Wyrok z dnia 23 listopada 2006 r.
II PK 57/06

W razie przejścia całości zakładu pracy na nowego pracodawcę i likwida-
cji pracodawcy dotychczasowego, za zobowiązania wynikające ze stosunku
pracy, powstałe przed przejściem zakładu pracy na innego pracodawcę, odpo-
wiedzialny jest tylko nowy pracodawca (art. 231 § 1 i 2 k.p.).

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 listopa-
da 2006 r. sprawy z powództwa Krystyny M. przeciwko Markowi M. - Biuru Pośred-
nictwa i Handlu Sprzedaż Paliw Płynnych w G., Maciejowi M. - P.H.U. w G. o wyna-
grodzenie, ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy i odszkodowanie, na
skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Płocku z dnia 16 września 2005 r. [...]

I. u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części dotyczącej solidarnej odpowiedzial-
ności pozwanych z tytułu wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych i noc-
nych oraz orzeczenia o kosztach sądowych i w tym zakresie przekazał sprawę Są-
dowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Płocku do ponow-
nego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego,
II. o d d a l i ł skargę kasacyjną w pozostałym zakresie.

U z a s a d n i e n i e

Powódka Krystyna M. wniosła w dniu 22 stycznia 2003 r. pozew przeciwko
Markowi M. - Biuru Pośrednictwa i Handlu - Sprzedaż Paliw Płynnych w G. o przy-
wrócenie do pracy na dotychczasowych warunkach pracy i płacy. Pismem z dnia 24
września 2003 r. powódka zmieniła i uzupełniła powództwo, wnosząc o odszkodowa-
nie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę w wysokości trzykrotnych
poborów miesięcznych w miejsce przywrócenia do pracy, zapłatę ekwiwalentu za
niewykorzystany urlop wypoczynkowy za 2003 r., ekwiwalent pieniężny za trzy dni na
poszukiwanie pracy oraz wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, noc-
nych oraz w niedziele i święta. W kolejnym piśmie z dnia 14 czerwca 2004 r. powód-
ka sprecyzowała wysokość roszczeń, dochodząc z powyższych tytułów łącznie kwoty
58.349 złotych wraz z odsetkami. Postanowieniem z dnia 5 lutego 2004 r. Sąd Rejo-
nowy w Płocku wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego Macieja M. -
Przedsiębiorstwo Paliw Płynnych w G.
Wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2005 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Płocku zasądził na rzecz powódki solidarnie od pozwanych kwotę
23.734,48 zł tytułem wynagrodzenia oraz od pozwanego Macieja M. kwotę 222,12 zł
tytułem wynagrodzenia, kwotę 1.914,90 zł tytułem ekwiwalentu za niewykorzystany
urlop wypoczynkowy i kwotę 2.550,00 zł tytułem odszkodowania za niezgodne z
prawem rozwiązanie umowy o pracę, we wszystkich przypadkach z ustawowymi od-
setkami, a nadto solidarnie od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa kwotę 2.490,13
zł tytułem zwrotu wydatków sądowych.
Podstawę rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji stanowiły następujące
ustalenia faktyczne. Pozwany Maciej M. był właścicielem dwóch stacji paliw w D. i Z.
oraz znajdujących się na ich terenie barów. Powódka od dnia 1 kwietnia 1996 r. do
końca grudnia 1997 r. zatrudniona była w Przedsiębiorstwie Handlowo - Usługowym
Macieja M. jako sprzedawca w barze na stacji benzynowej, na podstawie umowy na
czas określony, a następnie na czas nieokreślony. Z dniem 1 stycznia 1998 r. Maciej
M. przekazał stacje paliw w dzierżawę synowi, Markowi M. Powódka kontynuowała
pracę u nowego pracodawcy na podstawie zawartej przez strony umowy o pracę na
czas nieokreślony. Poprzedni pracodawca wydał powódce świadectwo pracy stwier-
dzające, że umowa o pracę została rozwiązana na mocy porozumienia stron. Po-
wódka wykonywała pracę początkowo w barze znajdującym się na stacji benzynowej
w D., a następnie, od dnia 27 sierpnia 2002 r., w barze na stacji w Z. W dniu 20
grudnia 2002 r. Maciej M. wypowiedział Markowi M. umowę dzierżawy stacji paliw w
D. i Z. ze skutkiem na dzień 31 grudnia 2002 r. W miesiącu styczniu 2003 r. powódka
została dopuszczona do pracy u nowego pracodawcy. W dniu 16 stycznia 2003 r.
Maciej M. zażądał od powódki oddania kluczy od baru i w tej samej dacie otrzymała
ona drogą pocztową świadectwo pracy, w którym jako datę rozwiązania umowy o
pracę wskazano dzień 31 grudnia 2002 r., zaś tryb rozwiązania stosunku pracy okre-
