Wyrok z dnia 28 października 2003 r.
II UK 122/03

Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 października 2003 r.
sprawy z wniosku Pavla K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w O. o ubezpieczenie społeczne, na skutek kasacji wnioskodawcy od wy-
roku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 4 grudnia 2002 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Opolu wyrokiem z
dnia 25 października 2001 r. oddalił odwołanie Pavla K. od decyzji Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddział w O. z dnia 9 maja 2001 r. o objęciu wnioskodawcy
obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym od dnia 1 stycznia 1999 r.
Wnioskodawca Pavlo K., obywatel Ukrainy, od 10 września 1996 r. posiada
kartę stałego pobytu na terenie Polski. Z dniem 21 kwietnia 1998 r. uzyskał wpis do
ewidencji działalności gospodarczej w zakresie handlu obwoźnego. Prowadzenie
działalności gospodarczej od dnia 17 kwietnia 1998 r. zgłosił Zakładowi Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddział w O. ZUS decyzją z dnia 27 maja 1998 r. stwierdził, że
jako obywatel obcego państwa wnioskodawca nie podlega ubezpieczeniu społecz-
nemu. W związku z przeprowadzoną kontrolą zatrudnienia przez Urząd Pracy uzy-
skał informację, iż powinien zgłosić się do ubezpieczenia społecznego, co też uczy-
nił. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. - Inspektorat w K.K. wydał w
dniu 9 maja 2001 r. decyzję o objęciu wnioskodawcy obowiązkiem ubezpieczenia
społecznego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 1
stycznia 1999 r., naliczając jednocześnie od tej daty składki na ubezpieczenie spo-
łeczne i Fundusz Pracy oraz odsetki z tytułu zwłoki w uiszczaniu należności. Zda-
niem Sądu decyzja organu rentowego była zgodna z prawem.

W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego wnioskodawca zarzucając narusze-
nie prawa materialnego i procesowego, a mianowicie art. 37 i 38 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 2 i 8 Konstytucji RP
oraz art. 316 k.p.c. Według skarżącego strona pozwana powinna z urzędu objąć go
ubezpieczeniem społecznym stosownie do treści art. 37 i 38 powołanej ustawy,
zwłaszcza że w roku 1998 powzięła wiadomość o prowadzeniu przez niego działal-
ności gospodarczej. Wydana więc przez stronę pozwaną decyzja podważa zaufanie
do państwa i prawa. Poza tym to strona pozwana zobowiązana była do ustalenia
czy Ukraina ma zawartą z Polską umowę w dziedzinie ubezpieczeń społecznych,
nakazującą obcokrajowcowi przebywającemu stale w Polsce uiszczanie składek do
ZUS.
Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2002 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu oddalił apelację.

