Wyrok z dnia 7 października 2003 r.
II UK 59/03

Stwierdzenie przez Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób
Represjonowanych uprawnienia do ubiegania się o świadczenie pieniężne
przewidziane w ustawie z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przy-
sługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w
obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radziec-
kich (Dz.U. Nr 87, poz. 395 ze zm.) nie stanowi podstawy do przyznania renty
przewidzianej w art. 12 ust. 2 pkt 1 w związku z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z
dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących
ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 1997
r. Nr 142, poz. 950 ze zm.).

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 października 2003 r.
sprawy z wniosku Ireny K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddzia-
łowi w T.M. o rentę inwalidy wojennego, na skutek kasacji wnioskodawczyni od wy-
roku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 listopada 2002 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Decyzją z dnia 3 września 1998 r. Kierownik Urzędu do spraw Kombatantów i
Osób Represjonowanych stwierdził uprawnienie Ireny K. do świadczenia pieniężnego
przewidzianego w ustawie z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysłu-
gującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach
pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich po ustaleniu,
że w okresie od sierpnia 1942 r. do kwietnia 1944 r. świadczyła ona pracę przymu-
sową na rzecz hitlerowskich Niemiec. W dniu 16 listopada 1998 r. Irena K., przed-
stawiając powyższą decyzję, złożyła w Oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
w T.M. wniosek o rentę dla inwalidy wojennego i uzyskała ją decyzją z dnia 17 grud-
nia 1998 r. Świadczenie przyznane zostało z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
w związku z pobytem w miejscach odosobnienia. Decyzją z dnia 30 października
2000 r. ZUS wstrzymał wypłatę świadczeń z powodu braku uprawnień, dostrzegłszy
błąd w poprzednich ustaleniach co do uznania ubezpieczonej za kombatanta.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 18 grudnia 2001 r. oddalił odwołanie. Uznał, że skarżąca, jako osoba wykonują-
ca pracę przymusową, nie spełnia przesłanek prawa do renty przewidzianych w art. 9
w związku z art. 6 i 7 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojen-
nych i wojskowych oraz ich rodzin oraz w art. 12 w związku z art. 1-4 ustawy z dnia
24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami re-
presji wojennych i okresu powojennego i ostatecznie doszedł do wniosku, że pier-
wotne przyznanie jej renty należnej inwalidom wojennym było skutkiem błędu w oce-
nie miejsc świadczenia pracy przymusowej jako miejsc odosobnienia.

Wyrokiem z dnia 19 listopada 2002 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację
ubezpieczonej, podzieliwszy pogląd Sądu Okręgowego, że uzyskała rentę na pod-
stawie ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach, mimo że nie udowodniła
jakiegokolwiek okresu działalności kombatanckiej.

