Wyrok z dnia 12 lutego 2004 r.
II UK 245/03

Ograniczenie przysługiwania renty okresowej do czasu poprzedzającego
wydanie wyroku przyznającego to świadczenie może nastąpić tylko wówczas,
gdy istniejąca w dacie złożenia wniosku niezdolność do pracy ustąpiła w toku
postępowania.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jadwiga Skibińska-Adamowicz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 lutego 2004 r. sprawy
z wniosku Ireneusza W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w W. o rentę wypadkową, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Gdańsku z dnia 11 marca 2003 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 2 czerwca 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
W. odmówił przyznania wnioskodawcy Ireneuszowi W. prawa do renty z tytułu nie-
zdolności do pracy wobec niestwierdzenia takiej niezdolności.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawcy Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z dnia 20 września 2001 r. zmienił zaskar-
żoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu częściowej niezdolno-
ści do pracy w związku z wypadkiem przy pracy od 10 maja 2000 r. na stałe. Sąd
ustalił, że wnioskodawca był niezdolny do pracy w związku z wypadkiem przy pracy z
dnia 11 grudnia 1996 r. i otrzymywał z tego tytułu rentę wypadkową. W wyniku ba-
dania przeprowadzonego w dniu 22 września 1999 r. stwierdzono odzyskanie zdol-
ności do pracy i renta wypadkowa nie została wnioskodawcy przyznana. Zaskarżoną
decyzję wydano w wyniku rozpoznania nowego wniosku z dnia 10 maja 2000 r. Na
podstawie opinii dwóch zespołów biegłych lekarzy Sąd ustalił, że od dnia 12 kwietnia
2000 r. wnioskodawca stał się ponownie częściowo niezdolny do pracy z powodu
choroby zwanej pęcherzem neurogennym, która jest wynikiem powikłań związanych
z wypadkiem przy pracy. W zakresie aktualnej niezdolności do pracy opinie te są ze
sobą zgodne, różnią się natomiast co do rokowań odzyskania zdolności do pracy.
Według opinii pierwszego zespołu, stan zdrowia wnioskodawcy powoduje stałe ogra-
niczenie jego zdolności do pracy. Drugi zespół biegłych uznał, że niezdolność do
pracy jest okresowa, gdyż w wyniku leczenia nastąpiła mierna poprawa. W opinii
Sądu, określenie mierna poprawa oznacza brak poprawy. W związku z tym Sąd
uznał, że wnioskodawca, spełniając warunki określone w art. 61 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ma
prawo do stałej renty wypadkowej na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 1 tej ustawy.
Na skutek apelacji organu rentowego, od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z dnia 11 marca 2003 r. [...]
zmienił zaskarżony wyrok o tyle, że prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności
do pracy w związku z wypadkiem przy pracy przyznał do dnia 31 grudnia 2002 r. W
pozostałej części apelacja organu rentowego została oddalona. Sąd Apelacyjny
uznał za prawidłowe ustalenia Sądu pierwszej instancji w zakresie powstania u wnio-
skodawcy częściowej niezdolności do pracy i związku przyczynowego między nie-
zdolnością do pracy a obrażeniami odniesionymi w wypadku przy pracy. Wadliwe
natomiast było uznanie, że niezdolność do pracy jest trwała. Sąd pierwszej instancji
powołał się na opinię pierwszego zespołu biegłych, jednak opinia ta w tym zakresie
nie zawiera żadnego uzasadnienia. Natomiast biegli drugiego zespołu stwierdzili
mierną poprawę, co nie jest tożsame z brakiem poprawy. Uzasadnili to brakiem zło-
gów w pęcherzu moczowym oraz zmniejszenie zalegania moczu po miksji, co daje
podstawę rokowań dalszej poprawy stanu zdrowia. Przyjmując, że niezdolność do
pracy jest okresowa, Sąd Apelacyjny uznał, że ma zastosowanie przepis art. 59 ust.
1 pkt 2 ustawy powołanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku a niebędący pod-
stawą tego orzeczenia przepis art. 59 ust. 1 pkt 1.
