, podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji, iż wnio-
skodawca (kierowca karetki) nie był kierowcą samochodu uprzywilejowanego, a za-
tem brak jest podstaw do uznania, że legitymuje się on wymaganym stażem pracy w
warunkach szczególnych uprawniającym do przyznania wcześniejszej emerytury.
W kasacji od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił: 1) naruszenie
prawa materialnego poprzez niezastosowanie ,,art. 1.1 i art. 1.2 oraz art. 2.1 rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pra-
cowników zatrudnionych w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze",
2) naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, a mianowicie
art. 5 w związku z art. 212 k.p.c. poprzez nieudzielenie stronie występującej w
sprawie bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek, art. 224 w
związku z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niedostateczne wyjaśnienie sprawy oraz art.
328 § 2 k.p.c., polegające na braku w uzasadnieniu wyroku merytorycznej oceny co
do wszystkich okoliczności podniesionych przez wnioskodawcę lub wynikających z
dokumentów.
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji wnioskodawca przed-
stawił potrzebę dokonania wykładni ,,art. 1.1 i 1.2 w związku z art. 2.1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r." w aspekcie dopuszczalności korzystania z
uprawnień przewidzianych w tym przepisie przez pracowników, którzy w ramach
etatu nie podlegającego kwalifikacji jako praca w szczególnych warunkach, faktycz-
nie wykonywali u tego samego pracodawcy pracę kwalifikowaną jako prace w szcze-
gólnych warunkach. Wskazując na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego wy-
roku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu kasacji podniósł, że co prawda samochód sanitarno-osobowy
nie był samochodem uprzywilejowanym, jednakże zatrudniony jako kierowca prze-
wożący pacjentów oddziałów: psychiatrycznego, neurologicznego, zakaźnego, cho-
rób płuc, pododdziału leczenia uzależnień, internistycznego, wnioskodawca faktycz-
nie wykonywał nadto pracę sanitariusza i noszowego, która na podstawie przepisu
działu XII pkt 1b ppkt 14 zarządzenia Ministra Zdrowia i Polityki Społecznej z dnia 13
lutego 1989 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie prac wykonywanych w szcze-
gólnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu zdro-
wia i opieki społecznej z dnia 12 lipca 1983 r., należy do prac wykonywanych w
szczególnych warunkach.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 3931 pkt 2 k.p.c. kasację można oprzeć na podstawie narusze-
nia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy. W rozpoznawanej sprawie powód w ramach tej podstawy kasacyjnej wska-
zał naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem sąd ocenia wiarygodność
i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego roz-
ważenia zebranego materiału. Granice swobodnej oceny dowodów wyznaczają w
szczególności: obowiązek wyprowadzenia przez sąd z zebranego materiału dowo-
dowego wniosków logicznie prawidłowych (zgodnych z zasadami logicznego rozu-
mowania), ramy proceduralne (ocena dowodów musi respektować pewne warunki
określone przez prawo procesowe, w szczególności art. 227 - 234 k.p.c.), wreszcie
poziom świadomości prawnej sędziego oraz dominujące poglądy na sądowe stoso-
wanie prawa. Swobodna ocena dowodów dokonywana jest przez pryzmat własnych
przekonań sądu, jego wiedzy i posiadanego zasobu doświadczeń życiowych, ale
powinna także uwzględniać wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego
myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny roz-
waża materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowo-
dowych i - ważąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału
dowodowego (por. wyrok SN z 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000
nr 17, poz. 655).
Przy tych uwagach, w ocenie Sądu Najwyższego uzasadniony jest zarzut nie-
dostatecznego wyjaśnienia sprawy i naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Przepis art. 32
ustawy z dnia 17 grudnia 1989 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) stanowi, że ubezpieczonym urodzo-
nym przed dniem 1 stycznia 1949 r., zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w
art. 27 pkt 1, czyli w wieku niższym niż 65 lat dla mężczyzn. Dla celów ustalenia
uprawnień, o których mowa, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości
dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej
sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w
podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepi-
sów dotychczasowych. Zachowują więc w tym zakresie moc przepisy rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w myśl
których okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury są
okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym
stanowisku pracy. Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach,
wymienione w wykazie, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następu-
jące warunki: 1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: - 55 lat dla kobiet i 60 lat dla
mężczyzn; 2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w
szczególnych warunkach.
