Wyrok SN - II UK 31/03
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:II UK 31/03
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2004/13/232
Data wydania:2003-09-19

Wyrok z dnia 19 września 2003 r.
II UK 31/03

Możliwość zaliczenia do stażu ubezpieczeniowego rolnika okresu
odbywania służby wojskowej jest uwarunkowana wykazaniem istnienia
jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia.

Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka, Barbara
Wagner (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 września 2003 r.
sprawy z wniosku Wacława W. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddziałowi Regionalnemu w Z. o emeryturę, na skutek kasacji wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 listopada 2002 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 19 listopada 2002 r. [...] oddalił apelację Wacława W. od wyroku Sądu
Okręgowego w Białymstoku z dnia 18 kwietnia 2002 r. [...], oddalającego odwołanie
apelującego od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Re-
gionalnego w Z. z dnia 1 czerwca 2001 r., odmawiającej prawa do emerytury rolni-
czej.
Sąd ustalił, że wnioskodawca, urodzony 7 września 1915 r., w okresie od
ukończenia 16 lat, tj. od 7 września 1931 r., do chwili wyjazdu do USA w 1957 r. pra-
cował najpierw w gospodarstwie rolnym rodziców, a następnie w gospodarstwie wła-
snym. Gospodarstwo rolne, które posiadał do dnia wyjazdu za granicę nabył z dniem
1 stycznia 1985 r. Jan W. w drodze zasiedzenia.
Zgodnie z art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), emerytura
przysługuje ubezpieczonemu, który osiągnął wiek emerytalny (wynoszący dla męż-
czyzn 65 lat) i podlegał ubezpieczeniu emerytalnemu przez okres co najmniej 100
kwartałów. Wnioskodawca po 1957 r. nie pracował w gospodarstwie rolnym, nie
podlegał rolniczemu ubezpieczeniu emerytalnemu i przebywając zagranicą nie opła-
cał składek na to ubezpieczenie. Nie jest więc ubezpieczonym w rozumieniu powoła-
nej ustawy. Nie ma też podstaw do zaliczenia pracy w gospodarstwie rolnym jako
okresu ubezpieczenia. Okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku
życia przypadające przed 1 stycznia 1983 r. mogą być zaliczone, na podstawie art.
20 ust. 1 pkt 2 ustawy, do okresu ubezpieczenia rolniczego, gdy rolnik kiedykolwiek
podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i uzyskał jakikolwiek staż ubezpie-
czeniowy.
Wacław W. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako podstawy kasacyjne
naruszenie prawa materialnego, a to: art. 19 ust. 1 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 i 4
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w związku z art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5
ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (Dz.U. Nr, poz. 1118 ze zm.) przez przyjęcie, że ,,warunkiem zaliczenia
wskazanych okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie
rolnym po ukończeniu 16 roku życia a przed dniem 1.01.1983 r. jest uzyskanie stażu
ubezpieczeniowego nabytego poprzez opłacanie składek na ubezpieczenie społecz-
ne wprowadzonych ustawą z dnia 27.10.1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz
innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin i utrzymanych przez wszystkie póź-
niejsze ustawy dotyczące ubezpieczenia społecznego rolników, podczas, gdy ustawa
z 20.12. 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników takiego ograniczenia na wnio-
skodawcę nie nakłada", art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 27 października 1977 w związku
z art. 2, art. 31 i art. 32 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji RP ,,poprzez dokonanie
błędnej wykładni pojęcia praw nabytych w odniesieniu do prawa korzystania z ubez-
pieczenia społecznego rolników, ograniczając je do osób, które objęte były obowiąz-
kiem opłacania składek ubezpieczeniowych, a zatem de facto prowadzących gospo-