W kasacji, opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego (art. 3 pkt 2
ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach) oraz przepisów postępowania
(art. 228, 381 i 382 k.p.c.) ,,przez przyjęcie, że praca na rzecz organizacji paramilitar-
nej TODT nie jest równorzędna z działalnością kombatancką", skarżąca domagała
się uchylenia wyroku Sądu drugiej instancji i przekazania sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania lub jego zmianę i uwzględnienie apelacji.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W rozpoznawanej sprawie spór sprowadzał się do wykazania przez skarżącą
podstawy do zakwalifikowania jej do kategorii osób uprawnionych do uzyskania
świadczenia rentowego przewidzianego w ustawie z dnia 29 maja 1974 r. o zaopa-
trzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z
2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.), należnego z mocy art.12 ust.2 ustawy z dnia 24 stycz-
nia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wo-
jennych i okresu powojennego osobom, które podlegały represjom wojennym i
okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371 ze zm.).
Przepis art. 21 ustawy o kombatantach stanowi, że określone w tej ustawie
uprawnienia przysługują tylko osobie, która uzyskała decyzję Kierownika Urzędu do
Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, wydaną na podstawie udokumen-
towanego wniosku oraz rekomendacji stowarzyszenia właściwego dla określonego
rodzaju działalności kombatanckiej lub represji, tymczasem świadczenie przewidzia-
ne w ustawie o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do
pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek
Socjalistycznych Republik Radzieckich przysługuje osobom wywiezionym do pracy
przymusowej, które nie były kombatantami i które nie mają ustalonego prawa do
przysługujących na podstawie odrębnych przepisów dodatków: kombatanckiego lub
za tajne nauczanie. Przesłanką tego świadczenia nie jest kombatanctwo, lecz do-
znanie represji w rozumieniu ustawy o świadczeniu dla osób represjonowanych. Jest
to - według art. 2 ustawy - osadzenie w obozach pracy przymusowej w okresie wojny
w latach 1939-1945 z przyczyn politycznych, narodowościowych, rasowych i religij-
nych lub deportacja (wywiezienie) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6
miesięcy z terytorium państwa polskiego, w jego granicach sprzed dnia 1 września
1939 r., na terytorium III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w
latach 1939-1945 lub Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich i terenów
przez niego okupowanych w okresie od dnia 17 września 1939 r. do dnia 5 lutego
1946 r. oraz po tym okresie do końca 1948 r. z terytorium państwa polskiego w jego
obecnych granicach. Nieporozumieniem jest utożsamianie tych represji z określonym
w art. 3 ust. 2 ustawy kombatanckiej ,,przebywaniem w hitlerowskich więzieniach,
obozach koncentracyjnych i ośrodkach zagłady oraz w innych miejscach odosobnie-
nia, w których warunki pobytu nie różniły się od warunków w obozach koncentracyj-
nych, a także w więzieniach i poprawczych obozach pracy oraz poprawczych kolo-
niach pracy podległych Głównemu Zarządowi Obozów i Kolonii Poprawczych
(GUŁag) NKWD, a od marca 1946 r. MWD ZSRR, a także w więzieniach lub innych
miejscach odosobnienia na terytorium Polski", albowiem pobyt w tych miejscach
uznawany jest za działalność kombatancką wówczas, gdy spowodowany był działal-
nością, o której mowa w art. 1 ust. 2 i art. 2 ustawy o kombatantach.
Ustawa o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do
pracy przymusowej obejmuje więc te osoby, które podlegały innym represjom niż
określone w ustawie o kombatantach, albo też podlegały represjom opisanym w tej
ustawie, lecz nie przysługują im renty, emerytury lub uposażenie w stanie spoczynku,
z czego wynika, że kręgi osób uznanych za kombatantów i osób uprawnionych do
świadczenia dla osób deportowanych mogą się pokrywać tylko wówczas, gdy chodzi
o kombatantów nie pobierających dodatków kombatanckich, a wykluczają się, gdy
chodzi o osoby podlegające represjom przewidzianym w ustawie o świadczeniu pie-
niężnym przysługującym osobom deportowanym, które nie są kombatantami dlatego,
że represje w niej opisane nie odpowiadają tym, o których mowa w ustawie o kom-
batantach.
W postępowaniu przed sądami powszechnymi skarżąca nie obaliła - opartego
na decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z
dnia 3 września 1998 r. - ustalenia, że w okresie od sierpnia 1942 r. do kwietnia 1944
r. świadczyła pracę przymusową na rzecz hitlerowskich Niemiec, gdyż nie przedsta-
wiła decyzji Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych,
potwierdzającej działalność wymienioną w art. 1 ust. 2 i w art. 2 tej ustawy albo fakty,
o których mowa w art. 4 tej ustawy. Nie jest taką decyzją decyzja wydana wprawdzie
również przez Kierownika Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych
[...] z dnia 3 września 1998 r., potwierdzająca uprawnienia skarżącej jedynie do
ubiegania się o świadczenie przewidziane w ustawie z dnia 31 maja 1996 r. o
świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przy-
musowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycz-
nych Republik Radzieckich (Dz.U. Nr 87, poz. 395 ze zm.).
Okoliczności - o których mowa - nie mogą ustalać samodzielnie ani organy
rentowe, ani sąd pracy i ubezpieczeń społecznych. W sprawach o stwierdzenie
uprawnień przewidzianych ustawą o kombatantach, tak jak i w sprawach uprawnienia
do świadczenia pieniężnego przewidziany jest tryb postępowania administracyjnego.
Ustalenie tych faktów przed sądem na podstawie art. 189 k.p.c. jest niedopuszczalne
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1991 r., II PZP 3/91, OSNCP 1992
nr 6, poz. 103), gdyż postępowanie sądowe nie może być środkiem do uzyskania
dowodów, które mogłyby być wykorzystane w postępowaniu administracyjnym (por.
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 1977 r., II UZP 2/77, OSNCP 1977 nr
11, poz. 211 i z dnia 23 sierpnia 1977 r., II UZP 10/77, OSNCP 1978 nr 2, poz. 27
oraz wyroki z dnia 4 listopada 1971 r., I PR 344/71, OSNCP 1972 nr 5, poz. 89 i z
dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 597/98, OSNAPiUS 2000 nr 8, poz. 301).
Należało zatem uznać, że stwierdzenie przez Kierownika Urzędu do spraw
Kombatantów i Osób Represjonowanych uprawnienia do ubiegania się o świadcze-
nie pieniężne przewidziane w ustawie z dnia 31 maja 1996 r. o świadczeniu pienięż-
nym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym
w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich
nie stanowi podstawy do przyznania renty przewidzianej w art. 12 ust. 2 pkt 1 w
związku z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach
oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojenne-
go. W konsekwencji brak decyzji stwierdzającej uprawnienia kombatanckie pozbawia
wnioskodawców uprawnień do świadczeń określonych w ustawie o kombatantach,
decyzja ta bowiem jest wyłącznym dowodem stwierdzającym te uprawnienia, co wy-
klucza możliwość udowodnienia tej okoliczności innymi środkami dowodowymi.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy oddalił kasację jako pozbawioną usprawiedli-
wionych podstaw (art. 39312 k.p.c.).
========================================