ślono jako ,,rozwiązanie przez pracodawcę". W dniu 17 stycznia 2003 r. bar w Z. za-
kończył działalność. Dnia 21 stycznia 2003 r. powódka otrzymała drogą pocztową
oświadczenie Marka M., rozwiązujące z nią umowę o pracę bez wypowiedzenia. Po-
wódce wypłacono wynagrodzenie za pracę świadczoną w styczniu 2003 r. bez do-
datku za pracę w godzinach nadliczbowych. Z dniem 28 lutego 2003 r. wykreślono z
ewidencji działalności gospodarczej przedsiębiorcę Marka M. - Biuro Pośrednictwa
Handlu - Sprzedaż Paliw Płynnych, wskutek zakończenia prowadzenia działalności.
Regulamin pracy w Przedsiębiorstwie Handlowo - Usługowym Macieja M. dla pra-
cowników zatrudnionych na stacji paliw ustalał czas pracy 12/24 godziny. W barze w
D. powódka pracowała w systemie 24 godziny pracy i 48 godzin wolnych, zaś w ba-
rze w Z. w godzinach od 700 do 2200 co drugi dzień. Pozwani nie wypłacili jej wyna-
grodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych i nocnych za okres od stycznia 2002
r. do stycznia 2003 r. w łącznej kwocie 23.956,60 zł oraz ekwiwalentu pieniężnego za
26 dni niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego za rok 2002 w kwocie 1.914,90
zł.
W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy stanął na stanowi-
sku, że w dniu 1 stycznia 2003 r. nastąpiło przejście zakładu pracy na nowego pra-
codawcę na podstawie art. 231 k.p., albowiem w tej dacie upłynął termin wypowie-
dzenia umowy dzierżawy pomiędzy Markiem M. a Maciejem M. Ten ostatni nabył na
zasadzie następstwa prawnego wszelkie prawa wynikające z nawiązanych stosun-
ków pracy z poprzednim pracodawcą oraz przeszły na niego wszelkie obowiązki,
które ciążyły na poprzednim pracodawcy wobec pracowników przejętego zakładu. W
tym zakresie Sąd Rejonowy powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7
czerwca 1994 r., I PZP 20/94 (OSNAPiUS 1994 nr 9, poz. 141), w której wyrażony
został pogląd, że jeśli w wyniku umowy dzierżawy doszło do przejęcia zakładu pracy
przez dzierżawcę, to rozwiązanie tej umowy prowadzi do ponownego przejęcia za-
kładu pracy przez wydzierżawiającego. Z dniem 1 stycznia 2003 r. Maciej M. stał się
zatem pracodawcą przejętych pracowników z mocy prawa na dotychczasowych wa-
runkach, a treść porozumienia zawartego w tym zakresie z Markiem M. jako dotych-
czasowym pracodawcą była bez znaczenia. Z tych względów pozwany Maciej M. jest
zobowiązany do wypłaty powódce odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę z
naruszeniem przepisów (art. 56 § 1 k.p.), ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wy-
poczynkowy (art. 171 § 1 pkt 1 k.p.) oraz wynagrodzenia za świadczoną w miesiącu
styczniu 2003 r. pracę w godzinach nadliczbowych i nocnych. Natomiast wynagro-
dzenie za taką pracę świadczoną do dnia 31 grudnia 2002 r. należało zasądzić soli-
darnie od obu pozwanych na podstawie art. 231 § 2 k.p., zgodnie z którym za zobo-
wiązania ze stosunku pracy powstałe przed przejściem zakładu pracy na innego pra-
codawcę odpowiadają solidarnie nowy i dotychczasowy pracodawca.
Wyrokiem z dnia 16 września 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Płocku oddalił apelację pozwanych, podzielając ustalenia i ocenę
prawną dokonane w sprawie przez Sąd pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku pozwani zarzucili: 1) rażące na-
ruszenie prawa materialnego poprzez błędne zastosowanie przepisu art. 231 § 2 k.p.
w związku z art. 369 k.c. i przyjęcie ich solidarnej odpowiedzialności, podczas gdy z
całokształtu materiału zebranego w sprawie wynika, że to Maciej M. jako przejmujący
całość zakładu pracy winien być jedynym odpowiedzialnym za wszystkie roszczenia
pracownicze powódki, 2) rażące naruszenie przepisów dotyczących biegu przedaw-
nienia, a to art. 291 k.p. i art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., poprzez
przyjęcie, że z dniem wniesienia pierwotnego powództwa o przywrócenie do pracy w
dniu 22 stycznia 2003 r. został przerwany bieg przedawnienia roszczeń powódki o
odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, ekwiwalentu za
niewykorzystany urlop pracowniczy i wynagrodzenie za pracę w godzinach nadlicz-
bowych, podczas gdy w istocie bieg przedawnienia przerwała zmiana i uzupełnienie
powództwa, których powódka dokonała pismem z dnia 24 września 2003 r. i dopiero
ta data skutecznie przerwała bieg przedawnienia tychże roszczeń oraz 3) naruszenie