darstwo rolne po dacie wprowadzenia systemu ubezpieczeń rolniczych, co narusza
zasady równości obywateli i zaufania do państwa i prawa, wbrew zasadom współży-
cia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c.", oraz naruszenia przepisów postępowania -
art. 227 k.p.c. i art. 228 k.p.c. w związku z art. 241 k.p.c. przez ,,pominięcie w ocenie
całokształtu materiału dowodowego, a mianowicie stażu ubezpieczeniowego nabyte-
go przez odwołującego w związku z odbywaniem służby wojskowej w Wojsku Pol-
skim, udziałem w wojnie obronnej 1939 r. i działalności kombatanckiej w latach 1943
- 1945", jego pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do
istoty sprawy poprzez przyznanie odwołującemu emerytury oraz zasądzenie na jego
rzecz kosztów procesu za wszystkie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżone-
go wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy
temu ostatniemu Sądowi do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu skargi zakwe-
stionowany został pogląd, że ,,prawo do emerytury rolniczej przysługuje osobom,
które kiedykolwiek podlegały obowiązkowi ubezpieczenia, poczynając od 1.07.1977
r." Zdaniem pełnomocnika skarżącego, przepisy ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników powinny być odnoszone w ocenie prawa do emerytu-
ry także do osób, które zaprzestały prowadzenia działalności rolniczej w okresie
przed wprowadzeniem ubezpieczenia rolników. Wywodził, że przypadające przed 1
stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia i
prowadzenia gospodarstwa rolnego (art. 20 ust. 1 pkt 2) są okresami podlegania
ubezpieczeniu w rozumieniu art. 19 ust. 1 pkt 2. W konkluzji stwierdził, że skarżący
wykazał 104 kwartały podlegania ubezpieczeniu. Do okresu tego powinny być doli-
czone, na podstawie art. 20 ust. 2 pkt 4 ustawy, wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, okresy
służby wojskowej i działalności kombatanckiej, które Sąd błędnie pominął.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ze względu na datę złożenia wniosku o emeryturę, prawo Wacława W. do
tego świadczenia należy oceniać według przepisów ustawy z 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników. Jednym z warunków nabycia prawa do emery-
tury rolniczej jest, stosownie do art. 19 ust. 1 pkt 2, podleganie rolniczemu ubezpie-
czeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 100 kwartałów ,,z uwzględ-
nieniem art. 20". Wedle art. 6 pkt 14 - przez okresy podlegania ubezpieczeniu rozu-
mie się ,,tylko takie okresy, za które opłacono przewidziane w odpowiednich przepi-
sach składki na to ubezpieczenie, chyba że w myśl tych przepisów nie istniał obo-
wiązek opłacania składek." Art. 20 ust. 1 ustawy stanowi, że do okresów ubezpie-
czenia zalicza się okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodar-
stwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r. (pkt 2)
oraz okresy, od których zależy prawo do emerytury w myśl przepisów emerytalnych
(pkt 4).
Obowiązek ubezpieczenia emerytalnego rolników wprowadziła, na co trafnie
zwrócił uwagę Sąd, ustawa z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140). Do
daty wejścia w życie tej ustawy (1 stycznia 1978 r.) prawo rolnika do renty związane
było wyłącznie z przekazaniem gospodarstwa rolnego na rzecz Skarbu Państwa.
Renta, przewidziana kolejno w ustawach z dnia 24 stycznia 1968 r. o rentach i innych
świadczeniach dla rolników przekazujących nieruchomości rolne na własność Pań-
stwa (Dz.U. Nr 3, poz. 15) oraz z dnia 29 maja 1974 r. o przekazywaniu gospodarstw
rolnych na własność Państwa za rentę i spłaty pieniężne (Dz.U. Nr 21, poz. 118), nie
była świadczeniem z ubezpieczenia społecznego, lecz dożywotnim periodycznym
świadczeniem pieniężnym Państwa dla rolnika z tytułu przekazania gospodarstwa
rolnego i w zamian za przekazaną nieruchomość. Nie jest więc tak, że przed 1 stycz-
nia 1978 r. rolnicy pozbawieni byli na starość jakiegokolwiek zabezpieczenia, choć
nie było to ubezpieczenia społeczne.
