Wyrok z dnia 9 maja 2006 r.
II UA 1/06

Do ustalenia, czy zaistniały okoliczności uzasadniające zmniejszenie lub
zawieszenie świadczenia przedemerytalnego, bierze się pod uwagę jedynie
łączną kwotę tego świadczenia wypłaconą w roku rozliczeniowym (art. 6 ust. 2
pkt 1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych,
jednolity tekst: Dz.U. Nr 120, poz. 1252).

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie: SN Małgorzata
Wrębiakowska-Marzec, SA Romualda Spyt (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 maja 2006 r. sprawy z
wniosku Urszuli K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w W.
o zwrot nienależnie pobranego świadczenia, na skutek apelacji wnioskodawczyni
Urszuli K. od wyroku Sądu Okręgowego Warszawy-Pragi w Warszawie z dnia 28
października 2005 r. [...]

o d d a l i ł apelację.

U z a s a d n i e n i e

Ubezpieczona Urszula K. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych- Oddziału w W. z dnia 15 czerwca 2005 r. zobowiązującej ją do zwrotu nie-
należnie pobranego świadczenia przedemerytalnego w kwocie 465,80 zł, podnosząc,
iż pozwany dokonując rozliczenia świadczenia przedemerytalnego bezzasadnie
przyjął do łącznej kwoty świadczenia przedemerytalnego i przychodu w okresie od 1
sierpnia 2004 r. do 28 lutego 2005 r. kwoty zawieszonego od 1 listopada 2004 r.
świadczenia przedemerytalnego.
W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie wskazując, że
prawidłowo rozliczył świadczenie przedemerytalne pobrane przez ubezpieczoną w
spornym okresie a kwota do zwrotu wynika z przekroczenia dopuszczalnej kwoty
przychodu w okresie rozliczeniowym.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Warszawa-Praga wyro-
kiem z dnia 28 października 2004 r. oddalił odwołanie. W uzasadnieniu wyroku Sąd
Okręgowy stwierdził, że Urszula K. miała ustalone prawo do świadczenia przedeme-
rytalnego od lipca 2004 r. i pobierała je początkowo od Urzędu Pracy, potem od Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych. Od 1 listopada 2004 r. ubezpieczona podjęła za-
trudnienie, o czym powiadomiła organ rentowy w dniu 4 listopada 2004 r. W dniu 8
listopada 2004 r. wydana została decyzja wstrzymująca wypłatę świadczenia, na
mocy art. 5 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, gdyż miesięczny przy-
chód z tytułu umowy zatrudnienia wynosił 1.883 zł i przekroczył graniczną kwotę
przychodu. Z tytułu zatrudnienia ubezpieczona w okresie od 1 listopada 2004 r. do
28 lutego 2005 r. osiągnęła przychód w wysokości 6.305,10 zł. Natomiast suma kwot
świadczeń przedemerytalnych wyniosła za powyższy okres 6.643,70 zł. Łączna
kwota świadczenia przedemerytalnego i przychodu wynosiła 12.948,80 zł.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych rozliczenie
przychodu następuje w formie rozliczenia rocznego, po zakończeniu roku rozlicze-
niowego trwającego od 1 marca każdego roku do ostatniego dnia lutego roku na-
stępnego. Natomiast w myśl art. 28 ust. 1 tej ustawy rok rozliczeniowy ubezpieczonej
rozpoczynał się od dnia przejęcia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyzna-
wania i wpłaty świadczeń, tj. od dnia 1 sierpnia 2004 r. i kończył się 28 lutego 2005 r.
