Wyrok z dnia 16 listopada 2006 r.
II PK 92/06

W sprawie o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia zmieniającego (o
przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach) powołanie się pracownika
w postępowaniu apelacyjnym na błąd przy składaniu oświadczenia o odmowie
przyjęcia nowych warunków pracy (art. 84 k.c.) nie ma wpływu na rozstrzygnię-
cie.

Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Sędziowie SN:
Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 16 listopa-
da 2006 r. sprawy z powództwa Barbary K. przeciwko Przedsiębiorstwu Zaopatrzenia
Farmaceutycznego C.-S. SA w S. o przywrócenie do pracy, wynagrodzenie, nagrodę
jubileuszową, odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie z dnia 28 paź-
dziernika 2005 r. [...]

1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. zasądził od powódki na rzecz strony pozwanej kwotę 120 zł (sto dwadzie-
ścia złotych) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Powódka Barbara K. wniosła o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia wa-
runków pracy i płacy dokonanego przez stronę pozwaną - Przedsiębiorstwo Zaopa-
trzenia Farmaceutycznego ,,C.-S." SA w S. w dniu 8 listopada 2002 r. W toku postę-
powania wniosła o przywrócenie jej do pracy, zasądzenie wynagrodzenia za okres
pozostawania bez pracy oraz zasądzenie innych świadczeń należnych jej na pod-
stawie umowy o pracę i obowiązującego u pozwanej pakietu socjalnego. Pozwana
wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 28 września 2004 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Szczecinie oddalił powództwo. Sąd ustalił, że powódka była
zatrudniona u pozwanej na stanowisku zastępcy kierownika działu administracyjno-
inwestycyjnego i do 2002 r. pełniła funkcję społecznego inspektora pracy. W dniu 8
listopada 2002 r. pozwana wypowiedziała powódce warunki pracy i płacy proponując
jednocześnie nowe warunki. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazała zmiany orga-
nizacyjne, w wyniku których nastąpiła likwidacja stanowiska pracy powódki oraz wy-
gaśnięcie jej mandatu jako społecznego inspektora pracy. Powódka złożyła oświad-
czenie o odmowie przyjęcia proponowanych jej warunków pracy i po upływie okresu
wypowiedzenia umowa o pracę została rozwiązana. Oceniając zasadność wypowie-
dzenia Sąd uznał, że pierwsza ze wskazanych przez pozwaną przyczyn wypowie-
dzenia okazała się prawdziwa. W 2002 r. wystąpiły u pozwanej zmiany organizacyjne
związane między innymi z wydzierżawieniem części aptek, a co za tym idzie usta-
niem konieczności ich obsługi. Spowodowało to zmniejszenie zatrudnienia w dziale
administracyjno-inwestycyjnym i likwidację stanowiska pracy powódki. Przyczyna ta
uzasadniała wypowiedzenie powódce warunków pracy i płacy. Nie potwierdziła się
natomiast zdaniem Sądu druga przyczyna. Wprawdzie kadencja powódki jako spo-
łecznego inspektora pracy ustała formalnie z początkiem 2002 r., jednak powódka
nadal faktycznie prowadziła tę działalność i występowała w tej roli zarówno wobec
pracodawcy jak i przedstawicieli związków zawodowych, którzy nie kwestionowali
legalności jej działań. Jakkolwiek powódce przysługiwała ochrona przed wypowie-
dzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę, a także przed wypowiedzeniem warunków
pracy i płacy, to ta ostatnia ochrona była wyłączona przepisami obowiązującej wów-
czas ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmia-
nie niektórych ustaw (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112 poz. 980 ze zm.). Prze-
pisy te dopuszczały wypowiedzenie warunków pracy i płacy pracownikowi chronio-
nemu, któremu przysługiwało prawo do dodatku wyrównawczego, rekompensujące-
go wartość obniżonego wynagrodzenia przez okres objęcia ochroną. Dodatek ten nie
stanowi elementu nowych warunków pracy i płacy. Jest on świadczeniem dodatko-
wym, a roszczenie o jego wypłatę aktualizowało się dopiero po faktycznym przystą-
pieniu przez pracownika do wykonywania pracy na nowych warunkach. Powódka
podjęła samodzielną decyzję o odmowie przyjęcia nowych warunków, do której w
żaden sposób nie została przymuszona. Nie było także szykany ze strony pracodaw-
cy. Wypowiedzenie zmieniające było w tych warunkach uzasadnione i zgodne z
prawem.
