Wyrok z dnia 7 czerwca 1995 r.
II PRN 4/95

Nie można wykluczyć związku przyczynowego między warunkami
prac, a chorobą zawodową, jeżeli między ustaniem zatrudnienia w warunkach
narażających zdrowie pracownika a ujawnieniem się tej choroby upłynął znaczny
okres czasu.

Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Janusz Łętowski
(sprawozdawca), Maria Tyszel,

Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po rozpoznaniu w
dniu 7 czerwca 1995 r. sprawy z powództwa Stanisława S. przeciwko Hucie "J." w S. i
Kombinatowi Metalurgicznemu "H.K." w D. o rentę uzupełniającą, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Katowicach z dnia 3 listopada 1994 r., [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódz-
kiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 21 czerwca 1994 r.
[...] i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy
w Katowicach.

U z s a d n i e n i e

Powód Stanisław S. w pozwie z dnia 19 września 1990 r. skierowanym przeciwko
Kombinatowi Metalurgicznemu "H.K." w D. żądał zasądzenia renty uzupełniającej
poczynając od dnia 1 stycznia 1990 r. i nadal, w kwotach podanych w pozwie i twierdził,
że na skutek wykonywania pracy w warunkach przekraczających najwyższe
dopuszczalne stężenia stał się inwalidą II grupy z tytułu choroby zawodowej, a renta
inwalidzka, którą otrzymuje, jest niższa niż zarobki, które mógłby osiągnąć, gdyby
pracował.
Pozwany Kombinat podniósł, że stwierdzenie choroby zawodowej u powoda
nastąpiło w związku z jego zatrudnieniem w Hucie "J." w S., w której pracował w na-
rażeniu na działanie tlenku węgla przez 14 lat (1957-71), natomiast w Kombinacie był
zatrudniony tylko 2 lata (1976-78).
Na rozprawie przed Sądem Wojewódzkim-Sądem Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Katowicach dnia 17 grudnia 1990 r. powód wniósł o wezwanie do udziału w
sprawie w charakterze pozwanego Hutę "J." w S. i cofnął pozew w stosunku do
Kombinatu Metalurgicznego "H.K." w D. Postanowieniem z tej samej daty Sąd Woje-
wódzki wezwał Hutę "J." do udziału w sprawie w charakterze strony pozwanej.
Pozwana Huta "J." wniosła o oddalenie powództwa powołując się na to, że przed
stwierdzeniem choroby zawodowej w 1982 r. powód był już inwalidą z ogólnego stanu
zdrowia najpierw III grupy (1978 r.), a potem II grupy (1980 r.) i jego stan zdrowia nie
pozwalał na osiąganie zarobków, których utratę ma wyrównać obecnie strona pozwana.
Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 21 czerwca 1994 r. oddalił powództwo wobec
pozwanej Huty "J." w S. i umorzył postępowanie w sprawie w stosunku do Kombinatu
Metalurgicznego "H.K." w D.
Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i wnioski:
Powód Stanisław S. był zatrudniony w latach 1956-71 w Hucie "J." w S. na
stanowisku czadnicowego, na którym stężenie tlenku węgla przekraczało 2-6 razy
najwyższe dopuszczalne stężenia. Ponadto w latach 1971-78 pracował w Kopalni
Węgla Kamiennego "M.", w Mikrohucie w S. i w Hucie "B." kolejno na stanowiskach
młodszego górnika, I nagrzewacza oraz ratownika gazowego i I konwertorowego, na
których to stanowiskach stężenie tlenku węgla nie przekraczało dopuszczalnych stężeń,
a w Hucie "B." na stanowisku pracy powoda tlenek węgla w ogóle nie występował.
W 1978 r. powód zakończył faktycznie swoją prace zawodową. Orzeczeniem
komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia z dnia 12 września 1979 r. powód
został uznany inwalidą III grupy z ogólnego stanu zdrowia z uwagi na zmiany
zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego, piersiowego i lędźwiowego z przewlekłym zes-
połem bólowym okolicy lędźwiowej oraz chorobą wrzodową żołądka. W postępowaniu
przed Sądem Wojewódzkim w Katowicach w sprawie [...] (bez określenia przedmiotu
postępowania) została wydana opinia z dnia 15 kwietnia 1990 r. (bez wskazania autora
opinii) stwierdzająca u powoda dużego stopnia zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa
szyjnego, głównie C-C7, oraz kręgosłupa piersiowego i zmiany psychoorganiczne na tle
rozsianych zmian w centralnym układzie nerwowym kwalifikujące go do II grupy
inwalidów z ogólnego stanu zdrowia. Na tej podstawie Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach zaliczył powoda do II grupy inwalidów z
ogólnego stanu zdrowia od dnia 30 lipca 1979 r.
W dniu 25 stycznia 1980 r. powód wystąpił z wnioskiem o przyznanie mu renty
inwalidzkiej z tytułu choroby zawodowej. Decyzją z dnia 11 czerwca 1982 r. Państwowy
Wojewódzki Inspektor Sanitarny w K. stwierdził u niego chorobę zawodową pod nazwą
zespół psychoneurotyczny w następstwie narażenia zawodowego na tlenek węgla, a
Komisja Lekarska do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia przyznała powodowi dnia 10
sierpnia 1982 r. "drugą grupę inwalidzką z ogólnego stanu zdrowia oraz w związku z
chorobą zawodową".
Sąd Wojewódzki dla oceny, czy następstwa choroby zawodowej są przyczyną
niezdolności do pracy powoda, przeprowadził dowód z opinii biegłego z dziedziny cho-
rób wewnętrznych w osobie Joanny K.-J. oraz z opinii Śląskiej Akademii Medycznej w
K., a także z opinii prof. dr hab. med. Kazimierza M. złożonej w sprawie [...] i na tej
podstawie przyjął, że stwierdzone u powoda objawy zespołu psychoneurotycznego,
jako następstwo pracy w narażeniu na działanie tlenku węgla, kwalifikują powoda do III
grupy inwalidów z tytułu choroby zawodowej, natomiast schorzenia samoistne w postaci
encefalopati po urazie czaszki, zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa, cukrzycy,
nadciśnienia tętniczego i krótkowzroczności uzasadniają zaliczenie go do II grupy
inwalidów z ogólnego stanu zdrowia. Jeżeli przy tym inwalidztwo II grupy z przyczyn
samoistnych istnieje od dnia 30 lipca 1979 r., czyli powstało przed stwierdzeniem
choroby zawodowej i przed powstaniem inwalidztwa z tego tytułu, a jednocześnie skoro
schorzenia samoistne pozostają bez związku z chorobą zawodową, to brak jest
podstaw do uznania, że pozwana Huta "J." odpowiada za utratę zdolności powoda do
pracy i jest obowiązana wyrównać szkodę, którą stanowi różnica między otrzymywaną
przez powoda rentą inwalidzką z tytułu choroby zawodowej a zarobkami, które
osiągnąłby, gdyby pracował.
Umorzenie postępowania w stosunku do pozwanej Huty "J." w S. Sąd Woje-
wódzki uzasadnił cofnięciem pozwu przez powoda.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach rozpoz-
nając rewizję powoda złożoną od wyroku Sądu Wojewódzkiego, wyrokiem z dnia 3
listopada 1994 r. oddalił ją.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że powód został uznany inwalidą II grupy z ogólnego
stanu zdrowia poczynając od dnia 30 lipca 1979 r., a więc z przyczyn nie pozostających
w związku z chorobą zawodową, która została stwierdzona dopiero w 1982 r.
Inwalidztwo powoda z tytułu choroby zawodowej według II grupy zostało ustalone
jeszcze później - orzeczeniem właściwej komisji lekarskiej (KiZ) z dnia 4 października
1982 r., chociaż Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach, na
podstawie opinii Instytutu Medycyny Pracy określającej datę powstania inwalidztwa
powoda z tytułu choroby zawodowej (Sąd Apelacyjny nie wskazał tej daty) przyznał mu
prawo do renty inwalidzkiej w związku z chorobą zawodową za czas od 4 września
1981 r. do 10 czerwca 1982 r.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skoro inwalidztwo powoda według II grupy z
przyczyn samoistnych istniejące od dnia 30 lipca 1979 r. czyniło go wcześniej niez-
dolnym do pracy, niezależnie od stwierdzonej w 1982 r. choroby zawodowej, i skoro
choroba zawodowa nie spowodowała zwiększenia istniejącej niezdolności do pracy,
brak jest podstaw do przyznania renty wyrównawczej.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego złożył rewizję nadzwyczajną Minister Sprawied-
liwości, w której zarzucił rażące naruszenie art. 444 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 300
k.p., art. 3 § 2 k.p.c. i art. 355 w związku z art. 203 § 4 k.p.c. i wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego w Kato-
wicach z dnia 21 czerwca 1994 r. i przekazanie sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do
ponownego rozpoznania.
Zdaniem wnoszącego rewizję nadzwyczajną podstawowe uchybienie obydwu
Sądów orzekających w sprawie polega na nieustaleniu, czy w dacie zaliczenia powoda
do III grupy inwalidów z ogólnego stanu zdrowia istniały już takie zmiany psy-
choorganiczne, które uzasadniałyby przyznanie mu co najmniej III grupy inwalidztwa z
tytułu choroby zawodowej albo uniemożliwiały mu pracę na zajmowanym stanowisku.
Na potrzebę wyjaśnienia tej kwestii wskazywała opinia Kliniki Chorób Zawodowych w
S., z której treści wynika, że już w 1979 r. rozpoznano u powoda zespół rzekomo -
nerwicowy w przebiegu rozpoczynającego się zespołu psychoorganicznego, a także
opinia z dnia 15 kwietnia 1980 r. wydana w sprawie [...], Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach stwierdzająca, po komisyjnym badaniu
powoda, zmiany psychoorganiczne na tle rozsianych zmian w centralnym układzie
nerwowym. Właśnie z uwagi na te zmiany stwierdzono u powoda chorobę zawodową, a
ponadto stały uszczerbek na zdrowiu w wysokości 70% z tytułu tej choroby. Zważywszy
przewlekłość działania tlenku węgla na organizm, trudno przyjąć, że dopiero w 1980 r. -
czyli po upływie 3 lat od ustania zatrudnienia powstał tak istotny uszczerbek na zdrowiu.
Wprawdzie ostatnie dwa lata pracy zawodowej powoda przypadają na zatrudnienie w
Kombinacie Metalurgicznym "H.K.", w stosunku do którego Sąd Wojewódzki umorzył
postępowanie w sprawie, jednak skoro brak jest dowodów, kiedy i gdzie powód zapadł
faktycznie na chorobę zawodową, postępowanie powinno być prowadzone przeciwko
obu zakładom pracy zatrudniającym powoda, a umorzenie postępowania w stosunku do
pozwanego Kombinatu było niedopuszczalne. Tak więc niewyjaśnienie rzeczywistych
przyczyn (lub współprzyczyny) ustania zatrudnienia powoda uniemożliwiało Sądom
wydanie prawidłowego orzeczenia w sprawie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizję nadzwyczajną należy uznać za uzasadnioną. Sąd Najwyższy podziela
stanowisko Ministra Sprawiedliwości, że mimo długoletniego postępowania toczącego
się w powyższej sprawie nie wyjaśniono w dostatecznie przekonywający sposób, czy
rzeczywiście już w chwili zaliczenia wnioskodawcy do III-ciej grupy inwalidzkiej z tytułu
ogólnego stanu zdrowia nie występowały u niego tego rodzaju zmiany psychoor-
ganiczne, które by uzasadniały przyznanie mu inwalidztwa również z przyczyny choroby
zawodowej. Analiza opinii lekarskich znajdujących się w aktach sprawy dopuszcza
bowiem (jeśli nawet nie sugeruje wyraźnie) istnienie takiego właśnie stanu rzeczy,
bowiem rzeczywiście stwierdzają one, że już w 1979 r. rozpoznano u powoda zespół
rzekomonerwicowy w przebiegu rozpoczynającego się zespołu psychoorganicznego.
Jeśli bowiem przyjąć, że w przeciągu kilkunastu lat, pracując jako wytapiacz w Hucie
"J." nieustannie był narażony na działanie tlenku węgla, to założenie, iż powodujące
symptomy choroby zawodowej schorzenie wystąpiło dopiero po przejściu
wnioskodawcy na rentę, natomiast przedtem oceniano tylko ogólny stan jego zdrowia (i
na takiej podstawie podejmowano decyzje rentowe), może być w poważnym stopniu
nieuzasadnione, a rezultaty takiej oceny powodować mogły też decyzje krzywdzące dla
powoda i nieuzasadnione w świetle prawa.
Również podzielić należy stanowisko rewidującego, iż w świetle całokształtu
okoliczności sprawy umorzenie postępowania w stosunku do Huty "K." powinno być
uznane za nieprawidłowe, bowiem należało w pełni wyjaśnić, czy rzeczywiście warunki
pracy powoda w tym zakładzie wykluczają przyjęcie, że mogły one co najmniej
współspowodować chorobę zawodową powoda. Ponowne merytoryczne postępowanie
przeprowadzone w sprawie powinno doprowadzić do ustalenia w jakim czasie i
okolicznościach powód rzeczywiście zapadł na chorobę zawodową, której istnienie jest
dzisiaj bezsporne. Dlatego też w tym zakresie zarzuty rewizji nadzwyczajnej dotyczące
niewyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy należy uznać za uzasadnione.
Sąd Najwyższy przychylił się również do stanowiska rewidującego, że w tych
okolicznościach zaskarżony wyrok może być uznany za naruszający również interes
Rzeczypospolitej Polskiej.
Biorąc te wszystkie przesłanki pod uwagę, Sąd Najwyższy na zasadzie art. 422 §
2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

========================================