Wyrok z dnia 7 maja 2007 r.
II UK 211/06

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników
zatrudnionych za granicą w polskich zakładach pracy stanowiła kwota zadekla-
rowana przez pracodawcę za zgodą pracownika, nie niższa od przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia (§ 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29
stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpie-
czenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania
składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jednolity tekst: Dz.U. z 1993
r. Nr 68, poz. 330 ze zm., w brzmieniu obowiązującym w 1996 r.). Składka nie
musiała więc być opłacana od faktycznego dochodu z tytułu wykonywanej
pracy, jeśli pracownik wyraził na to zgodę (również w sposób dorozumiany), a
pracodawca mógł opłacać składki od mniejszej kwoty, jednak nie niższej od
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Na pracodawcy spoczywa ciężar
wykazania, że pracownik skierowany do pracy zagranicą wyraził zgodę na
przyjęty sposób obliczania należnych składek na ubezpieczenie społeczne.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (, sprawozdawca), Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Jolanta Strusińska-Żukowska.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 maja
2007 r. sprawy z wniosku Romana G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w W. o zasiłek chorobowy, na skutek skargi kasacyjnej wniosko-
dawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 8 lutego 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 8 lutego 2006 r. [...] Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił
apelację wnioskodawcy Romana G. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 19 grudnia 2003 r. w sprawie prze-
ciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W. o zasiłek chorobo-
wy, podzielając ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji
oraz ich ocenę prawną, według której podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie
społeczne wnioskodawcy stanowiła kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodze-
nia wypłacanego wnioskodawcy i od takiej podstawy winien zostać wyliczony zasiłek
chorobowy z tytułu niezdolności do pracy w okresie od 14 października 1996 r. do 11
kwietnia 1997 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że wnioskodawca był zatrudniony w Przedsię-
biorstwie Rewaloryzacji W. Sp. z o.o. na podstawie umowy o pracę zawartej w dniu
23 sierpnia 1993 r. na okres do 31 grudnia 1994 r. na stanowisku zastępcy dyrektora
do spraw eksportu - kierownika Oddziału D. Od dnia 23 sierpnia 1993 r. został skie-
rowany do RFN, a umowa o pracę była przedłużana kolejno na okres od 1 stycznia
1995 r. do 31 czerwca 1996 r. oraz od 1 kwietnia 1996 r. do 31 marca 1997 r. W dniu
15 listopada 1996 r. umowa została rozwiązana, co wynika ze świadectwa pracy, w
którym podano również, że pracownik w okresie od 14 października 1996 r. do 15
listopada 1996 r. (przez 33 dni) pobierał zasiłek chorobowy. Wnioskodawca był pra-
cownikiem skierowanym za granicę, z którym jednostka kierująca - Przedsiębiorstwo
Rewaloryzacji W. Sp. z o.o. zawarła umowę na zasadach określonych w przepisach
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974r. w sprawie niektórych praw i
obowiązków pracowników skierowanych do pracy za granicą w celu realizacji bu-
downictwa eksportowego i usług związanych z eksportem (jednolity tekst: Dz.U. z
1990 r. Nr 44, poz. 259 ze zm.), co wynika z § 6 umowy. Sąd ustalił także, iż Przed-
siębiorstwo Rewaloryzacji W. Sp. z o.o. obecnie nie funkcjonuje, natomiast w biu-
rach przy ul. S. znajdują się prawdopodobnie dokumenty dotyczące jego działalności,
jednak brak jest możliwości ich uzyskania wobec niemożności skontaktowania się
pod tym adresem z jakimkolwiek pracownikiem bądź członkiem zarządu. Biegły są-
dowy z zakresu rachunkowości emerytalno-rentowej, z którego opinii dowód Sąd do-
puścił, wyczerpał dostępne sposoby uzyskania powyższej dokumentacji, a nadto nie
mógł we własnym zakresie ustalić kto z pracowników zajmował się prowadzeniem
dokumentacji w zakresie składek za pracowników zatrudnionych za granicą, jaka
była praktyka wyrażania zgody na podstawę wymiaru składki na zgłoszeniach do
ZUS, czy przeciętne wynagrodzenie stanowiło podstawę wymiaru składki za wszyst-
kich pracowników skierowanych do pracy za granicą i czy zakład pracy uzyskał wy-
maganą umową polsko-niemiecką z dnia 25 kwietnia 1973 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym pracowników wysłanych przejściowo na obszar drugiego państwa (Dz.U. Nr
42, poz. 250 ze zm.), zgodę na zwolnienie z niemieckiego ubezpieczenia na zasa-
dach przewidzianych w art. 6 umowy, czy też składek takich nie odprowadzał, albo-