Nie jest trafny wyrażony w kasacji pogląd, jakoby skarżący posiadał wymaga-
ny okres ubezpieczenia w rezultacie prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w
nim po ukończeniu 16 roku życia, odbywania służby wojskowej w latach 1937 - 1939,
udziału w wojnie obronnej 1939 roku i działalności w Armii Krajowej od grudnia 1943
r. do stycznia 1945 r. Wymienione okresy nie są okresami podlegania ubezpieczeniu,
lecz zaliczalnymi do nich. Możliwość ich zaliczenia do stażu ubezpieczeniowego jest
uwarunkowana istnieniem jakiegokolwiek okresu ubezpieczenia. Art. 20 ustawy doty-
czy takiej sytuacji, gdy rolnik podlegał kiedykolwiek ubezpieczeniu emerytalno-rento-
wemu, co w związku z art. 6 pkt 14 jest równoznaczne z opłacaniem składki na to
ubezpieczenie (o ile taki obowiązek istniał). Znaczenie tego przepisu polega na wy-
dłużeniu faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu ponad czas opłacania składki
z tego tytułu, co może ważyć zarówno dla nabycia prawa do emerytury, jak i jej wy-
sokości. Przeciwko traktowaniu okresów zaliczalnych jako tożsamych z okresami
podlegania ubezpieczeniu przemawiają nie tylko względy prawne. Świadczenia eme-
rytalne są finansowane z Funduszu Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolni-
ków (następcy prawnego bezpośrednio Funduszu Ubezpieczenia Rolników, a po-
średnio - Funduszu Emerytalnego Rolników), tj. funduszu emerytalno - rentowego
pochodzącego głównie ze składek ubezpieczonych. Nie ma żadnych szczególnych
powodów, by obciążać ten Fundusz wypłatami na rzecz osób, które nie przyczyniły
się w najmniejszym nawet stopniu do jego tworzenia. Finansowanie z funduszu
składkowego świadczeń dla osób, które nie opłacały składek na ten Fundusz sprze-
ciwiałoby się istocie ubezpieczeń społecznych, tj. solidaryzmowi ubezpieczonych.
Wacław W. zaprzestał prowadzenia gospodarstwa rolnego w 1957 r. mając 42
lata. Nigdy nie podlegał rolniczemu ubezpieczeniu emerytalnemu i nie opłacał skła-
dek na to ubezpieczenie. Nie spełnia zatem przewidzianego w art. 19 ust. 1 pkt 2 w
związku z art. 6 pkt 14 ustawy warunku nabycia prawa do emerytury.
Wbrew odmiennemu twierdzeniu pełnomocnika skarżącego, Wacław W. nie
nabył prawa do emerytury na podstawie art. 23 ust. 3 ustawy z 27 października 1977
r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin.
Warunki nabycia prawa do tego świadczenia określał art. 2 tejże ustawy. Były wśród
nich - między innymi - opłacanie składki na fundusz emerytalny rolników (ust. 1 pkt 3)
i sprzedaż jednostkom gospodarki uspołecznionej produktów rolnych o wartości nie
mniejszej niż 15.000 zł rocznie, przez okres co najmniej 25 lat przez mężczyznę, w
tym nieprzerwanie przez ostatnie 5 lat prowadzenia gospodarstwa rolnego przed
jego przekazaniem następcy lub Państwu (ust. 1 pkt 2). Art. 23 ustawy z 27 paź-
dziernika 1977 r. nie przewidywał prawa do emerytury, lecz do ,,świadczenia pienięż-
nego" wypłacanego miesięcznie w jednolicie ustalonej kwotowo wysokości. W ust. 1
określone zostały warunki nabycia prawa do tego świadczenia. Przysługiwało ono
,,rolnikowi, który nieodpłatnie przekazał gospodarstwo rolne zstępnym przed wej-
ściem w życie ustawy, a który osiągnął wiek: 65 lat mężczyzna i 60 lat kobieta albo
jest inwalidą I lub II grupy i nie ma własnych stałych źródeł dochodu". Wedle ust. 3,
świadczenie przysługiwało również rolnikowi, który zrzekł się własności nieruchomo-
ści rolnej na podstawie przepisów prawa cywilnego. Przepisy ust. 1 i ust. 3 należy
czytać razem i wykładać w powiązaniu. Art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 27 października
1977 r. dotyczył więc sytuacji, gdy - rolnik mężczyzna osiągnął wiek 65 lat albo był
inwalidą I lub II grupy i nie miał własnych stałych źródeł dochodu, a przed 1 stycznia
1978 r. nie przekazał wprawdzie nieodpłatnie gospodarstwa rolnego zstępnym, ale
zrzekł się własności nieruchomości rolnej na podstawie przepisów prawa cywilnego.