W apelacji od tego wyroku powódka zarzuciła naruszenie art. 45 § 1 k.p.,
przez przyjęcie, że wypowiedzenie warunków pracy i płacy było zgodne z prawem i
zasadami współżycia społecznego. W piśmie uzupełniającym uzasadnienie apelacji
dodała, że złożyła oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków
pracy i płacy pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej. Błąd ten dotyczył
przeświadczenia, że w przypadku podjęcia pracy na zmienionych wypowiedzeniem
warunkach, nie będzie przysługiwał jej dodatek wyrównawczy, który rekompenso-
wałby utracone wynagrodzenie. Zdaniem powódki w błąd ten została wprowadzona
przez pracodawcę.
Wyrokiem z dnia 28 października 2005 r. [...] Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie oddalił apelację. Sąd Okręgowy uznał za
prawidłowe ustalenia Sądu pierwszej instancji co do istnienia prawdziwej przyczyny
wypowiedzenia warunków pracy i płacy - wprowadzenia zmian organizacyjnych po-
wodujących likwidację stanowiska pracy powódki. Kwestią wtórną jest to, że pozwa-
na dokonując wypowiedzenia zmieniającego powoływała się na wygaśnięcie man-
datu powódki do pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy. Samo wygaśnięcie
mandatu, gdyby rzeczywiście nastąpiło, nie przesądzałoby o konieczności dokonania
wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Natomiast dalsze sprawowanie funkcji
podlegającej szczególnej ochronie nie było przeszkodą do dokonania wypowiedzenia
zmieniającego z przyczyn określonych w ustawie o szczególnych zasadach rozwią-
zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy.
Przepis art. 6 ust. 1 tej ustawy pozwala na dokonanie takiego wypowiedzenia. Chy-
biony okazał się zarzut, że powódka złożyła oświadczenie o odmowie przyjęcia za-
proponowanych warunków pod wpływem błędu w rozumieniu art. 84 k.c. Błąd po-
wódki, gdyby nawet zaistniał, dotyczył tylko pobudki a nie treści czynności prawnej.
Od tego wyroku powódka wniosła skargę kasacyjną opierając ją na podstawie
naruszenia prawa materialnego - art. 84 § 1 i 2 k.c., ,,polegającego na przyjęciu, że
błąd co do przeświadczenia, że powódce nie przysługuje świadczenie wyrównawcze
z tytułu pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy, nie był błędem, co do treści
czynności prawnej" oraz na podstawie naruszenia ,,prawa procesowego, a szczegól-
ności art. 461 § 11 k.p.c., polegającego na przyjęciu, iż właściwym do rozpoznania
sprawy jest sąd rejonowy w sytuacji, gdy wartość przedmiotu sporu uzasadniała wła-
ściwość sądu okręgowego, bowiem obok roszczeń wymienionych w § 11 art. 461
k.p.c. powódka domagała się roszczenia, które nie zostało tam wymienione, tj. do-
datkowej odprawy w wysokości 12-miesięcznego wynagrodzenia, które przewidywał
§ 4 pakietu socjalnego obowiązującego u pozwanego". W uzasadnieniu skargi pod-
niosła, że ,,w momencie wręczenia powódce wypowiedzenia warunków umowy za-
równo pracodawca jak i powódka pozostawali w błędnym przeświadczeniu, że Bar-
barze K. nie przysługuje szczególna ochrona, jaką przepisy prawa pracy przewidują
dla osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy. Gdyby w chwili podejmo-
wania decyzji o przyjęciu zaproponowanych warunków pracy i płacy powódka wie-
działa, że obok obniżonego drastycznie wynagrodzenia powódka będzie otrzymy-
wała świadczenie wyrównawcze, które sprawi, że jej sfera majątkowa pozostanie nie-
zmienna, powódka z pewnością przyjęłaby zmienione warunki pracy". Zdaniem po-
wódki pracodawca wprowadził powódkę w błąd, ,,zresztą sam (prawdopodobnie) pod
wpływem błędu pozostawał". O tym, że powódka działała pod wpływem błędu dowie-
działa się ona po zapoznaniu się z treścią uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej in-
stancji. W związku z tymi zarzutami powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wy-
roku.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut naruszenia prawa procesowego dotyczy tego, że zdaniem skarżącej
nie miał zastosowania przepis art. 461 § 11 k.p.c., na podstawie którego do właści-
wości sądów rejonowych bez względu na wartość przedmiotu sporu należą między
innymi sprawy o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia stosunku pracy i o przy-