wiem powód nie podlegał polskiemu ale niemieckiemu ubezpieczeniu społecznemu,
jak rozstrzygnięto w decyzji ZUS z dnia 17 marca 1998 r. Sąd ostatecznie przyjął, że
pracodawca zatrudniający za granicą nie tylko wnioskodawcę, ale i wielu innych pra-
cowników, rozliczając się bezimiennymi deklaracjami z ZUS, powszechnie stosował
deklarowanie przeciętnego wynagrodzenia dla ustalenia podstawy wymiaru odpro-
wadzanych składek na ubezpieczenie społeczne. Sąd wskazał także, iż wniosko-
dawca zatrudniony był nie jako szeregowy pracownik, ale na stanowiskach kierowni-
czych, nadzorujących pracę innych pracowników i reprezentujących interesy praco-
dawcy, co obligowało go do znajomości przepisów związanych z działalnością pro-
wadzoną przez pracodawcę - również w zakresie objętym sporem - i ścisłego ich sto-
sowania. Tak więc, skoro wnioskodawca przez okres zatrudnienia nigdy nie negował
zawarcia porozumienia z pracodawcą w zakresie deklarowania przeciętnego wyna-
grodzenia do wyliczania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne
(brak bowiem w aktach osobowych jakiegokolwiek oświadczenia lub innego dowodu
tę okoliczność poświadczającego), to podniesiony argument braku dowodu wyraże-
nia przez niego pisemnej zgody na taki sposób deklarowania wynagrodzenia nie jest
wykazany, a został wytoczony jedynie na użytek procesu.
Powyższe stanowisko podzielił również, rozpoznający apelację wnioskodawcy
Sąd Apelacyjny, który oddalając ją (wyrok z dnia 8 lutego 2006 r.) w uzasadnieniu
wyroku wskazał, że spór w sprawie koncentruje się na wysokości zasiłku chorobo-
wego jaki wnioskodawcy winien być wypłacony przez pozwany organ rentowy po
rozwiązaniu przez wnioskodawcę umowy o pracę. W przypadku wnioskodawcy, pra-
cownika skierowanego do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksporto-
wego, miały zastosowanie uregulowania zawarte w Kodeksie pracy oraz przepisy
szczególne uwzględniające specyfikę zatrudnienia - rozporządzenie Rady Ministrów
z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skie-
rowanych do pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług
związanych z eksportem. Według § 7 tego rozporządzenia pracownikom zatrudnio-
nym za granicą za czas choroby wypłacać należało wynagrodzenie w wysokości i na
zasadach ustalonych dla zasiłku chorobowego przepisami ustawy z dnia 17 grudnia
1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.), przy czym to
wynagrodzenie przysługiwało przez okres nie dłuższy niż 30 dni kalendarzowych lub
do czasu, gdy wyjazd do kraju staje się możliwy, a za okres dalszej niezdolności do
pracy zasiłek chorobowy w złotych. Przy ustaleniu wysokości zasiłku należało
uwzględnić wynagrodzenie przysługujące pracownikowi w macierzystym zakładzie
pracy należnym przed wyjazdem za granicę. Bezsporne jest, że to na pracodawcy
spoczywał obowiązek prawidłowego odprowadzania składek na ubezpieczenie spo-
łeczne za zatrudnionych pracowników z uwagi na treść § 9 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru skła-
dek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszanie do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczanie składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z
1993 r. Nr 68, poz. 330 ze zm.), zadeklarowanych, za zgodą pracownika, w wysoko-
ści nie niższej od przeciętnego wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za grani-
cą w polskich zakładach pracy. Skoro więc, jak ustalił Sąd pierwszej instancji, ze
zgromadzonej dokumentacji (pism pracodawcy i wnioskodawcy do ZUS) wynika, że
dla wyliczenia podstawy wymiaru odprowadzanych na ubezpieczenie społeczne
składek było obowiązujące przeciętne wynagrodzenie pracowników, należało przy-
jąć, że to wnioskodawca winien wykazać, że takiej zgody nie wyrażał.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną pełnomocnik wnioskodawcy i za-
rzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię § 9 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru
składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz
rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego w związku z art. 6 k.c.,
polegające na przyjęciu, że zgoda pracownika przewidziana w tym przepisie, może
być dorozumiana, złożona w dowolnej formie, a wykazanie braku wyrażenia takiej
zgody obciąża pracownika, art. 41 pkt 1-6 i 8 w związku z art. 127 ustawy z dnia 13
października 1998 r. on systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Poli-
tyki Socjalnej z dnia 4 grudnia1999 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do
ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów mie-
sięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, dekla-
racji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących oraz innych doku-
mentów (Dz.U. Nr 149, poz. 982 ze zm.) oraz przepisów postępowania art. 299, art.