W powyższym okresie rozliczeniowym dopuszczalna kwota przychodu wyniosła
1.100,80 zł miesięcznie, za cały okres - 7.705,60 zł, a graniczna kwota przychodu
1.541,10 zł miesięcznie, za cały okres - 10.787,70 zł. Ubezpieczona przekroczyła
dopuszczalną kwotę przychodu ponieważ suma kwot świadczeń przedemerytalnych i
przychodu wyniosła 12.948,80 zł, natomiast nie przekroczyła granicznej kwoty przy-
chodu. Z tych względów pozwany na mocy art. 5 ust. 2 ustawy zmniejszył świadcze-
nie przedemerytalne o kwotę 465,80 zł. Kwota ta została wyliczona w następujący
sposób: łączna kwota świadczenia i przychodu to 12.948,80 zł, a dopuszczalna
kwota przychodu to 7.705,60 zł, różnica wynosi 5.243,20 zł, po odjęciu składek na
ubezpieczenie społeczne 4.262,20 zł i jest to kwota, o którą należy zmniejszyć
świadczenie przedemerytalne (art. 5 ust. 3 ustawy). Ponieważ wcześniej decyzją z 8
listopada 2004 r. od 1 listopada zawieszono świadczenie przedemerytalne, to kwota
zawieszonego świadczenia w okresie rozliczeniowym wyniosła 3.976,40 zł. Zatem
odejmując tę kwotę od kwoty przekroczenia dopuszczalnej kwoty przychodu, tj. od
kwoty 4.262,20 uzyskuje się kwotę 465,80, której to kwoty domaga się pozwany jako
nienależnego świadczenia.
Dalej Sąd Okręgowy powołał się na art. 11 pkt 1 ustawy w związku z art. 138
ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, stwierdzając, że ubezpieczona zo-
stała pouczona o przesłankach powodujących zmniejszenie i zawieszenie świadcze-
nia przedemerytalnego, zatem jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranego
świadczenia w powyższej kwocie i dlatego oddalił odwołanie.
Apelację od powyższego wyroku wywiodła ubezpieczona. W jej uzasadnieniu
ponownie stwierdziła, że nie zgadza się ze sposobem rozliczenia świadczenia
przedemerytalnego dokonanym przez pozwanego. Jej zdaniem nie ma podstaw, aby
do łącznej kwoty świadczenia przedemerytalnego i przychodu we wskazanym wyżej
okresie rozliczeniowym wliczać kwoty zawieszonego (niewypłaconego) świadczenia
przedemerytalnego, a jedynie kwoty świadczenia za trzy miesiące tego okresu, kiedy
to świadczenie zostało wypłacone. Sposób wyliczenia przedstawiony przez ubezpie-
czoną powoduje, wedle jej przekonania, że nie nastąpiła nadpłata świadczenia
przedemerytalnego, gdyż łączna kwota świadczenia przedemerytalnego i przychodu
nie przekroczyła granicznej kwoty przychodu.
Rozpoznając powyższą apelację Sąd Apelacyjny w Warszawie-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych uznał, że w przedmiotowej sprawie istnieje zagadnienie
prawne, budzące poważne wątpliwości i postanowieniem z dnia 8 lutego 2006 r.
przedstawił je Sądowi Najwyższemu, formułując pytanie następującej treści: ,,czy
kwota wynikająca z rocznego rozliczenia świadczenia przedemerytalnego, dokona-
nego w trybie art. 5 i 6 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedeme-
rytalnych (Dz.U. Nr 120, poz. 1252) może być tylko świadczeniem nienależnym, czy
też w każdym przypadku będzie to świadczenie nienależnie pobrane (art. 11 pkt 1
powołanej ustawy w związku z art. 138 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm. ) ?". Uzasadniając postanowienie Sąd Apela-
cyjny powołał się na ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i stwierdził, że powziął
wątpliwość wyrażoną w przytoczonym wyżej pytaniu. Uzasadniając tę wątpliwość
Sąd Apelacyjny stwierdził, że istotnie ubezpieczona uzyskała od organu rentowego
informację o aktualnej dopuszczalnej kwocie przychodu w stosunku miesięcznym i
granicznej kwocie przychodu oraz o obowiązku powiadamiania o osiąganiu przycho-
dów. Jednocześnie wywiódł, że ubezpieczona nie uchybiła swoim obowiązkom, bo
niezwłocznie powiadomiła organ rentowy o podjęciu zatrudnienia i świadczenie zo-
stało zawieszone od 1 listopada 2004 r. Wcześniej ubezpieczona nie osiągała przy-
chodu. Dopiero roczne rozliczenie wykazało nadpłatę. Sąd Apelacyjny uznał, że
przedmiotowe rozliczenie jest skomplikowane i nie zostało nawet sygnalnie przed-
stawione ubezpieczonej, a ona sama ma wątpliwości do sposobu zastosowanej
przez organ rentowy kalkulacji. Pouczenie przedstawione ubezpieczonej nie wspo-
mina, że podjęcie zatrudnienia i osiąganie z jego tytułu zarobków zbliżonych do
średniego wynagrodzenia w trakcie okresu rozliczeniowego może mieć wpływ na
wynik tego rozliczenia i obowiązek zwrotu świadczenia nadpłaconego - mimo zawie-
szenia świadczenia przez większą część tego okresu. Zwrócił także uwagę, że in-
formacja o dopuszczalnej miesięcznej kwocie przychodu mogłaby sugerować, że
skoro możliwe jest pobieranie świadczenia przedemerytalnego przy jednoczesnym
osiąganiu przychodu z innego tytułu, to wysokość świadczenia pobranego przed po-
nownym podjęciem zatrudnienia jest ostateczna. Zdaniem Sądu Apelacyjnego po-
wyższe okoliczności sprawy sprawiły, że możliwe jest zakwalifikowanie wyliczonej
przez pozwanego kwoty jako świadczenie nienależnego ale nie jako świadczenia
nienależnie pobranego w rozumieniu art. 138 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS z uwagi na brak właściwego pouczenia dotyczącego sposobu roczne-
go rozliczania świadczenia przedemerytalnego.
Na mocy art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy przejął niniejszą sprawę do rozpo-
znania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej nie zasługuje na uwzględnienie. Nie jest trafny zarzut
skarżącej odnośnie błędnego sposobu rozliczenia świadczenia przedemerytalnego w
okresie od 1 sierpnia 2004 r. do 28 lutego 2005 r. W zakresie tego sposobu zakwe-
stionowane zostało to, iż pozwany do łącznej kwoty świadczenia przedemerytalnego
i przychodu, wynikającej z przepisu art. 5 ust. 3 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych, wliczył kwoty zawieszonych świadczeń przedemerytalnych, tj.
świadczeń za okres od 1 listopada 2004r. do 28 lutego 2006r. Zdaniem skarżącej
niewliczenie powyższych kwot powodowałoby, że nie przekroczyłaby ona granicznej
kwoty przychodu. W tym miejscu wyjaśnić należy, iż czym innym jest graniczna
kwota przychodu a czym innym dopuszczalna kwota przychodu - obie wynikające z
przepisu art. 5 ust. 2 ustawy. Graniczna kwota przychodu to przychód w rozumieniu
art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), czyli przychód z tytułu działalno-
ści podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego - wynoszący 70% prze-
ciętnego miesięcznego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym
termin waloryzacji, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego
dla celów emerytalnych. Natomiast dopuszczalna kwota przychodu to łączna kwota
świadczenia przedemerytalnego i przychodu wynosząca 50% przeciętnego mie-
sięcznego wynagrodzenia w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryza-
cji, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego dla celów emery-
talnych. W granicznej kwocie przychodu uwzględnia się wyłącznie przychód, nato-
miast w dopuszczalnej kwocie przychodu - przychód i świadczenie przedemerytalne
łącznie. Różny jest także skutek przekroczenia granicznej kwoty przychodu i dopusz-
czalnej kwoty przychodu. W sytuacji, kiedy łączna kwota świadczenia przedemery-
talnego i przychodu przekracza dopuszczalną kwotę przychodu, świadczenie ulega
zmniejszeniu ( art. 5 ust. 3 ustawy ), natomiast jeśli kwota przychodu przekracza
graniczną kwotę przychodu świadczenie przedemerytalne podlega zawieszeniu (art.
5 ust. 5 ustawy). Mylnie zatem skarżąca porównuje swoją łączną kwotę świadczenia
przedemerytalnego (z uwzględnieniem wyłącznie kwot tego świadczenia za okres od
1 sierpnia 2004 r. do 31 października 2004 r. w wysokości 9.152,40 zł ) i kwotę przy-
chodu do granicznej kwoty przychodu. W celu ustalenia, czy zaistniały okoliczności
powodujące zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia porównuje się roczną kwotę
świadczenia przedemerytalnego i przychodu uzyskaną w roku rozliczeniowym z
roczną dopuszczalna kwotą przychodu ( art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy ) oraz porównuje
się kwotę przychodu uzyskanego w roku rozliczeniowym z graniczną kwotą przycho-
du ( art. 6 ust.2 pkt 2 ustawy ). Zatem kwotę 9.152,40 zł porównać należy z dopusz-
czalną kwotą dochodu wynoszącą za cały okres rozliczeniowy 7.705,60 zł, natomiast
kwotę przychodu wynoszącą 6.305 zł z graniczną kwotą przychodu wynoszącą
10.787,70 zł. Z porównania tego wynika, że ubezpieczona nie przekroczyła granicz-
nej kwoty przychodu lecz przekroczyła dopuszczalną kwotę przychodu o 1.446,80 zł.
Istotne znaczenie w przepisie art. 6 ust. 2 pkt 1 ma sformułowanie ,,kwota (...) uzy-
skana". Oznacza ono świadczenie uzyskane, a zatem wypłacone. Stąd do samego
ustalenia, czy zaistniały okoliczności uzasadniające zmniejszenie świadczenia bierze
się pod uwagę jedynie kwoty wypłaconego świadczenia przedemerytalnego. Inna
sytuacja jest przy ustalaniu już samej kwoty wynikającej z przepisu art. 6 ust. 3
ustawy, określonej jako łączna kwota zmniejszenia w roku rozliczeniowym, zgodnie z
art. 5 ust. 3. W przepisie art. 5 ust. 3 operuje się pojęciem łącznej kwoty świadczenia
przedemerytalnego i przychodu, nie wymagając, aby ta kwota była kwotą uzyskaną
(wypłaconą). Stąd sposób rozliczenia prezentowany przez pozwanego nie narusza
wyżej wskazanych przepisów a wliczenie do łącznej kwoty świadczenia przedeme-
rytalnego i przychodu kwoty świadczeń zawieszonych (niewypłaconych) - przy usta-
laniu łącznej kwoty zmniejszenia - jest zgodne z art. 5 ust. 3 ustawy. Ostatecznie
organ rentowy uwzględnił fakt zawieszenia świadczenia, ponieważ od łącznej kwoty
przekroczenia wynoszącej 5.243.20 zł, a po odliczeniu obowiązkowych składek na
ubezpieczenie społeczne - 4.262,20 zł, odjął kwoty zawieszonego świadczenia
przedemerytalnego w wysokości 3.796,40 zł, dochodząc do kwoty 465,80 - żądanej
od ubezpieczonej. Wbrew pozorom powyższy wariant obliczania łącznej kwoty prze-
kroczenia wynikającej z art. 5 ust. 3 ustawy jest bardziej korzystny dla ubezpieczonej
niż sposób, z którego wynikałoby, że do ustalenia łącznej kwoty przekroczenia z tego
przepisu nie uwzględnia się kwot zawieszonych. Konstatacja ta wynika z następują-
cej symulacji. Świadczenie przedemerytalne za okres od 1 sierpnia 2004r. do 31 paź-
dziernika 2004r. to 2847,30 zł + przychód w wysokości 6.305,10 zł = 9.152,40 zł.
Kwota ta jest wyższa od dopuszczalnej kwoty przychodu o 1446,80 zł (9152,40 -
7.705,60). Nawet pomniejszenie kwoty 1446,80 zł o należne składki na ubezpiecze-
nie społeczne nie spowoduje, że tak obliczona łączna kwota zmniejszenia będzie
niższa niż ta, która została obliczona według pierwszego wariantu (465,80 zł ).
Jeśli zaś chodzi o pytanie sformułowane przez Sąd Apelacyjny, to w istocie
zmierzało ono do rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, bowiem - jak wynika z
przedstawionego uzasadnienia - chodzi w nim nie tyle o rozstrzygnięcie co do wy-
kładni przepisu art. 5 i 6 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, lecz o stwier-
dzenie, czy w tym konkretnym stanie faktycznym ubezpieczona prawidłowo została
pouczona o skutkach wynikających z rozliczenia świadczenia przedemerytalnego w
sposób wynikający z tych przepisów. Przytoczone wyżej pytanie Sądu Apelacyjnego
wskazuje, że w istocie nie ma on wątpliwości co do tego, że do nienależnie pobra-
nych świadczeń przedemerytalnych (określonych przepisem art. 6 ust. 5 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych) ma zastosowanie przepis art. 138 ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS, lecz jaki jest zakres zastosowania tej normy. Wątpliwość
dotyczyć może tego, czy użyte w przepisie art. 6 ust. 5 pojęcie ,, nienależnie pobrane
świadczenie" jest tożsame z pojęciem ,,nienależnie pobranego świadczenia" użytym
w przepisie art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a zatem,
czy do świadczeń przedemerytalnych ma zastosowanie właśnie ust. 1 i 2 pkt 1 art.
138 w takim zakresie, w jakim uzależnia on nadanie świadczeniu przymiotu niena-
leżnie pobranego od pouczenia osoby pobierającej świadczenie o braku prawa do
świadczenia. Zgodnie z brzmieniem art. 6 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedeme-
rytalnych, jeżeli w roku rozliczeniowym suma kwot świadczenia przedemerytalnego,
o które świadczenie zostało zmniejszone, lub kwot zawieszonych, była niższa niż
suma kwot wynikających z art. 5 ust. 3-5, organ rentowy ustala kwotę nienależnie
pobranych świadczeń i dochodzi ich zwrotu na zasadach przewidzianych w ustawie o
emeryturach i rentach z FUS. Użycie w tym przepisie sformułowania ,,ustala kwotę
nienależnie pobranego świadczenia" sugerowałoby, że każde świadczenie pobrane
w warunkach tego przepisu jest świadczeniem nienależnie pobranym, a zatem, że
zawiera on własną, samodzielną definicję świadczenia nienależnego i nie odsyła do
definicji ustawowej zawartej w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS.
Przyjęcie takiego rozumowania oznaczałoby, że zasady, do których odsyła przepis
art. 6 ust. 5, to tylko te, które są objęte dyspozycją ust. 3-6 art. 138 ustawy o emery-
turach i rentach z FUS. Następnie zaś konsekwentnie uznać by należało, że art. 11
ust.1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, odsyłając w sprawach nieuregu-
lowanych do odpowiedniego stosowania art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, nie zawiera odesłania do ust.1 i 2 tego artykułu, bowiem ustawa o świadcze-
niach przedemerytalnych samodzielnie reguluje pojęcie nienależnego świadczenia i
nie wymaga ona, aby przymiot nienależnego świadczenia uzależniony był od po-
uczenia świadczeniobiorcy o braku prawa do świadczenia. Istnieje również możli-
wość odmiennej interpretacji gramatycznej przywołanego wyżej przepisu, a mianowi-
cie, iż sformułowanie ,,na zasadach przewidzianych w ustawie o emeryturach i ren-
tach z FUS" odnosi się do obu zdań współrzędnie złożonych i stanowiących koniunk-
cję: ,,ustala kwotę nienależnych świadczeń i dochodzi ich zwrotu"
Wątpliwości interpretacyjne wynikające z wykładni gramatycznej usunąć
można odwołując się do wykładni systemowej. Świadczenie przedemerytalne, jak
wynika z art. 2 ust. 1 ustawy przysługuje osobom dotkniętym likwidacją lub upadło-
ścią zakładu pracy, likwidacją stanowiska pracy lub niewypłacalnością pracodawcy,
tracącym prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego o najdłuższym stażu i w
wieku zbliżonym do emerytalnego. Świadczenia te związane są zatem nie tylko z
zaistnieniem okoliczności łączących się z utratą źródła utrzymania ale uzależnione
są również od posiadania określonego okresu składkowego i nieskładkowego. Ich
źródłem finansowania jest budżet państwa (art. 12 ustawy). Zatem świadczenia te
nie są świadczeniami z ubezpieczenia społecznego lecz mają charakter zbliżony do
świadczeń przyznawanych na podstawie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie
socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz. 1268 ze zm.), ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pro-
mocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 ze zm.), ustawy
z dnia 28 listopada 2003 r.o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255 ze
zm.), ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64, poz. 593 ze
zm.). We wszystkich tych ustawach pojawia się pojęcie świadczenia nienależnie po-
branego. Ustawa o rencie socjalnej, nie zawierając odrębnego uregulowania w tej
kwestii, w art. 15 odsyła w sprawach nieuregulowanych tą ustawą do odpowiedniego
stosowania art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ustawa o promocji za-
trudnienia i instytucjach rynku pracy zawiera własną definicję świadczenia nienależ-
nie pobranego w art. 76 ust. 2, zbliżoną w swej treści do art. 138 ust. 2 pkt 1 i 2
ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobną treść ma także art. 30 ustawy o
świadczeniach rodzinnych, zawierający definicję świadczenia nienależnie pobranego.
Zatem ogólnie rzecz ujmując w ustawach tych za nienależnie pobrane świad-
czenia uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodu-
jących ustanie prawa do świadczeń, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była po-
uczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone
na podstawie fałszywych oświadczeń lub sfałszowanych dokumentów albo w innych
przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadcze-
nia. Natomiast ustawa o pomocy społecznej za nienależnie pobrane świadczenie
uważa świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdzi-
wych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej ( art. 6 pkt 16 ).
Z przepisów tych można zatem wywieść, iż ustawodawca odrębnie traktuje
świadczenia pobrane na skutek okoliczności niezawinionych przez świadczeniobior-
ców, ustanawiając w tym przypadku dodatkowy warunek w postaci pouczenia o
braku prawa do świadczenia, od świadczeń pobranych na skutek okoliczności zawi-
nionych przez świadczeniobiorców. Przyjęcie koncepcji, że świadczenie przedeme-
rytalne pobrane w warunkach art. 6 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytal-
nych jest zawsze świadczeniem nienależnym i podlegającym zwrotowi, niezależnie
od stosownego pouczenia, stanowiłoby wyłom w przedstawionych wyżej zasadach,
ponieważ świadczenie to - w części przekraczającej świadczenie należne - może być
świadczeniem pobranym na skutek okoliczności niezawinionych przez świadczenio-
biorcę, jak ma to miejsce chociażby w niniejszej sprawie.
Pojęcie nienależnego świadczenia występuje nie tylko w powyżej przywoła-
nych ustawach. W identyczny sposób jak art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o emerytu-
rach i rentach z FUS posługuje się tym pojęciem również ustawa z dnia 17 paździer-
nika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
W myśl art. 84 ust. 2 pkt 1 tej ustawy dla bytu nienależnie pobranego świadczenia
niezbędnym jest, aby świadczeniobiorca był pouczony o braku prawa do świadcze-
nia. Natomiast ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolni-
ków (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) w art. 52 ust. 2 odsyła do
przepisów o ubezpieczeniu społecznym określających zasady zwrotu nienależnie
pobranych świadczeń. Tak więc również w systemie ubezpieczeń społecznych poję-
cie nienależnie pobranego świadczenia oznacza (poza sytuacjami umyślnego wpro-
wadzenia w błąd organu rentowego bądź ewidentnego nadużycia prawa do świad-
czenia) wypłacenie takiego świadczenia, do którego osoba je pobierająca nie miała
prawa i była o tym pouczona.
Wykazana wyżej jednolitość zasad w ustawach dotyczących świadczeń o cha-
rakterze socjalnym oraz świadczeń funkcjonujących w prawie ubezpieczeń społecz-
nych przemawia za tym, aby również świadczenie przedemerytalne, wypłacone w
warunkach wskazanych w art. 6 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych,
uznane mogło być za nienależnie pobrane tylko w takiej sytuacji, kiedy osoba pobie-
rająca to świadczenie była pouczona o zasadach rozliczania tego świadczenia i moż-
liwości powstania nadpłaty podlegającej zwrotowi. Stąd też uprawniony jest wniosek,
że art. 6 ust. 5 oraz art. 11 pkt 1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych odsyła
do art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w pełnym jego brzmieniu, a zatem
odsyła do objętych ust. 1 i 2 pkt 1 tego przepisu zasad dotyczących ustalania i
zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.
Przechodząc do wątpliwości Sądu Apelacyjnego co do kompletności i prawi-
dłowości pouczenia ubezpieczonej o sposobie rozliczenia świadczenia przedemery-
talnego, Sąd Najwyższy stwierdził, że w powiadomieniu [...] przytoczono treść prze-
pisu art. 5 ustawy - w tym także zasadę, że rozliczenie ma charakter rozliczenia
rocznego, natomiast w zawiadomieniu [...] wskazano dopuszczalną kwotę przychodu
za okres od 1 sierpnia 2004 r. do 28 lutego 2005 r. oraz to, że ostateczne rozliczenie
świadczeń nastąpi po zakończeniu roku (okresu) rozliczeniowego. Z pouczenia tego
zatem wynika, że rozliczenie to nie jest wyłącznie rozliczeniem miesięcznym lecz
rozliczeniem globalnym po zamknięciu okresu rozliczeniowego. Fakt, iż pouczenie
dotyczy skomplikowanej materii i co za tym idzie, odczytywanie jego znaczenia nie
jest łatwe, nie jest tożsame z brakiem pouczenia. Na pewno pouczenie przekazane
ubezpieczonej odpowiada obowiązującym przepisom. Trudno natomiast wymagać
jego konkretyzacji w zależności od indywidualnych okoliczności faktycznych i takiego
doprecyzowania, które uwzględniałoby wszystkie możliwe hipotetycznie stany fak-
tyczne, które mogą ale nie muszą wystąpić. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie,
aby strona, która ma wątpliwości co do tego, jak rozumieć pouczenie, zwróciła się do
organu rentowego o ich wyjaśnienie, usuwając stan niepewności co do swojej sytu-
acji prawnej. Dodatkowo wskazać należy, że ubezpieczona ani w odwołaniu ani w
apelacji nie powołuje się na nieprecyzyjność pouczenia i związany z nią stan nie-
świadomości co do tego, że rozliczenie roczne świadczenia przedemerytalnego
może doprowadzić do powstania kwoty przekroczenia podlegającej zwrotowi. W
świetle powyższych uwag kwotę nadpłaconego świadczenia przedemerytalnego w
wysokości 465,80 zł uznać należy za świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu
art. 6 ust. 5 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych w związku z art. 138 ust. 1 i
ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i podlegające zwrotowi.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 385 k.p.c. w związku
z art. 390 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================