Wyrok z dnia 21 września 2004 r.
II UK 448/03

Do ustalenia, że zdarzenie było wypadkiem przy pracy stosuje się prze-
pisy ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze
zm.) obowiązującej w dniu, w którym nastąpiło zdarzenie, a nie przepisy ustawy
z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) obowiązują-
cej w chwili wyrokowania.

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 września 2004 r.
sprawy z powództwa Zdzisława K. przeciwko Przedsiębiorstwu Budowy Kopalń ,,P."
SA w L. o ustalenie wypadku przy pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 9 paździer-
nika 2003 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy do ponownego rozpoznania pozo-
stawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Powód Zdzisław K. pozwem skierowanym przeciwko Przedsiębiorstwu Budo-
wy Kopalń ,,P." SA w L. domagał się uznania zdarzenia, jakiemu uległ w dniu 15 lis-
topada 2001 r., za wypadek przy pracy. Wyrokiem z dnia 3 czerwca 2003 r. Sąd Re-
jonowy w Lubinie uwzględnił powództwo. Przyjmując, że powód miał interes prawny
do wytoczenia powództwa w trybie art. 189 k.p.c., Sąd ten ustalił, że warunki wyko-
nywanej przez powoda pracy przyczyniły się do wystąpienia zdarzenia doznanego
przez powoda bólu wieńcowego połączonego z zasłabnięciem. Był to - zdaniem
Sądu - wypadek przy pracy, którego zewnętrzną przyczynę stanowiła okoliczność
dopuszczenia powoda do pracy, do której nie był on zdolny ze względu na stan
zdrowia.

Od powyższego wyroku apelację wniosła strona pozwana zarzucając mu na-
ruszenie art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wy-
padków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.)
przez błędną wykładnię pojęcia przyczyny zewnętrznej oraz związku przyczynowego
między wystąpieniem u powoda w dniu 15 listopada 2001 r. bólu wieńcowego a wy-
konywanymi przez niego obowiązkami pracowniczymi. Ponadto strona pozwana za-
rzuciła naruszenie art. 233 k.p.c. przez błędną ocenę opinii biegłego oraz przyjęcie,
że strona pozwana świadomie dopuściła powoda do pracy, pomimo że nie był on
zdolny do jej świadczenia w charakterze operatora pod ziemią oraz przyjęcie, że pa-
nujące w dniu 15 listopada 2001 r. w miejscu pracy powoda warunki były trudne,
niekorzystne i odbiegały od normalnych warunków panujących w kopalni.

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy wyrokiem z
dnia 9 października 2003 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił po-
wództwo Zdzisława K. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy uznał, że chociaż zdarzenie z
dnia 15 listopada 2001 r. miało miejsce w czasie obowiązywania ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych (Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), to jednak w dniu wyrokowania przez
Sąd Rejonowy obowiązywała już nowa ustawa z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz.U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) i dlatego przepisy tej nowej ustawy podlegają w
sprawie zastosowaniu. W przepisach przejściowych ustawy z 30 października 2002 r.
przewidziano sytuacje, w stosunku do których zastosowanie mają przepisy dotych-
czasowe. Jednak pośród tych przepisów nie ma normy pozwalającej na zastosowa-
nie przepisów dotychczasowych do oceny czy zdarzenie spełnia wymogi do uznania
za wypadek przy pracy. Na podstawie art. 3 ust. 1 powołanej powyżej ustawy do
uznania zdarzenia za wypadek przy pracy konieczne jest, aby w jego rezultacie na-
stąpił uraz lub śmierć związana z pracą. Stosownie zaś do treści art. 2 pkt 13 ustawy
z dnia 30 października 2002 r. za uraz uznać należy uszkodzenie tkanek lub narzą-
dów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego. Skoro opinia biegłego, na
której oparł się Sąd pierwszej instancji, wyklucza powstanie u powoda skutku w po-
staci urazu, to brak jest podstaw do uznania zdarzenia z dnia 15 listopada 2001 r. za
wypadek przy pracy.

W kasacji wniesionej od powyższego wyroku pełnomocnik powoda zarzucił
naruszenie prawa materialnego przez zastosowanie przepisów ustawy z 30 paź-
dziernika 2002 r. do stanu faktycznego, który miał miejsce w czasie, gdy obowiązy-
wała ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. oraz przyjęcie przez Sąd drugiej instancji
błędnej interpretacji przepisu art. 3 k.c., przez stwierdzenie, że przepisy ustawy z
dnia 30 października 2002 r. mają moc wsteczną. Jako okoliczność uzasadniającą
przyjęcie kasacji do rozpoznania pełnomocnik powoda podniósł, iż w sprawie wystę-
puje istotne zagadnienie prawne i potrzeba wyjaśnienia następującej kwestii: czy od
chwili wejścia w życie ustawy z dnia 30 października 2002 r. do skutków prawnych
zaistniałych w momencie obowiązywania dotychczasowych przepisów należy stoso-
wać ustawę z 12 czerwca 1975 r. czy też ustawę z 30 października 2002 r. Pełno-
mocnik powoda w kasacji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie
apelacji strony pozwanej lub o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie
sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi drugiej instancji oraz o zasądzenie na
rzecz powoda kosztów procesu za wszystkie instancje.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Ze względu na wynikające z zakresu powództwa ograniczenie przedmiotu po-
stępowania w sprawie do ustalenia znaczenia prawnego określonego zdarzenia,
które urzeczywistniło się w dniu 15 listopada 2001 r., ażeby uchwycić istotę tego zda-
rzenia (jego konsekwencje prawne) należy brać pod uwagę stan prawny wówczas
obowiązujący. Ocena tego zdarzenia, czym ono było, czy wypadkiem przy pracy, czy
też nie miało ono ustawowo określonych cech wypadku przy pracy, powinna być od-
noszona do obowiązującego w czasie zdarzenia wzorca normatywnego. Inny pogląd
zakładający możliwość oceny zdarzenia z 15 listopada 2001 r. w świetle przepisów,
które wówczas nie obowiązywały, bo weszły w życie dopiero 1 stycznia 2003 r., po-
zostaje w sprzeczności z zakazem wstecznego stosowania prawa. Zakaz taki pozo-
stający niewątpliwie w kanonie zasad demokratycznego państwa prawnego (por. art.
2 Konstytucji RP) wyrażają przepisy art. 3 Kodeksu cywilnego i art. XXVI przepisów
wprowadzających Kodeks cywilny. Odstępstwa musiałyby wynikać, ze szczególnie
uzasadnionych powodów i musiałyby opierać się na wyraźnym określeniu zastoso-
wania określonego przepisu ustawy nowej do stosunków prawnych powstałych przed
jej wejściem w życie.