wrócenie do pracy oraz roszczenia z tym związane. Z uzasadnienia zarzutu wynika,
że wartość jednego z roszczeń przekraczała kwotę określoną w art. 17 pkt 4 k.p.c.,
zatem rzeczowo właściwy był sąd okręgowy. Podnosząc zarzut naruszenia przepi-
sów o właściwości rzeczowej skarżąca nie powołuje się na nieważność postępowa-
nia. O nieważności postępowania nie można zresztą mówić w sytuacji, gdy sąd rejo-
nowy orzekł w sprawie, do rozpoznania której ze względu na wartość przedmiotu
sporu właściwy rzeczowo był sąd okręgowy. Przepis art. 379 pkt 6 k.p.c. stanowi, że
nieważność postępowania zachodzi, jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której
sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu. Postępowa-
nie jest więc dotknięte nieważnością, jeżeli sąd rejonowy rozpoznał sprawę zastrze-
żoną z mocy art. 17 pkt 1, 2, 3, 5 i 6 k.p.c. do właściwości rzeczowej sądów okręgo-
wych. Nie ma nieważności w przypadku rozpoznania przez sąd rejonowy sprawy,
która należy do właściwości sądu okręgowego ze względu na wartość przedmiotu
sporu na podstawie art. 17 pkt 4 k.p.c. Skoro zgłoszony zarzut nie jest zarzutem nie-
ważności postępowania, może on stanowić podstawę skargi kasacyjnej tylko wów-
czas, gdy uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983 § 1 pkt 2
k.p.c.). W skardze kasacyjnej brak jest jakiegokolwiek wskazania, że zarzucane
uchybienie mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Niezależnie od tego nie zostały na-
ruszone przepisy o właściwości rzeczowej. Z treści przepisu art. 461 § 11 k.p.c. wy-
nika jednoznacznie, że właściwym rzeczowo do rozpoznania wymienionych w nim
spraw z zakresu prawa pracy jest sąd rejonowy bez względu na wartość przedmiotu
sporu, które to zastrzeżenie dotyczy także roszczeń majątkowych związanych z
roszczeniem głównym. Do rozpoznania niniejszej sprawy był więc rzeczowo właściwy
sąd rejonowy.
Zarzut naruszenia prawa materialnego dotyczy naruszenia tylko jednego
przepisu - art. 84 k.c. Przepis ten w § 1 zdaniu pierwszym stanowi, że w razie błędu
co do czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadcze-
nia woli. Powódka twierdzi, że oświadczenie o odmowie przyjęcia proponowanych
nowych warunków pracy złożyła pod wpływem błędu. Nie powołuje się natomiast na
to, że uchyliła się od skutków prawnych oświadczenia o odmowie przyjęcia tych wa-
runków. Jeżeli jej pismo procesowe złożone w postępowaniu apelacyjnym traktować
jako uchylenie się od skutków prawnych swego oświadczenia woli, oznacza to, że
chciała przyjąć pracę na nowych warunkach, jeżeli dotychczasowe wynagrodzenie
zostałoby zachowane. Błąd jej polegał na tym, że nie znała przepisu art. 6 § 1 ustawy
z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (chociaż jako społeczny in-
spektor pracy powinna znać tę ustawę), na podstawie którego pracownikom objętym
ochroną stosunku pracy w razie zmiany warunków pracy połączonych z obniżeniem
wynagrodzenia przysługuje dodatek wyrównawczy do końca okresu, w którym pra-
cownik jest objęty szczególną ochroną. Jednakże w dacie składania oświadczenia o
odmowie przyjęcia nowych warunków powódka nie miała żadnych gwarancji, że
przepis ten zostanie przez pozwaną zastosowany. Przeciwnie, zdaniem pozwanej,
wobec upływu kadencji społecznego inspektora pracy, powódka nie podlegała
szczególnej ochronie. Zastosowanie wobec powódki przepisów o szczególnej ochro-
nie było więc sporne między stronami. Twierdząc, że gdyby wiedziała, iż otrzyma
świadczenie wyrównawcze, ,,z pewnością przyjęłaby zmienione warunki pracy", po-
wódka nie odnosi się do sytuacji, w której składała swoje oświadczenie. Nie jest
także uprawnione twierdzenie, że o prawie do dotychczasowego wynagrodzenia po-
wódka dowiedziała się z uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji. Pogląd tego
Sądu dotyczy interpretacji powołanego przepisu a nie jego zastosowania w konkret-
nej sytuacji. Sąd rozważał kwestię podlegania powódki szczególnej ochronie w ra-
mach badania zgodności z prawem wypowiedzenia zmieniającego i uznał, że jest
ono zgodne z prawem także przy założeniu, że powódka była objęta szczególną
ochroną. Kwestia dodatku wyrównawczego nie była przedmiotem rozstrzygnięcia a
rozważania dotyczące hipotetycznej sytuacji nie są wiążące.