przepisów postępowania mających wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, to jest art. 379
pkt 2 k.p.c. w związku z art. 89 § 3 k.p.c., poprzez niezłożenie przez profesjonalnego
pełnomocnika wraz z pełnomocnictwem oświadczenia o niepozostawaniu w stosunku
pracy jako koniecznego elementu pełnomocnictwa udzielanego mu przez będącego
osobą fizyczną Marka M.
W konsekwencji skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesie-
nie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że w rozpoznawanej sprawie
brak było przesłanek przemawiających za uznaniem solidarnej odpowiedzialności
pozwanych. Po pierwsze, Maciej M. przejął cały zakład pracy prowadzony przez po-
zwanego Marka M., wobec czego przepis art. 231 § 2 k.p. nie znajdował zastosowa-
nia, a po drugie pozwani nie zawarli umowy określającej ich solidarną odpowiedzial-
ność za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy. Wniesienie pozwu przerywa
bieg przedawnienia tylko co do roszczeń objętych żądaniem pozwu, jako że sąd nie
może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzić po-
nad żądanie. Pozwani powołali się na podnoszony w trakcie procesu zarzut
przedawnienia wywodząc, że w takiej sytuacji należne powódce wynagrodzenie po-
winno ulec pomniejszeniu o przedawnione roszczenie za okres od stycznia 2000 r.
do 24 września 2000 r. Odnośnie zarzutu nienależytego umocowania pełnomocnika
skutkującego nieważnością postępowania skarżący wskazali, że na rozprawie w dniu
2 marca 2005 r. pozwany Marek M. udzielił radcy prawnemu Tomaszowi C. pełno-
mocnictwa ustnie do protokołu, ten ostatni nie złożył jednakże oświadczenia o niepo-
zostawaniu w stosunku pracy. Stanowiło to brak formalny pełnomocnictwa, a Sądy
obu instancji nie uruchomiły procedury określonej w art. 130 k.p.c.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Stosownie do art. 89 § 2 k.p.c. w toku sprawy pełnomocnictwo może być
udzielone ustnie na posiedzeniu sądu przez oświadczenie złożone przez stronę i
wciągnięte do protokołu. W myśl § 3 powołanego przepisu pełnomocnictwo udzielone
przez osobę fizyczną składane przez radcę prawnego powinno zawierać oświadcze-
nie pełnomocnika, iż nie pozostaje on w stosunku pracy. W wypadku udzielenia peł-
nomocnictwa w sposób określony w § 2 oświadczenie radcy prawnego złożone wo-
bec sądu zostaje wciągnięte do protokołu. Wymóg ten pozostawał w ścisłym związku
z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 ze zm.), w myśl którego radca prawny mógł świadczyć
pomoc prawną osobom fizycznym tylko w ramach wykonywania zawodu w kancelarii
radcy prawnego lub spółkach, o których mowa w ust. 1 tego artykułu. W orzecznic-
twie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że niezłożenie przez radcę prawnego repre-
zentującego osobę fizyczną oświadczenia przewidzianego w art. 89 § 3 k.p.c. sta-
nowi brak formalny pełnomocnictwa procesowego, podlegający usunięciu na wezwa-
nie sądu (por. postanowienie z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 345/98, OSNC 2000
nr 7-8, poz. 140) oraz że występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika
strony osoby, która nie może być pełnomocnikiem, oznacza brak należytego umoco-
wania, a tym samym zawsze prowadzi do nieważności postępowania określonej w
art. 379 pkt 2 k.p.c., przy czym uchybienie to nie może być usunięte w drodze za-
twierdzenia przez stronę czynności dokonanych przez tę osobę (por. wyrok z dnia 20
sierpnia 2001 r., I PKN 586/00, OSNP 2003 nr 14, poz. 335 oraz uchwałę z dnia 28
lipca 2004 r., III CZP 32/04, OSNC 2006 nr 1, poz. 2). W niniejszej sprawie nie za-
chodzi brak należytego umocowania będącego pełnomocnikiem pozwanego Marka
M. radcy prawnego, albowiem oświadczenie o niepozostawaniu przez niego w sto-
sunku pracy i wykonywaniu zawodu w ramach kancelarii radcy prawnego zostało
zawarte w złożonym do akt sprawy pełnomocnictwie udzielonym przez pozwanego
Macieja M. i prawdziwość tego oświadczenia nie jest przez skarżących kwestiono-
wana. Ubocznie należy zauważyć, że przepis art. 8 ust. 2 ustawy o radcach praw-
nych został uchylony z dniem 10 września 2005 r. na mocy art. 2 pkt 3 ustawy z dnia
30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo o adwokaturze i niektórych innych
ustaw (Dz.U. Nr 163, poz. 1361 ze zm.), a więc przed datą wydania zaskarżonego
skargą kasacyjną wyroku.

Nieuzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 291 § 1 k.p. i art. 123 § 1
pkt 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. W myśl art. 291 § 1 k.p. roszczenia ze stosunku
pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się
wymagalne. Z kolei zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się
przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawa-
nia spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju lub przed sądem polubow-
nym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspoko-
jenia lub zabezpieczenia roszczenia. Rację mają skarżący, gdy twierdzą, że dopiero
zgłoszenie przez powódkę żądania zasądzenia wynagrodzenia za pracę w godzi-
nach nadliczbowych i nocnych, zawarte w jej piśmie procesowym z dnia 24 września
2003 r., spowodowało przerwanie biegu przedawnienia tego roszczenia. Przepis art.
291 § 1 k.p. nie przewiduje jednakże wygaśnięcia zobowiązania, z którego wynika
obowiązek świadczenia, a oznacza jedynie, że roszczenia, objętego przedawnieniem
określonym w tym przepisie, nie można dochodzić przed sądem. Stanowi o tym art.
292 k.p., który nie daje podstaw do przyjęcia, że sąd powinien uwzględniać upływ
przedawnienia z urzędu. A zatem po upływie terminu przedawnienia roszczenia ze
stosunku pracy ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od
jego zaspokojenia przez złożenie zarzutu przedawnienia, chyba że zrzeka się korzy-
stania z tego zarzutu (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1998 r., III ZP
50/97, OSNAPiUS 1998 nr 18, poz. 534 i z dnia 10 maja 2000 r., III ZP 13/00,
OSNAPiUS 2000 nr 20, poz. 846). W tej sytuacji zarzut naruszenia art. 291 § 1 k.p. i
art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. mógłby być powołany skutecznie tylko
w związku z art. 292 k.p. Skarżący nie zarzucają Sądowi drugiej instancji naruszenia
tego ostatniego przepisu poprzez nieuwzględnienie podniesionego przez nich za-
rzutu przedawnienia. Zresztą z akt sprawy nie wynika, aby zarzut taki był przez któ-
regokolwiek z pozwanych rzeczywiście podniesiony w toku postępowania
pierwszoinstancyjnego lub apelacyjnego.