Z niespornego stanu faktycznego sprawy wynika, że wnioskodawca, prowa-
dzący od kwietnia 1998 r. pozarolniczą działalność gospodarczą, po dniu 31 grudnia
1998 r. nie złożył wniosku o objęcie go ubezpieczeniem społecznym stwierdzając,
że nie był zorientowany w zmianie od dnia 1 stycznia 1999 r. obowiązujących prze-
pisów prawnych. W miesiącu maju 1998 r. został poinformowany przez ZUS, że
jako obcokrajowiec jest wyłączony z ubezpieczenia społecznego. Zdaniem Sądu
okoliczność ta nie zwalnia wnioskodawcy od obowiązku zgłoszenia do ubezpiecze-
nia społecznego po zmianie ustawowych zasad podlegania ubezpieczeniu społecz-
nemu.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 135, poz. 887 ze zm.) obowiązkowo ubezpie-
czeniom emerytalnym i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Do
takich osób należy wnioskodawca, niezależnie od tego że jest obywatelem Ukrainy.
O objęciu go obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym zadecydowało
posiadanie przez niego karty stałego pobytu. W myśl art. 5 ust. 2 powołanej ustawy
nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie tylko tacy oby-
watele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma
charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyploma-
tycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach
międzynarodowych, chyba że normy międzynarodowe stanowią inaczej. Niewątpli-
wie wnioskodawca nie jest żadną z osób wymienionych w tym przepisie, a w
przedmiocie ubezpieczeń społecznych między Ukrainą a Polską nie została zawarta
żadna umowa.
Kasacja ubezpieczonego od wymienionego wyroku została oparta na zarzu-
cie naruszeni art. 3 ust. 1 i 3, art. 37 i art. 38 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych oraz naruszeniu art. 378 k.p.c. Zdaniem skar-
żącego, obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia istnieje jedynie w stosunku do
osób, które rozpoczęły działalność gospodarczą po dniu 1 stycznia 1999 r. lub też
po tej dacie rozpoczęły działalność wcześniej zawieszoną względnie podjęły dzia-
łalność na nowo, po likwidacji działalności prowadzonej wcześniej, nie dotyczył na-
tomiast skarżącego, który działalność gospodarczą prowadził nieprzerwanie od
kwietnia 1998 r. Zgodnie z art. 37 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w
przypadku niedokonania zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego - zgłoszenia do-
konuje z urzędu Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W myśl art. 38 ust. 2 powołanej
ustawy Zakład wydaje decyzję o objęciu ubezpieczeniami społecznymi, w razie gdy
zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych nastąpiło przez Zakład. W sytuacji, kiedy w
obrocie prawnym pozostawała decyzja organu rentowego z dnia 27 maja 1998 r. o
niepodleganiu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, na organie rentowym spo-
czywała powinność wydania decyzji zmieniającej i zgłoszenia wnioskodawcy do
ubezpieczenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o sus obowiązkowo ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowemu podlega osoba fizyczna, która na obszarze Rzeczypo-
spolitej Polskiej m. in. prowadzi pozarolniczą działalność. Dotyczy to również oby-
wateli państw obcych, których pobyt na obszarze RP ma charakter stały (art. 5 ust.
2 ustawy). Posiadanie karty stałego pobytu jest równoznaczne z uzyskaniem ze-
zwolenia na stałe zamieszkanie na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej (art. 4 pkt 4
ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach, Dz.U. Nr 114, poz. 739). Wnio-
skodawca posiada kartę stałego pobytu, co oznacza, iż podlega obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym.
Każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym
podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych (art. 36 ust. 1 ustawy o s.u.s.).
Kolejne ustępy 2 do 9 art. 36 określają tryb zgłaszania do ubezpieczenia. W sto-
sunku do osób określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1-4, obowiązek zgłoszenia do ubez-
pieczenia należy do płatnika składek, którym w tych przypadkach zasadniczo jest
pracodawca. W przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność, tzn. rów-
nież w przypadku wnioskodawcy, obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia społecz-
nego należy do tych osób (art. 36 ust. 3). Zgłoszeń do ubezpieczenia społecznego
dokonuje się w jednostce organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w ter-
minie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.
Regulacja prawna ubezpieczenia społecznego cechuje się tym, że z datą
określoną w przepisach prawa, bądź z momentem wynikającym z ogólnych zasad
obowiązywania przepisów prawa w czasie, z mocy ustawy powstają określone
uprawnienia bądź obowiązki, względnie zmieniana jest dotychczasowa sytuacja
prawna określonej osoby, nawet jeśli została ona określona wcześniej decyzją ad-
ministracyjną organu rentowego, np. o niepodleganiu ubezpieczeniu. Decyzje orga-
nu rentowego mają bowiem zasadniczo charakter deklaratoryjny, tzn. jedynie
stwierdzają, że w świetle obowiązujących przepisów zaistniała określona sytuacja
prawna i zmiana stanu prawnego może skutkować tym, iż tracą one moc.
W rozpoznawanej sprawie organ rentowy, a następnie Sądy obu instancji,
trafnie przyjęły, że w okolicznościach sprawy, które nie są sporne, wnioskodawca,
prowadzący działalność gospodarczą z dniem 1 stycznia 199 r. został objęty obo-
wiązkiem ubezpieczenia i że ciążył na nim obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia.
Skarżący natomiast sprzecznie z zasadami wykładni literalnej i systemowej oraz
bez uwzględnienia charakteru przepisów ubezpieczenia społecznego twierdzi, że
zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego w gruncie rzeczy dla wnioskodawcy nie
miało charakteru obowiązkowego, obarczył natomiast tym obowiązkiem organ ren-
towy, który, zgodnie ze stanowiskiem skarżącego, działając z urzędu miałby wyszu-
kiwać osoby, które nie zgłosiły się do ubezpieczenia i dokonywać ich zgłoszenia.
Z przytoczonych motywów, w oparciu o art. 39312 k.p.c., orzeczono jak w
sentencji.
========================================