Wyrok ten w części uwzględniającej apelację organu rentowego zaskarżył ka-
sacją wnioskodawca i wskazując jako jej podstawy naruszenie prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 59 ust 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 233
§ 1 w związku z art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 381, 382 i 328 § 2 k.p.c. wniósł o zmianę
wyroku w części zaskarżonej i oddalenie apelacji organu rentowego, ewentualnie o
uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do po-
nownego rozpoznania. W uzasadnieniu kasacji podniósł, że na podstawie orzeczenia
Sądu Apelacyjnego wnioskodawca w chwili wydania zaskarżonego wyroku 11 marca
2003 r. pozostawał bez jakiejkolwiek renty, bowiem renta została przyznana tylko do
31 grudnia 2002 r. Ocena, że nastąpiła poprawa stanu urologicznego, nie jest
zgodna ze stanem faktycznym. Mogło to wynikać z wyników badań wykonanych do
marca 2001 r. jednak złożone przez wnioskodawcę na rozprawie apelacyjnej za-
świadczenie wskazuje na brak poprawy. Dowód ten - zgodnie z art. 381 k.p.c. - powi-
nien zostać przyjęty, gdyż potrzeba jego złożenia wynikła w związku z zarzutami
podniesionymi przez organ rentowy w apelacji. Nieprzyjęcie tego dowodu nie znala-
zło wyjaśnienia w uzasadnieniu wyroku, co narusza przepis art. 328 § 2 k.p.c. Nie-
zgodnie z treścią tego przepisu zmiana podstawy prawnej orzeczenia została omó-
wiona ogólnikowo.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Uzasadnione są zarzuty kasacji dotyczące, zarówno naruszenia prawa mate-
rialnego, jak i naruszenia przepisów postępowania. Przepis art. 59 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi, że osobie,
która spełniła warunki określone w art. 57, przysługuje renta stała - jeżeli niezdolność
do pracy jest trwała (pkt 1) lub renta okresowa - jeżeli niezdolność do pracy jest
okresowa. Zgodnie z art. 13 ust. 3 tej ustawy okresową niezdolność do pracy orzeka
się, jeżeli według wiedzy medycznej istnieją rokowania odzyskania zdolności do
pracy. Sąd Apelacyjny ma rację uznając, że niewielka poprawa lub nawet brak po-
prawy stanu zdrowia w dacie przyznawania prawa do renty nie oznacza braku roko-
wań odzyskania zdolności do pracy. Rokowania takie ocenia się na podstawie wie-
dzy medycznej i jeżeli pozwala ona na stwierdzenie, że istnieją metody leczenia da-
jące szansę na odzyskanie zdrowia, to można przyjąć istnienie rokowań odzyskania
zdolności do pracy, chociaż nie ma na to żadnych gwarancji. W takim przypadku
orzeka się rentę okresową, która zgodnie z art. 59 ust. 2 przysługuje na okres wska-
zany w decyzji organu rentowego. Ten z kolei okres ustalany jest na podstawie okre-
ślonego w orzeczeniu lekarza orzecznika przewidywanego okresu niezdolności do
pracy (art. 14 ust. 1 pkt 2). Renta stała, jak i okresowa, przyznawane są na przy-
szłość. W momencie przyznawania renty okresowej musi istnieć niezdolność do
pracy natomiast okres trwania tej niezdolności w przyszłości jest nieznany i można
go jedynie przewidywać z mniejszą lub większą dokładnością. Jeżeli przewidywania
się nie potwierdzą i odzyskanie zdolności do pracy nie nastąpi, uprawniony do renty
może żądać przyznania jej na dalszy okres, przy czym nie wymaga się od niego
szczególnych starań. Zgodnie z § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy do
celów rentowych (Dz.U. Nr 99, poz. 612) organ rentowy, nie później niż trzy miesiące
przed ustaniem prawa do renty z tytułu okresowej niezdolności do pracy, pisemnie
zawiadamia osobę uprawnioną o terminie wstrzymania wypłaty oraz o warunkach
przywrócenia prawa do tego świadczenia. Regulacja ta gwarantuje, że przy przyzna-
niu renty okresowej a nie renty stałej osobie, co do której rokowania powrotu do
zdrowia są niewielkie, nie zostanie ona skrzywdzona.