Przepis ten obowiązywał do 1 stycznia 1983 r., choć identyczną regulację zawierał
art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
indywidualnych i członków ich rodzin (jednolity tekst : Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133
ze zm.).
Gospodarstwo rolne prowadzone przez Wacława W. przed wyjazdem w 1957
r. do USA nie zostało przekazane zstępnym (dzieci, wnuki, prawnuki), ale nabył je z
dniem 1 stycznia 1985 r. przez zasiedzenie Jan W. Skarżący pracował też w USA i z
tego tytułu pobiera tam stosowne świadczenie. Przeto zarzut naruszenia art. 2 w
związku z art. 67 ust. 2 Konstytucji przez pozbawienie Wacława W. ochrony praw
nabytych jest chybiony.
Podleganie ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu i opłacanie składek z tytułu
tego ubezpieczenia stanowi usprawiedliwione kryterium dyferencjacji rolników w za-
kresie nabycia prawa do emerytury, a zatem nie sprzeciwia się zasadzie równego
traktowania obywateli (por. np. orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 28 listopada
1995 r., K. 17/95, OTK 1995, cz.II, s. 183). Wbrew odmiennemu twierdzeniu pełno-
mocnika skarżącego, to właśnie jednakowe traktowanie rolników, niezależnie od tego
czy podlegali ubezpieczeniu emerytalno - rentowemu i opłacali składki na to ubez-
pieczenie, czy nigdy nie podlegali ubezpieczeniu tego rodzaju i składek na nie nie
płacili, stanowiłoby dyskryminację tych pierwszych. Stąd zarzut uchybienia art. 32 w
związku z art. 67 ust. 2 Konstytucji nie jest zasadny.
Zarzut naruszenia art. 31 w związku z art. 67 ust. 2 Konstytucji nie został
umotywowany, wobec czego kontrola kasacyjna jego trafności nie jest możliwa.
Prawo ubezpieczenia społecznego jest prawem ścisłym. Nie może być wobec
tego wykładane i stosowane według reguł słuszności, czy szerzej - z uwzględnieniem
aksjologii. Jednak nie tylko z tej przyczyny chybiony jest zarzut naruszenia art. 5 k.c.
Także dlatego, że przepis ten nie może być samodzielnym źródłem uprawnień (za-
sady współżycia społecznego wyznaczają granice wykonywania praw podmiotowych
już istniejących). Co istotniejsze - i z tego powodu, że brak jest podstaw do stosowa-
nia art. 5 k.c. do stosunków ubezpieczenia społecznego. Prawo ubezpieczenia spo-
łecznego nie jest częścią prawa cywilnego, a jego przepisy do art. 5 k.c. nie odsyłają.
Nie jest zasadny zarzut uchybienia przepisom postępowania. Ewentualne
przekazanie przez skarżącego w dniu 9 sierpnia 1985 r. gospodarstwa rolnego
otrzymanego 22 listopada 1984 r. nie ma żadnego znaczenia dla jego uprawnień
emerytalnych. Przede wszystkim dlatego, że także na gruncie ustawy z 14 grudnia
1982 r. jednym z warunków nabycia prawa do emerytury rolniczej było opłacanie
składki na ubezpieczenie rolnicze (art. 15 ust. 1 pkt 2). Tym samym brak wyraźnego
odniesienia się Sądu do kilkumiesięcznego formalnego władania przez Wacława W.
gospodarstwem rolnym nie miał żadnego znaczenia dla wyniku sprawy.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312 k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] II UK 98/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/73
2008-01-18 
[IA] II UK 87/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/72
2008-01-18 
[IA] II UK 53/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/358
2007-10-05 
[IA] II UK 40/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/357
2007-10-05 
[IA] II UK 32/07   Postanowienie SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/15-16/238
2007-06-25 
  • Adres publikacyjny: