Wyrok z dnia 4 listopada 2003 r.
II UK 183/03

Odmowa przyznania (w całości lub w części) pomocy finansowej na pod-
stawie art. 46 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.) podlega kontroli sądu ubezpieczeń
społecznych.

Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 listopada 2003 r.
sprawy z wniosku Marleny K. przeciwko L. Oddziałowi Wojewódzkiemu Narodowego
Funduszu Zdrowia w Z.G. - następcy prawnemu L. Regionalnej Kasy Chorych w Z.G.
o refundację, na skutek kasacji L. Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu
Zdrowia w Z.G. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Zielonej Górze z dnia 25 marca 2003 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 12 czerwca 2002 r. L. Regionalna Kasa Chorych w Z.G. od-
mówiła przyznania wnioskodawczyni Marlenie K. refundacji kosztów leczenia lekiem
,,Remicade", który jest lekiem pełnopłatnym.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni od tej decyzji Sąd Rejonowy-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze wyrokiem z dnia 2 grudnia 2002
r. [...] zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawczyni prawo
do zrefundowania kosztów leczenia preparatem ,,Remicade". Sąd ustalił, że wnio-
skodawczyni od dwóch lat choruje na reumatoidalne zapalenie stawów. Choroba ma
charakter postępujący, słabo reaguje na stosowane leczenie, przy jednoczesnej
szybkiej progresji zmian radiologicznych. Pomimo intensywnego leczenia immuno-
supresyjnego oraz wysokimi dawkami glikokortykosteroidów nie udało się uzyskać
remisji klinicznej. ,,Remicade" jest antycytokinowym lekiem nowej generacji, charakte-
ryzującym się wysoką skutecznością w zwalczaniu objawów reumatoidalnego zapa-
lenia stawów. Został on zarejestrowany w Polsce w 2001 r. Leczenie tym preparatem
daje szansę chorej na zatrzymanie lub przynajmniej spowolnienie szybkiej progresji
zmian destrukcyjnych. Brak możliwości leczenia przyczynowego choroby może do-
prowadzić nie tylko do trwałych deformacji stawowych z niepełnosprawnością, lecz
również pogłębić zmiany narządowe z zagrożeniem życia. Wnioskodawczyni nie jest
w stanie ponieść kosztów leczenia preparatem ,,Remicade". Dotychczasowe koszty
leczenia i rehabilitacji niepokrywane przez Kasę Chorych wymagają wydatkowania
kwoty 300 zł miesięcznie. Wnioskodawczyni od czasu zachorowania nie pracuje,
mąż jej zarabia miesięcznie 1.286 zł, jego dochód za 2001 r. wyniósł 13.226, 28 zł.
Na utrzymaniu mają dwoje dzieci w wieku 11 i 13 lat. Nie mają własnego mieszkania
ani majątku. Oceniając ten stan faktyczny Sąd uznał, że istnieją podstawy do zasto-
sowania art. 46 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdro-
wotnym (Dz.U. Nr 28, poz. 153 ze zm.), który to przepis pozwala na przyznanie oso-
bie znajdującej się w trudnej sytuacji bytowej pomocy finansowej na zakup leków lub
innych środków leczniczych na zasadach określonych w przepisach o pomocy spo-
łecznej. Wnioskodawczyni spełnia warunki określone w art. 3 i 4 ustawy z dnia 20
listopada 1990 r. o pomocy społecznej (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 64, poz.
414 ze zm.). W szczególności spełnia kryteria dochodowe, gdyż dochód na osobę w
rodzinie nie przekracza 400 zł miesięcznie.
W apelacji od tego wyroku L. Regionalna Kasa Chorych w Z.G. zarzuciła, że
przepis art. 46 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym ma charakter
uznaniowy i określone w nim przesłanki nie przesądzają o powstaniu po stronie
osoby ubezpieczonej roszczenia o udzielenie pomocy finansowej, przy czym ewen-
tualna pomoc finansowa mogłaby pochodzić ze środków pomocy społecznej a nie ze
środków Kasy Chorych.
Wyrokiem z dnia 25 marca 2003 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Zielonej Górze zmienił zaskarżony wyrok o tyle, że przyznał
wnioskodawczyni prawo do zrefundowania kosztów leczenia dwudziestoma sied-
mioma fiolkami preparatu ,,Remicade" i wysokość kosztu leczenia ustalił na kwotę
79.754 zł, a w pozostałej części oddalił apelację. Sąd uznał, że przepis art. 46
ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, zgodnie z którym osobie znaj-
dującej się w trudnej sytuacji bytowej i ponoszącej znaczne wydatki na zakup leków
może być przyznana pomoc finansowa, adresowany jest do Kas Chorych. Zgodnie z
art. 4 ust. 1 tej ustawy ubezpieczenie zdrowotne realizowane jest przez instytucje
ubezpieczenia zdrowotnego zwane w ustawie Kasami Chorych, które udzielają po-
mocy finansowej na zasadach określonych w przepisach o pomocy społecznej.
Przepis art. 46 nie rodzi obowiązku pomocy finansowej, lecz jedynie jej możliwość.
Możliwość nie oznacza jednak zupełnej dowolności w podejmowaniu decyzji w tym
względzie. Decyzja powinna być wydana po rozważeniu całokształtu okoliczności
sprawy i uwzględniać interes zarówno osoby zainteresowanej, jak i instytucji
ubezpieczeniowej. Prawidłowość decyzji podlega kontroli sądowej. W przedmiotowej
sprawie interes wnioskodawczyni, wyrażający się jej stanem zdrowia, koniecznością
niezwłocznego podjęcia leczenia preparatem ,,Remicade" i złymi warunkami bytowy-
mi, w pełni uzasadnia udzielenie pomocy finansowej przez pokrycie kosztów leczenia
tym preparatem. Apelacja okazała się zasadna jedynie w części dotyczącej ustalenia
w wyroku ilości leku i wysokości kosztów leczenia, a w pozostałej części jest nieuza-
sadniona.
Wyrok ten zaskarżył kasacją L. Oddział Wojewódzki Narodowego Funduszu
Zdrowia w Z.G. - następca prawny L. Regionalnej Kasy Chorych w Z.G. Kasację
oparł na podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewła-
ściwe zastosowanie art. 46 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpie-
czeniu zdrowotnym i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego
go wyroku Sądu pierwszej instancji i oddalenie odwołania. W uzasadnieniu kasacji
podniósł, że przepis art. 46 powołanej ustawy stwarza jedynie możliwość uznanio-
wego przyznania ubezpieczonemu dodatkowej pomocy w ramach możliwości finan-
sowych Kasy Chorych. Nie może on być interpretowany w oderwaniu od innych
przepisów tej ustawy, w szczególności art. 37, art. 128 i art. 131b. Z przepisów tych
wynika, że ubezpieczonym należy zapewnić leki w granicach wykazu leków podsta-
wowych objętych rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2000 r. (Dz.U.
Nr 28, poz. 272 ze zm.). Sporny lek nie został zamieszczony w wykazie leków refun-
dowanych. Ponadto z powołanych przepisów ustawy wynika, że Kasa Chorych za-
pewnia świadczenia zdrowotne w ramach środków finansowych wynikających z
planu finansowego na dany rok, który musi być zrównoważony w zakresie przycho-
dów i kosztów (art. 131b). Przepis art. 128, określający wydatki stanowiące koszty
Kasy umieszczone w planie finansowym, nie przewiduje pozycji kosztów przezna-
czonych na udzielenie pomocy finansowej na zasadach ustalonych w art. 46. Pomoc
taka może być zatem udzielana przez Kasy Chorych tylko w drodze uznania w grani-
cach możliwości finansowych i wkraczanie przez Sąd w sferę tej uznaniowości oraz
nakładanie na jednostkę organizacyjną ubezpieczenia zdrowotnego obowiązku re-
fundacji świadczeń zdrowotnych nieprzewidzianych przepisami prawa w oparciu tylko
o przesłanki natury zdrowotnej i bytowej prowadzić może do zachwiania systemu
finansowego tych ubezpieczeń.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zakres świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego określony jest w rozdziale 4
ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym w przepi-
sach art. 31 - 51. Leki i materiały medyczne wydawane są bezpłatnie ubezpieczonym
przyjętym do szpitali i zakładów opieki zdrowotnej ( art. 36). Poza leczeniem szpital-
nym leki są odpłatne, przy czym na podstawie art. 37 ust. 1 odpłatność obejmuje
tylko część ceny za leki podstawowe, uzupełniające i recepturowe. Wykaz leków
podlegających częściowej odpłatności ustala Minister Zdrowia i Opieki Społecznej w
rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 37 ust. 5. Ubezpieczeniem zdrowotnym
objęte są zatem świadczenia w postaci częściowej refundacji kosztów leków za-
mieszczonych w wykazie, a pozostałe koszty leków obciążają ubezpieczonego. Prze-
pis art. 46 stanowi, że osobie, która znajduje się w trudnej sytuacji bytowej i ponosi
znaczne wydatki na zakup leków i materiałów medycznych oraz przedmiotów orto-
pedycznych, środków pomocniczych i leczniczych środków technicznych, może być
przyznana pomoc finansowa na zasadach określonych w przepisach o pomocy spo-
łecznej. W przypadku wystąpienia przesłanek, o których mowa w tym przepisie, za-
kres pomocy finansowej może dotyczyć zarówno pokrycia obciążającej ubezpieczo-
nego części kosztów leków refundowanych, jak i pokrycia całości lub części kosztów
leków pełnopłatnych. W tym zakresie przepis art. 46 nie zawiera żadnych ograniczeń
i nie jest przeszkodą w jego zastosowaniu podnoszona w kasacji okoliczność, że
sporny lek nie należy do kategorii leków wymienionych w art. 37 ust. 1. Przepis art.
46 zamieszczony jest w rozdziale 4 zatytułowanym ,, świadczenia z ubezpieczenia
zdrowotnego" zatem pomoc finansowa udzielana na jego podstawie należy do
świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego. Wskazany w kasacji przepis art. 128 ust. 1
wymienia w 8 punktach koszty Kasy Chorych. W punkcie 1 wymienione są koszty
świadczeń dla ubezpieczonych, w których mieszczą się koszty pomocy finansowej.
W planie finansowym Kasy (sporządzanym na podstawie art. 131b) powinna być
uwzględniona rezerwa na udzielanie pomocy na podstawie art. 46. Gdyby, jak to się
twierdzi w kasacji, udzielanie pomocy finansowej nie mieściło się w kosztach Kas
Chorych, regulacja zawarta w tym przepisie byłaby pozbawiona sensu.
Omawiany przepis zawiera określenie ,, może być przyznana pomoc finansowa", co
zdaniem wnoszącego kasację oznacza, że przyznanie takiej pomocy zależy od
uznania instytucji ubezpieczeniowej i jej decyzja w tym przedmiocie nie podlega kon-
troli sądowej. Idąc tym tokiem rozumowania należałoby uznać, że od decyzji odma-
wiającej przyznania pomocy nie powinno przysługiwać odwołanie do sądu, skoro sąd
nie może kontrolować jej legalności i zasadności. Takie rozumowanie sprzeczne jest
z uregulowaniem zawartym w art. 147, który stanowi, że od decyzji Kasy Chorych w
sprawach dotyczących objęciem ubezpieczeniem zdrowotnym oraz ustalenia prawa
do świadczeń przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Od-
wołanie przysługuje od decyzji dotyczących wszystkich świadczeń określonych w
rozdziale 4, w tym świadczeń wymienionych w art. 46. Przepis art. 147 nie zawiera
wyłączenia prawa do odwołania od decyzji dotyczących udzielania pomocy finanso-
wej lub odmowy takiej pomocy, analogicznego do zawartego w art. 83 ust. 4 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137,
poz. 887 ze zm.) wyłączenia prawa do wniesienia odwołania od decyzji dotyczących
przyznawania świadczeń w drodze wyjątku. Skoro decyzja podlega zaskarżeniu od-
wołaniem słuszny jest pogląd Sądu Okręgowego, że odmowa uwzględnienia w cało-
ści lub części żądania przyznania pomocy finansowej na podstawie art. 46 ustawy o
powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym podlega kontroli sądowej.

Określenie ,,może być przyznana pomoc finansowa" nie oznacza pozostawie-
nia decyzji do swobodnego uznania instytucji ubezpieczeniowej, lecz musi być rozu-
miane w ten sposób, że pomoc finansowa udzielana jest w sytuacjach wyjątkowych.
Nie wystarczy wykazanie trudnej sytuacji bytowej, która na podstawie przepisów o
pomocy społecznej uprawnia do uzyskania takiej pomocy. Pomoc dotyczy kosztów
leczenia, które nie może być zastosowane w ramach należnych nieodpłatnie świad-
czeń z ubezpieczenia zdrowotnego, a którego niezastosowanie z powodu braku
środków grozi następstwami w postaci utraty życia lub trwałego kalectwa. Ustalenia
faktyczne zaskarżonego wyroku, które nie są w kasacji kwestionowane, pozwalają na
zastosowanie przepisu art. 46. Zarzut jego błędnej wykładni i niewłaściwego zasto-
sowania okazał się nieuzasadniony.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312 k.p.c. oddalił
kasację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================