Wbrew stanowisku zaskarżonego wyroku w ustawie z dnia 30 października
2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodo-
wych nie ma przepisu, który usprawiedliwiałby pogląd Sądu Okręgowego jakoby
ustawę tę należało zastosować do sprawy o ustalenie wypadku przy pracy co do
zdarzenia, które nastąpiło przed dniem 1 stycznia 2003 r.

Błędne stanowisko zaskarżonego wyroku wynika - jak się wydaje - z przyjęcia
nieuprawnionej konsekwencji art. 62 ustawy z 30 października 2002 r. określającego
- co do zasady - że ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2003 r. oraz art. 61
pkt 2 stwierdzającego utratę mocy ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. Określenie daty
wejścia w życie ustawy oznacza przecież tylko tyle, że przed tą datą ustawa nie
podlegała zastosowaniu. Natomiast derogacja ustawy z 1975 r. po pierwsze nastą-
piła dopiero z dniem 1 stycznia 2003 r., a po drugie, derogowane przepisy z tytułu
samej derogacji nie tracą swej odpowiedniości normatywnej do oceny stosunków
prawnych (zdarzeń prowadzących do określonych stosunków prawnych) już ukształ-
towanych. Inne konsekwencje byłyby wyjątkiem od zasady lex retro non agit i dlatego
musiałyby opierać się na szczególnych podstawach, których w tym przypadku nie
ma. Przeciwnie, w rozdziale 6 ustawy z 30 października 2002 r. są przepisy, które
wyraźnie wskazują na to, że intencją ustawodawcy było dalsze, po 1 stycznia 2003
r., zastosowanie przepisów ustawy z 1975 r. do zdarzeń zaistniałych przed jej
derogacją. W szczególności stanowi się tak w normach zawartych w poszczególnych
ustępach art. 49 ustawy w odniesieniu do wniosków o świadczenia z tytułu wypad-
ków w drodze do pracy lub z pracy, w odniesieniu do wysokości jednorazowego od-
szkodowania z tytułu śmierci lub uszczerbku na zdrowiu i w odniesieniu do wniosków
o świadczenia z tytułu wypadków w szczególnych okolicznościach.

Jednakże te ostatnie uregulowania mogły wywoływać pewną wątpliwość co do
intencji ustawodawcy w stosunku do zdarzeń w nich pominiętych. Wątpliwości stąd
wynikające usunęła nowelizacja ustawy z 2002 r. przez wprowadzenie do niej art.
49a stanowiącego, między innymi, że przepisy ustawy stosuje się do spraw o świad-
czenia z tytułu wypadków przy pracy, które nastąpiły począwszy od dnia 1 stycznia
2003 r. (ust. 1), natomiast, (ust. 2) do spraw o świadczenia z tytułu wypadków, które
nastąpiły przed dniem 1 stycznia 2003 r., stosuje się przepisy obowiązujące w dniu,
w którym nastąpił wypadek (por. art. 49a dodany przez art. 14 pkt 11 ustawy z dnia
20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy, Dz.U. Nr 121, poz. 1264). Należy zauważyć,
że jeżeli według wyraźnego obecnie uregulowania, sprawy dotyczące świadczeń z
tytułu wypadków rozpatrywane są według przepisów obowiązujących w dniu, w któ-
rym nastąpił wypadek, to jest to zasada zgodna z zasadą lex retro non agit, która tym
bardziej jest odpowiednia dla spraw - takich jak sprawa niniejsza - o ustalenie, że
określone zdarzenie było wypadkiem przy pracy.

Poprzestając w granicach kasacji (por. art. 39311 § 1 k.p.c.) na ustaleniu za-
sadności jej podstawy dotyczącej wadliwego zastosowania przepisów ustawy z 2002
r. Sąd Najwyższy nie zajmował się kwestią oceny skutków prawnych ustalonego
stanu faktycznego w świetle przepisów ustawy dotychczasowej.

Przyjmując powyższe zastrzeżenie zaskarżony wyrok został uchylony stosow-
nie do art. 39313 § 1 k.p.c.
========================================