Wnioskodawca, tak w odwołaniu złożonym do Sądu Okręgowego, jak i następ-
nie w apelacji wskazywał, że prowadząc samochód uprzywilejowany w ruchu drogo-
wym w rozumieniu art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu
drogowym (Dz.U. Nr 98, poz. 602) - karetkę pogotowia - wykonywał pracę w warun-
kach szczególnych. Bezsporne jest, że pracował on jako kierowca karetki pogotowia
w Samodzielnym Publicznym Psychiatrycznym ZOZ w pełnym wymiarze czasu pracy
przez okres 15 lat. W wykazie A działu VIII załącznika do rozporządzenia Rady Mini-
strów z dnia 7 lutego 1983 r., w pkt 2 wymienia się między innymi pracę kierowców
samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na dro-
gach publicznych. Jednak, jak trafnie ustalił Sąd Apelacyjny i jak sam wnioskodawca
przyznał w kasacji, karetka-samochód sanitarny, którym jeździł, nie był pojazdem
uprzywilejowanym w ruchu, skoro Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego w
B. nie występowała do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o wydanie ze-
zwolenia na zaliczenie tego samochodu do pojazdów uprzywilejowanych stosownie
do postanowień ustawy Prawo o ruchu drogowym. Tym samym trafnie przyjął Sąd
Apelacyjny, że wnioskodawca w spornym okresie nie był kierowcą samochodu
uprzywilejowanego w ruchu drogowym, a zatem brak jest podstaw do uznania, że
legitymuje się on jako kierowca wymaganym stażem pracy w warunkach szczegól-
nych uprawniających do przyznania wcześniejszej emerytury.

Nie wyczerpuje to jednak, jak słusznie zarzuca kasacja, wszystkich wątpliwo-
ści w sprawie, skoro Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku odniósł się jedynie do
ustalania pracy w szkodliwych warunkach w oparciu o przesłankę wynikającą z kie-
rowania pojazdem uprzywilejowanym. Natomiast pominął Sąd Apelacyjny informacje
zawarte w aktach osobowych wnioskodawcy (powoływane w kasacji), z których wy-
nika, że przez długie okresy był on zatrudniony równolegle w charakterze noszowego
bądź sanitariusza. Zdaniem Sądu drugiej instancji, okoliczność ta nie przesądza o
ustaleniu, iż wnioskodawca wykonywał pracę w warunkach szczególnych w myśl
powołanego rozporządzenia Rady Ministrów oraz wydanego na podstawie delegacji
wynikającej z tego rozporządzenia - zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecz-
nej z dnia 12 lipca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach
w zakładach resortu zdrowia i opieki społecznej. Sąd oceniając jakie rodzaje prac w
charakterze kierowcy uznane są za uprawniające do wcześniejszej emerytury, pomi-
nął natomiast fakt, że również praca w charakterze sanitariusza - noszowego zakwa-
lifikowana została do prac wykonywanych w szczególnych warunkach.
Świadectwa pracy wnioskodawcy dokumentują, że równolegle z pracą kie-
rowcy, przez cały okres zatrudnienia w Kolumnie Transportu Sanitarnego w B. od
1985 r. do 2001 r. wykonywał on, na podstawie dodatkowych umów, (w niepełnym
wymiarze czasu) pracę sanitariusza i noszowego. Sąd Apelacyjny nie odnosząc się
do tego faktu, nie przeprowadził postępowania dowodowego co do faktycznego za-
kresu pracy Mieczysława T., w szczególności nie zbadał, czy wymiar dodatkowych
zajęć faktycznie nie był wyższy niż to wynika z akt osobowych. Z tych względów na-
leży przyznać rację zarzutom kasacji co do naruszenia przez Sąd przepisów postę-
powania, mianowicie art. 224, 233 § 1 k.p.c. poprzez niedostateczne wyjaśnienie
sprawy i pominięcie wykonywania przez niego także innych czynności, co zdaje się
wynikać z akt osobowych, a tym samym co do braku wszechstronnego rozważenia
materiału dowodowego. Doprowadziło to do przekroczenia granic swobodnej oceny
dowodów i naruszenia wyżej wymienionych przepisów, jak również art. 328 § 2
k.p.c., poprzez nieodniesienie się w uzasadnieniu wyroku do wszystkich okoliczności
wynikających z dokumentów. Materiały sprawy są niewystarczające, a w ustaleniach
Sądu brak jakichkolwiek wskazań co do tego, jaką rzeczywiście pracę wykonywał
wnioskodawca i czy poza czynnościami kierowcy faktycznie wykonywał -i w jakim
rozmiarze - pracę sanitariusza. Przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie jest
uprawnienie wnioskodawcy do wcześniejszej emerytury z uwagi na warunki pracy, co
oznacza - szczególnie przy braku stosownych zaświadczeń pracodawcy w tej kwestii
- konieczność poczynienia ustaleń dotyczących rodzaju i wymiaru zatrudnienia w
warunkach szczególnych, nie jest więc wystarczające odniesienie się tylko do
zatrudnienia zasadniczego, bez zbadania, czy dodatkowo wykonywane czynności,
które także warunkują to prawo, nie były wykonywane stale i w odpowiednim
wymiarze czasu. W tym stanie rzeczy, gdy dokonane przez Sąd Apelacyjny ustalenia
faktyczne nie są wystarczające, uzasadniony jest zarzut naruszenia istotnych prze-
pisów postępowania, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.
Przy tych brakach postępowania Sąd Najwyższy nie może wypowiedzieć się w
sposób zdecydowany co do trafności zarzutu naruszenia prawa materialnego, uzna-
jąc, że rozstrzygnięcie sprawy, jako niedostatecznie wyjaśnionej, jest przedwczesne.
W tym stanie rzeczy na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał Sądowi drugiej instancji sprawę do ponownego rozpo-
znania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyj-
nego na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.
========================================