Wyrok z dnia 24 września 2004 r.
II UK 473/03

Od rozstrzygnięcia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dotyczącego pod-
dania zainteresowanego badaniu lekarskiemu nie przysługuje odwołanie do
sądu ubezpieczeń społecznych (art. 476 § 2 k.p.c.).

Przewodniczący SSN Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jadwiga
Skibińska-Adamowicz, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 września 2004 r.
sprawy z wniosku Hanny W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w Ł. z udziałem Prokuratora Okręgowego w Ł. o skierowanie na badanie
lekarskie, na skutek kasacji wnioskodawczyni i Prokuratora Okręgowego w Łodzi od
postanowienia Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z
dnia 15 stycznia 2003 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi postanowie-
niem z dnia 15 stycznia 2002 r. [...] oddalił zażalenia złożone przez Hannę W. oraz
Prokuratora Okręgowego w Ł. od postanowienia Sądu Rejonowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych dla Łodzi Śródmieścia z dnia 14 października 2002 r. [...]
odrzucającego ich odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w Ł. z dnia 5 lipca 2002 r., odmawiającej skierowania powódki na badania lekarskie
na prośbę Prokuratury Okręgowej w Ł., celem ustalenia procentowego uszczerbku
na zdrowiu z tytułu wypadku przy pracy z dnia 7 maja 2002 r. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych wskazał, iż przepisy ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych wyłączyły sędziów i prokuratorów z systemu ubezpieczeń
społecznych, który to system uzależnił przyznanie świadczeń od opłacania składek
na ubezpieczenie. Zdaniem pozwanego, brak było również podstaw do skierowania
sprawy do lekarza orzecznika ZUS, który zgodnie z rozporządzeniem Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997 r. wydaje orzeczenie tylko w sprawie świad-
czeń przysługujących z ubezpieczenia społecznego.
Za bezsporne w sprawie Sąd Rejonowy uznał, a Sąd drugiej instancji stanowi-
sko to zaakceptował, iż roszczenie o skierowanie na badanie lekarskie przez lekarza
orzecznika nie jest sprawą z zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu art.
476 § 2 k.p.c. i tak sformułowane odwołanie strony podlega odrzuceniu na podstawie
art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. Sąd wskazał również, iż sprawa dotycząca skierowania pro-
kuratora na badanie przez lekarza orzecznika nie dotyczy ubezpieczeń społecznych
z uwagi na fakt, iż na mocy art. 12 ust. 1 w związku z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zm.) prokuratorzy nie zostali objęci ubezpieczeniem społecznym, w tym ubezpie-
czeniem wypadkowym i chorobowym.
W kasacji od postanowienia Sądu Okręgowego Prokurator Okręgowy w Łodzi
wniósł o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi drugiej instancji, ewentualnie o zmianę ,,poprzez uchylenie decyzji ZUS z
dnia 5 lipca 2002 r. i umorzenie postępowania." Podstawę kasacji stanowiły zarzuty
naruszenia ,,art. 476 § 2 pkt 1 i 4 k.p.c., art. 4778 § 2 pkt 3 k.p.c. i art. 199 § 1 pkt 1
k.p.c., polegające na błędnym uznaniu, iż odwołanie od wydanej bez podstawy
prawnej decyzji ZUS z dnia 5 lipca 2002 r. nie podlega rozpoznaniu jako sprawa są-
dowa, podczas gdy oddalenie zażalenia powodów od orzeczenia odrzucającego
samo odwołanie od decyzji skutkuje pozostawieniem w obrocie prawnym bezpod-
stawnej decyzji ZUS".

Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Żaden z poniesionych w kasacji zarzutów nie jest usprawiedliwiony, a wnie-
siona w sprawie kasacja jest bezzasadna. Przedmiotem zaskarżenia przed Sądami
obu instancji była decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiająca skiero-
wania wnioskodawczyni Hanny W. na badanie lekarskie przez lekarza orzecznika.
Chybiony jest zarzut naruszenia zaskarżonym postanowieniem art. 476 § 2 pkt 1 i 4
k.p.c. Przepis ten określa zakres przedmiotowy spraw z zakresu ubezpieczeń spo-
łecznych podlegających kognicji sądów powszechnych, powołanych do rozpoznawa-
nia spraw cywilnych. Są to sprawy rozpoznawane w postępowaniu odrębnym i tylko
mieszczące się w zakresie przedmiotowym art. 476 § 2 i 3 k.p.c. Stosownie do wska-
zanych w kasacji pkt 1 i 4 art. 476 § 2 k.p.c., takimi sprawami są te, w których wnie-
siono odwołanie od decyzji organów rentowych, dotyczących: 1) ubezpieczeń spo-
łecznych i ubezpieczenia rodzinnego, 4) innych świadczeń w sprawach należących
do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W świetle tych przepisów trafne
było stanowisko Sądu Rejonowego, zaakceptowane przez Sąd Okręgowy, że droga
sądowa w sprawie była niedopuszczalna, ponieważ odmowa poddania wnioskodaw-
czyni badaniu lekarskiemu dla ustalenia uszczerbku na zdrowiu nie jest sprawą z
zakresu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu tego przepisu, a Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych nie był uprawniony do wydania decyzji dotyczącej ,,odmowy pod-
dania badaniu lekarskiemu". W okresie, w którym został zgłoszony wniosek wniosko-
dawczyni o to badanie, obowiązywało rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 października 1975 r.
w sprawie zasad i trybu orzekania o uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacania świad-
czeń z tytułu wypadków przy pracy, w drodze do pracy i z pracy oraz z tytułu chorób
zawodowych (Dz.U. Nr 36, poz. 199), przy odpowiednim zastosowaniu - na podsta-
wie jego § 23 - przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 sierpnia 1968 r.
w sprawie ustroju, zakresu działania komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i za-
trudnienia, trybu odwoływania oraz nadzoru nad działalnością tych komisji (Dz.U. Nr
31, poz. 206), a po jego uchyleniu, przepisów rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i
Spraw Socjalnych z 8 sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy
dla celów rentowych i zatrudnienia (Dz.U. Nr 99, poz. 612). Żaden z aktów norma-
tywnych nie przewidywał możliwości zaskarżenia do sądu pracy i ubezpieczeń spo-
łecznych jakichkolwiek rozstrzygnięć podejmowanych w tym trybie przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych.
.
Wprawdzie zasadnie podniesiono w kasacji, że decyzja Zakładu z 5 lipca 2002
r. jest wadliwa i powinna być usunięta z obrotu prawnego, jednakże wadliwość ta nie
oznacza dowolności w wyborze środka jej zaskarżenia. Nie ulega wątpliwości, że
takim środkiem nie jest wniesiona w sprawie kasacja. Zgodnie z art. 123 w związku z
art. 1 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), w postępowaniu przed organem rentowym
stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa
stanowi inaczej. Skoro zatem powołana ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych
inaczej nie stanowi, to wzruszenie ,,decyzji dotkniętej nieważnością", której dotyczy
kasacja, może nastąpić tylko w postępowaniu administracyjnym, a nie w drodze od-
wołania do sądu powszechnego, powołanego do rozpoznawania spraw cywilnych,
także w postępowaniu odrębnym z zakresu ubezpieczeń społecznych, które ze swej
istoty są sprawami dwuetapowyrni. W tych sprawach droga sądowa jest dopuszczal-
na dopiero po zakończeniu postępowania przed organem rentowym wydaniem decy-
zji dotyczącej spraw wymienionych w art. 476 § 2 k.p.c., co oznacza, że nie od każ-
dej decyzji tego organu przysługuje prawo wniesienia odwołania w tym trybie.
Nie ma to wprawdzie istotnego znaczenia dla niniejszego rozstrzygnięcia, jed-
nakże Sąd Najwyższy zauważa, że całkowicie bezprzedmiotowe i niezrozumiałe jest
powołanie się w kasacji na to, że: ,,podzielając w pełni tezy uzasadnienia uchwały SN
z 27.09.2002 r. w sprawie III ZP 5/02, w zakresie uznania, iż sam fakt wyłączenia
przez pragmatykę zawodową obowiązku uiszczania składek na ubezpieczenie wy-
padkowe, nie oznacza jednocześnie wyłączenia sędziów z całości uregulowań
ustawy wypadkowej, podnieść należy, iż dotyczą one nieobowiązującego już prawa
oraz nie zawierają w pełni rozważań, dotyczących pojęcia ,,zasiłków", z art. 4 pkt. 4
ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887
ze zmianami)." Bezprzedmiotowe, bo przedmiotem sporu i zaskarżenia kasacyjnego
w rozpoznawanej sprawie nie było to, czy będąca prokuratorem wnioskodawczyni
jest, czy nie jest wyłączona ,,z całości uregulowań ustawy wypadkowej" lecz to, czy
dopuszczalna jest droga sądowa od odmowy organu rentowego poddania jej badaniu
lekarskiemu. Niezrozumiałe, bo nie wiadomo jaki jest związek niniejszej sprawy z
tym, że ,,tezy" Sądu Najwyższego ,,dotyczą nieobowiązującego już prawa i nie zawie-
rają w pełni rozważań dotyczących pojęcia ,,zasiłków", z art. 4 pkt 4 ustawy z
13.10.1998 r." Stosownych rozważań nie zawiera także kasacja, natomiast powołany
przepis, znajdujący się w słowniczku ustawowym, odnosi się do ,,zasiłków i świad-
czeń rehabilitacyjnych z ubezpieczenia chorobowego oraz wypadkowego", natomiast
wnioskodawczyni ubiegała się o ustalenie procentowego uszczerbku na zdrowiu
spowodowanego wypadkiem przy pracy, a kwestionowana decyzja nie dotyczyła ani
zasiłku ani świadczenia rehabilitacyjnego. Powoływana uchwała Sądu Najwyższego
nie ma żadnego odniesienia do rozpoznawanej sprawy.
Mając powyższe na uwadze, wobec braku usprawiedliwionych podstaw kasa-
cyjnych, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================