Rację ma Sąd Okręgowy twierdząc, że błąd powódki, o ile w ogóle zaistniał,
dotyczył pobudek jej działania a nie treści czynności prawnej. Składając oświadcze-
nie o odmowie przyjęcia proponowanych warunków powódka zdawała sobie sprawę,
że skutkiem jej oświadczenia będzie rozwiązanie stosunku pracy po upływie okresu
wypowiedzenia. Co do tych skutków nie pozostawała ona w błędzie, a jedynie nie
rozważyła do końca, czy bardziej opłacalne jest rozwiązanie stosunku pracy, czy też
jego kontynuowanie na zmienionych warunkach. Kwestia ta nie ma jednak istotnego
znaczenia. Nawet przy uznaniu, że oświadczenie o odmowie przyjęcia nowych wa-
runków pracy powódka złożyła pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej,
że błąd ten był istotny i został spowodowany przez pozwaną oraz że skutecznie
uchyliła się do skutków prawnych oświadczenia woli, jej roszczenie nie mogło zostać
uwzględnione. Żądanie powódki dotyczyło bowiem uznania bezskuteczności wypo-
wiedzenia warunków pracy i płacy a po upływie okresu wypowiedzenia - przywróce-
nia do pracy na dotychczasowych warunkach. Przy ustaleniu skutecznego uchylenia
się od skutków prawnych oświadczenia o odmowie przyjęcia nowych warunków na-
leżało uznać, że powódka nie złożyła żadnego oświadczenia. Zgodnie z art. 42 § 3
k.p. przy braku oświadczenia pracownika o odmowie przyjęcia nowych warunków
uważa się, że pracownik te warunki przyjął. W sytuacji, gdy pracownik odwołuje się
od wypowiedzenia warunków pracy i płacy, ocena zasadności jego roszczenia - nie-
zgodności wypowiedzenia z prawem lub braku uzasadnionych przyczyn - następuje
niezależnie od tego, czy pracownik przyjął nowe warunki, czy odmówił ich przyjęcia.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 lutego 2000 r., I PKN 515/99
(OSNAPiUS 2001 nr 12, poz. 414), w sprawie o uznanie wypowiedzenia zmieniają-
cego za bezskuteczne (przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach) nie jest
istotne, czy pracownik odmówił przyjęcia zaproponowanych warunków. Uchylenie się
w postępowaniu apelacyjnym od skutków prawnych oświadczenia o odmowie przyję-
cia nowych warunków nie zmienia faktu, że przedmiotem rozważań sądu drugiej in-
stancji mogła być tylko zasadność i zgodność z prawem wypowiedzenia zmieniają-
cego. W sprawie o uznanie bezskuteczności wypowiedzenia zmieniającego (przy-
wrócenie do pracy na poprzednich warunkach) powołanie się pracownika w postę-
powaniu apelacyjnym na błąd przy składaniu oświadczenia o odmowie przyjęcia no-
wych warunków pracy (art. 84 k.c.) nie ma wpływu na rozstrzygnięcie. Skuteczne
uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu
może stanowić podstawę innych roszczeń, niż przywrócenie do pracy na poprzed-
nich warunkach. Roszczenia sprecyzowane przez powódkę w piśmie uzupełniającym
apelację, jako żądanie przywrócenia do pracy na nowych warunkach i zasądzenie
wynagrodzenia, nie mogły być przedmiotem rozpoznania. Zgodnie z art. 383 k.p.c. w
postępowaniu apelacyjnym nie można występować z nowymi roszczeniami. W tym
przypadku roszczenia są oparte na innej podstawie faktycznej niż przedstawiona w
postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Sąd Okręgowy nie mógł naruszyć
przepisu art. 84 k.c., gdyż kwestia ustalenia ewentualnego błędu wykraczała poza
zakres kontroli prawidłowości wyroku Sądu pierwszej instancji.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814 k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną jako nieuzasadnioną.
O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.
========================================