Sąd Apelacyjny zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji w taki sposób, że
renta okresowa została przyznana za okres wsteczny i w dacie wydania wyroku już
nie przysługiwała, uchybił omówionym wyżej zasadom. Dotyczą one jednak postę-
powania przed organem rentowym, w którym rodzaj renty i okres jej trwania ustala
się na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika według stanu istniejącego w dacie
ubiegania się o to świadczenie. W postępowaniu sądowym, zwłaszcza gdy się ono
przedłuża, może wystąpić sytuacja, gdy są podstawy do przyznania prawa do świad-
czenia tylko za okres wsteczny. Zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c., sąd wyrokuje według
stanu istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy i gdyby z tą datą warunek niezdol-
ności do pracy odpadł, nie byłoby podstaw do przyznania renty na przyszłość. Jed-
nak ograniczenie czasu przysługiwania renty okresowej do okresu poprzedzającego
wydanie orzeczenia przyznającego to świadczenie może nastąpić tylko wówczas,
gdy istniejąca w dacie złożenia wniosku niezdolność do pracy ustąpiła w toku postę-
powania. W takiej sytuacji datą końcową okresu uprawniającego do renty jest data
odzyskania zdolności do pracy. Sąd Apelacyjny mógł więc przyznać rentę okresową
do dnia poprzedzającego datę wydania wyroku tylko wówczas, gdyby dysponował
materiałem dowodowym stwierdzającym, że w dniu tym niezdolność do pracy ustą-
piła. Tymczasem Sąd nie oparł swoich ustaleń na takim materiale, gdyż opinia bie-
głych, stwierdzająca istnienie rokowań poprawy stanu zdrowia wnioskodawcy, zo-
stała wydana 4 czerwca 2001 r., a przewidywany przez nich okres niezdolności do
pracy miał trwać do 31 grudnia 2002 r. Nie zostało w ogóle sprawdzone, czy leczenie
kontynuowane od czasu badania przez biegłych dało spodziewane wyniki i czy na-
stąpiła przewidywana poprawa. Ustalenia Sądu w zakresie okresu trwania niezdolno-
ści do pracy są więc całkowicie dowolne i zostały dokonane z naruszeniem przepi-
sów art. 233 § 1 i art. 382 k.p.c. Naruszony został także przepis art. 381 k.p.c. przez
odmowę przeprowadzenia dowodów, które mogłyby pomóc w ustaleniu faktu istnie-
nia lub braku niezdolności do pracy w dacie wyrokowania. W uzasadnieniu wyroku
Sąd w ogóle nie zajął się kwestią odzyskania zdolności do pracy, zatem treść orze-
czenia nie znajduje żadnego odzwierciedlenia w jego motywach, co uzasadnia zarzut
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
Wadliwe na gruncie przepisów prawa materialnego i dokonane z naruszeniem
przepisów postępowania orzeczenie ma ten skutek, że w przypadku dalszego istnie-
nia niezdolności do pracy po dniu oznaczonym w wyroku jako data końcowa prawa
do renty, wnioskodawca byłby pozbawiony tego świadczenia do daty wystąpienia z
ponownym wnioskiem, mimo że warunki do uzyskania prawa byłyby spełnione i nie
można by mu było przypisać jakichkolwiek zaniedbań w zakresie ubiegania się o
przyznanie tego prawa. Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach,
świadczenia nie mogą być wypłacane za okres wcześniejszy niż od miesiąca, w któ-
rym zgłoszono wniosek. Pozbawienie wnioskodawcy renty za okres, co do którego
nie było pewności co do jego zdolności do pracy, należy traktować jako oczywiste
naruszenie prawa.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c. uchylił za-
skarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku do ponownego
rozpoznania.
========================================