230, art. 386 § 4, art. 382, art. 233 § 1 w związku z art. 391 k.p.c., wniósł o jego
uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
lub uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy.

Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Kasacja jest uzasadniona, gdy zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych i na-
ruszenie prawa materialnego, dochodzi uchylenia wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania. W ocenie Sądu Najwyższego, w rozpatrywanej sprawie
Sądy obu instancji nie wyczerpały postępowania dowodowego, a nadto błędnie oce-
niły zebrany w nim materiał dowodowy. Sytuację pracowników skierowanych do
pracy za granicą regulowały przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grud-
nia 1974 r. w sprawie niektórych praw i obowiązków pracowników skierowanych do
pracy za granicą w celu realizacji budownictwa eksportowego i usług związanych z
eksportem. Zgodnie z przepisem § 1 ust. 4 tego rozporządzenia jednostka kierująca
pracownika do pracy za granicą była zobowiązana do zawarcia umowy o pracę, przy
czym umowa ta miała określać termin rozpoczęcia i okres pracy za granicą oraz
przysługujące z tego tytułu wynagrodzenie. Oznaczało to, że umowa o pracę za gra-
nicą nosiła cechy umowy na czas oznaczony, z czego wypływały określone konse-
kwencje, a w szczególności ta, że z upływem okresu, na jaki umowa została zawarta,
następowało rozwiązanie umowy o pracę, przy czym zgodnie z § 5 ust. 2 rozporzą-
dzenia istniała możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę w drodze po-
rozumienia stron, co zresztą miało miejsce w niniejszej sprawie. Według § 7 ust. 1
rozporządzenia, pracownikowi zatrudnionemu za granicą za czas nieobecności w
pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby, wypłacić należało wynagro-
dzenie w wysokości i na zasadach ustalonych dla zasiłku chorobowego przepisami
ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczenia pieniężnych z ubezpieczenia spo-
łecznego w razie choroby i macierzyństwa, przy czym wynagrodzenie to przysługi-
wało przez okres nie dłuższy niż 30 dni kalendarzowych lub do czasu, gdy jego wy-
jazd do kraju stanie się możliwy. W okresie dalszej niezdolności do pracy, po powro-
cie do kraju pracownikowi przysługiwał zasiłek chorobowy w złotych, a przy ustalaniu
jego wysokości należało uwzględnić wynagrodzenie przysługujące pracownikowi w
macierzystym zakładzie pracy bezpośrednio przed skierowaniem do pracy za grani-
cą. Przepisy analizowanego rozporządzenia w zakresie ustalenia wysokości świad-
czeń zawierały wyraźne odesłanie do ustawy o świadczeniach z tytułu choroby i ma-
cierzyństwa - art. 11 i 12. W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
14 lutego 1995 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru i obli-
czania zasiłków z ubezpieczenia społecznego (Dz.U. Nr 19, poz. 95 ze zm.) wyda-
nym na podstawie tej ustawy wskazano, że jeśli bezpośrednio przed powstaniem
niezdolności do pracy pracownik wykonywał zatrudnienie zagranicą, podstawę wy-
miaru zasiłku chorobowego wypłacanego w kraju stanowi wynagrodzenie, od którego
ustalono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju. Stosownie do § 9 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w brzmieniu obowiązującym w roku
1996, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne za pracowników za-
trudnionych za granicą w polskich zakładach pracy stanowiła kwota zadeklarowana,
za zgodą pracownika, przez zakład pracy, nie niższa od przeciętnego wynagrodze-
nia, przy czym na zasadzie § 3 tego rozporządzenia podstawę wymiaru składek
ustalać należało kalendarzowo każdego kwartału na okres trzech miesięcy na pod-
stawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, ogła-
szanego dla celów emerytalnych. Z powyższego przepisu wynikało zatem, że
składka nie musiała być opłacana od faktycznego dochodu z tytułu wykonywanej
pracy. Jeśli pracownik wyraził na to zgodę (również w sposób dorozumiany - wbrew
zarzutom skargi), zakład pracy mógł opłacać składki od kwoty niższej, nie niższej
jednak od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. W świetle przytoczonych wy-
żej przepisów, decydujące znaczenie miało ustalenie, jaka faktycznie kwota zadekla-
rowana przez zakład pracy - Przedsiębiorstwo Rewaloryzacji W. Sp. z o.o. stanowiła
podstawę wymiaru składek, czy składka była faktycznie odprowadzana, a nadto czy
na powyższe wyraził zgodę wnioskodawca. Wobec faktu, że zakład pracy rozliczał
się w formie deklaracji bezimiennych, to na nim spoczywało wykazanie, że uzyskał
zgodę pracownika (wnioskodawcy) na taki sposób obliczania składki na ubezpiecze-
nie społeczne. Sądy obu instancji błędnie uznały, że skoro zakład pracy w pismach z
dnia 25 listopada 1997 r. i 9 grudnia 1997 r. wskazał, że podstawą wymiaru odpro-
wadzonych na ubezpieczenie społeczne składek było obowiązuje przeciętne wyna-
grodzenie pracowników (zgodnie z § 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29
stycznia 1990 r.) to zakład pracy działał w tym zakresie za zgodą wnioskodawcy, al-
bowiem na zakładzie pracy ciążył z mocy prawa obowiązek uzyskania takiej zgody.
W ocenie Sądu Najwyższego, wbrew twierdzeniom Sądu Apelacyjnego, to na
pracodawcy spoczywał ciężar udowodnienia, że wnioskodawca wyraził zgodę na
przyjęty przez pracodawcę sposób obliczania należnych składek na ubezpieczenie.
W takiej sytuacji, ocena wiarygodności zeznań wnioskodawcy co do niewyrażenia
przez niego zgody na odprowadzanie składki od przeciętnego wynagrodzenia, któ-
remu organ rentowy (a także zainteresowany pracodawca) nie przeciwstawił żadne-
go innego dowodu, powinna być szczególnie wyważona, tym bardziej, że w toku po-
stępowania ustalono, w tym na podstawie dowodu z opinii biegłej, iż w przedstawio-
nych dokumentach brak jest zgody wnioskodawcy na odprowadzanie składki na
ubezpieczenie społeczne od kwoty przeciętnego wynagrodzenia. Biegła wskazała
także w opinii, że ZUS ustalił prawidłowo podstawę wymiaru zasiłku chorobowego
przy założeniu, że zakład pracy zadeklarował i odprowadzał składki na ubezpiecze-
nie od kwoty przeciętnego wynagrodzenia i w tym zakresie uzyskał wymaganą zgodę
wnioskodawcy. Sądy obu instancji nie poczyniły dokładnych ustaleń w tym zakresie,
pomimo sugestii biegłej, zawartej w opinii uzupełniającej z dnia 16 czerwca 2003 r.,
według której wyjaśnienie powyższych wątpliwości mogło nastąpić w drodze przesłu-
chania świadka Danuty S.-S., zajmującej w Przedsiębiorstwie Rewaloryzacji W. sp. z
o.o. stanowisko specjalisty do spraw wynagrodzeń ,,oraz innych pracowników". Wąt-
pliwości tych nie wyjaśnił również Sąd Apelacyjny, co czyni jego wyrok przedwcze-
snym.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39815 k.p.c.,
orzekł jak w sentencji. O kosztach orzeczono po myśli art. 108 § 2 k.p.c.
========================================