Usprawiedliwiony okazał się natomiast zarzut naruszenia zaskarżonym wyro-
kiem art. 231 § 2 k.p. Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że przesłanki wska-
zane w normie prawa materialnego mają charakter hipotetyczny i dopiero porówna-
nie ich ze stanem przyjętym przez sąd orzekający można uznać za zastosowanie
prawa. Brak ustalonego stanu faktycznego lub jego niejednoznaczność powoduje, że
prawo materialne nie może być prawidłowo zastosowane. Naruszenie prawa mate-
rialnego przez jego niewłaściwe zastosowanie w rozumieniu art. 3983 § 1 pkt 1 k.p.c.
następuje zatem również w takim przypadku, gdy wyrok sądu apelacyjnego nie za-
wiera ustaleń faktycznych odnoszących się do przesłanek normy prawa materialnego
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2001 r., III CKN 400/00 i z dnia 7
maja 2003 r., IV CKN 101/01, niepublikowane).

Treść art. 231 § 2 k.p. została w uzasadnieniu Sądu drugiej instancji przyto-
czona za Sądem Rejonowym w taki sposób, jakby przepis ten ustanawiał solidarną
odpowiedzialność dotychczasowego i nowego pracodawcy w razie przejścia na tego
ostatniego zarówno części, jak i całości zakładu pracy. Tymczasem art. 231 § 2 k.p.
stanowi, że za zobowiązania wynikające ze stosunku pracy, powstałe przed przej-
ściem części zakładu pracy na innego pracodawcę, dotychczasowy i nowy praco-
dawca odpowiadają solidarnie. Brak jest wobec tego szczególnej regulacji dotyczącej
odpowiedzialności za tego rodzaju zobowiązania w razie przejęcia zakładu pracy w
całości. W uzasadnieniu uchwały z dnia 7 lipca 2000 r., III ZP 16/00 (OSNAPiUS
2000 nr 23, poz. 847), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że gdy przejęciu całości zakła-
du pracy nie towarzyszy likwidacja dotychczasowego pracodawcy, to w rachubę
może wchodzić ewentualnie odpowiedzialność in solidum poprzedniego i nowego
pracodawcy, natomiast gdy jest inaczej, to - w razie braku odmiennych uregulowań
prawnych, przewidujących np. następstwo prawne po zlikwidowanym pracodawcy -
odpowiedzialnym jest tylko nowy pracodawca, albowiem z mocy art. 231 § 1 k.p. stał
się on stroną w dotychczasowych stosunkach pracy.

Z poczynionych przez Sądy obu instancji ustaleń nie wynika, czy na skutek
dokonanego Markowi M. wypowiedzenia umowy dzierżawy stacji benzynowych ze
skutkiem na dzień 31 grudnia 2002 r. doszło w dniu 1 stycznia 2003 r. do przejścia
na będącego nowym pracodawcą Macieja M. całości zakładu pracy, czy też jego
części. Inaczej mówiąc, brak jest w sprawie istotnego dla rozstrzygnięcia kwestii od-
powiedzialności pozwanych ustalenia, czy prowadzona przez Marka M. w ramach
Biura Pośrednictwa i Handlu - Sprzedaż Paliw Płynnych w G. działalność obejmo-
wała wyłącznie przejęte od Macieja M. w dzierżawę z dniem 1 stycznia 1998 r. dwie
stacje benzynowe. Gdyby tak było, to wypowiedzenie umowy dzierżawy przez wy-
dzierżawiającego oznaczałoby przejście na niego z dniem 1 stycznia 2003 r. całości
zakładu pracy, a w przeciwnym razie - przejście jedynie jego części. Okoliczność ta
nie jest oczywista, jeśli się zważy, że - jak wynika z poczynionych w sprawie ustaleń -
pozwany Marek M. został wykreślony z rejestru przedsiębiorców dopiero z dniem 28
lutego 2003 r. W konsekwencji brak jednoznacznych ustaleń we wskazanym zakre-
sie czyni zasadnym zarzut naruszenia art. 231 § 2 k.p. wobec niemożności kasacyj-
nej kontroli materialnoprawnej podstawy orzeczenia.

Co prawda w apelacji pozwani nie podnosili zarzutu naruszenia art. 231 § 2
k.p., jednakże należy mieć na uwadze, że postępowanie apelacyjne jest kontynuacją
postępowania merytorycznego w sprawie, co oznacza, że ani apelujący, ani sąd od-
woławczy nie są związani treścią zarzutów apelacyjnych. W konsekwencji sąd od-
woławczy jako instancja nie tylko kontrolna, ale także merytoryczna, powinien zba-
dać sprawę niezależnie od zarzutów apelacji i wziąć pod rozwagę, w granicach za-
skarżenia, wszystkie naruszenia prawa materialnego popełnione przez sąd pierwszej
instancji, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji (por. postanowienie z
dnia 4 października 2002 r., III CZP 62/04, OSNC 2004 nr 1, poz. 7 oraz wyrok z dnia
25 sierpnia 2004 r., I PK 22/03, OSNP 2005 nr 6, poz. 80).

Z powyższych względów na podstawie art. 39815 § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821 k.p.c. orzeczono jak w sentencji wyroku.
========================================