Wyrok z dnia 26 czerwca 2006 r.
II PK 337/05

Uchylenie się przez pracownika od skutków prawnych oświadczenia woli
złożonego pracodawcy pod wpływem błędu w porozumieniu o rozwiązaniu
umowy o pracę (art. 84 § 1 i 2 k.c. oraz art. 88 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.)
obejmuje wszystkie skutki tej czynności prawnej.

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie: SN Andrzej Wróbel,
SA Romualda Spyt (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 czerwca
2006 r. sprawy z powództwa Wioletty B.-S. przeciwko ,,W." SA w P. o zapłatę, na
skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu
z dnia 16 czerwca 2005 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Prawomocnym wyrokiem z dnia 16 czerwca 2005 r. Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu oddalił apelację pozwanej ,,W." SA w
P. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Pozna-
niu z dnia 19 grudnia 2003 r. w sprawie z powództwa Wioletty B.-S. o zapłatę. Wyro-
kiem tym Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 134.045 zł
jako uzupełnienie odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę, uznając, że po-
wódka skutecznie uchyliła się od swojego oświadczenia woli zawartego w porozu-
mieniu o rozwiązaniu umowy o pracę z dnia 4 lipca 2002 r. w zakresie wysokości
odszkodowania i w związku z tym w miejsce ugodzonego odszkodowania przysłu-
guje jej odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę w wysokości wynikającej z
obowiązujących u pozwanego przepisów prawa. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd
Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu Okręgowego dotyczące okoliczności zawarcia
między stronami porozumienia z dnia 4 lipca 2002 r. w sprawie rozwiązania umowy o
pracę za porozumieniem stron, a w szczególności ustalenie, iż powódka godząc się
na określone tym porozumieniem odszkodowanie, wprowadzona została w błąd
przez pozwanego co do wysokości przysługującego jej odszkodowania z tytułu roz-
wiązania umowy o pracę z przyczyn ekonomicznych. Za Sądem Okręgowym Sąd
Apelacyjny uznał, że powódce w przypadku rozwiązania umowy o pracę za wypo-
wiedzeniem z przyczyn dotyczących pracodawcy przysługiwałoby znacznie wyższe
odszkodowanie niż to, które wynikało z porozumienia. Na podstawie Pakietu Socjal-
nego Pracowników P. Zakładów Przemysłu Spirytusowego ,,P." SA, obowiązującego
u pozwanej, powódka nabyłaby prawo do odszkodowania w wysokości 291.745 zł,
natomiast w wyniku porozumienia powódka otrzymała kwotę 157.700 zł. Zdaniem
Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że powódka na skutek dzia-
łań pozwanego została wprowadzona w błąd co do uregulowań zawartych w Pakie-
cie Socjalnym. Z tego powodu zgodziła się na rozwiązanie umowy o pracę za poro-
zumieniem stron, pozostając w błędnym przeświadczeniu, że zaproponowana przez
pozwanego kwota wyczerpuje wszystkie jej ewentualne roszczenia wynikające z tego
Pakietu. Stąd też powódka uprawniona była do uchylenia się od skutków oświadcze-
nia woli o rozwiązaniu umowy o pracę, co też uczyniła w niniejszym procesie, wno-
sząc w dniu 3 marca 2003 r. pozew zawierający stosowne oświadczenie. Jednakże
odmiennie niż Sąd Okręgowy, Sąd Apelacyjny uznał, że powódka nie mogła uchylić
się jedynie częściowo od skutków oświadczenia woli - wyłącznie w zakresie wysoko-
ści odszkodowania. Takie bowiem stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
24 września 2004 r., II PZP 8/04, rozstrzygając zagadnienie prawne, przedstawione
w niniejszej sprawie przez Sąd Apelacyjny na postawie art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Naj-
wyższy w przywołanej wyżej uchwale stwierdził, że pracownik, który zawarł z praco-
dawcą porozumienie o rozwiązaniu umowy o pracę za odszkodowaniem, nie może
na podstawie art. 88 § 1 k.p.c. w związku z art. 300 k.p. uchylić się od skutków praw-
nych oświadczenia woli jedynie w części dotyczącej wysokości odszkodowania. Sąd
Apelacyjny podkreślił, że powyższa uchwała nie zmieniła stanowiska stron procesu.
Ostatecznie Sąd Apelacyjny stwierdził, że wobec treści uchwały uzasadniony jest
zarzut apelacji dotyczący naruszenia art. 84 k.c. w związku z art. 88 k.c., jednakże
nie prowadzi to do skutków wskazanych w apelacji. Wywiódł, że powódka skutecznie
uchyliła się w całości od skutków oświadczenia woli wyrażonego w porozumieniu z
dnia 4 lipca 2002 r. Czynność ta unicestwiła wszystkie skutki tego porozumienia, a
więc zarówno co do odszkodowania jak i co do rozwiązania stosunku pracy. Jed-
nakże zdaniem Sądu Apelacyjnego przyjęcie, że powódka nadal pozostaje pracow-
nikiem pozwanego sprzeczne byłoby z wolą obydwu stron, gdyż to pozwana wystą-
piła z inicjatywą rozwiązania stosunku pracy. Sąd Apelacyjny przyjął zatem, że po-
zwana - w sytuacji gdyby nie zawarła z powódką porozumienia z dnia 4 lipca 2004 r.
- winna była rozwiązać umowę o pracę za wypowiedzeniem. Tak zatem należy trak-
tować jej oświadczenie woli, wynikające z przedmiotowego porozumienia, co daje
powódce prawo do pełnego odszkodowania z Pakietu Socjalnego. Z tego względu
Sąd Apelacyjny uznał rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego za odpowiadające prawu i
oddalił apelację pozwanej.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł pełnomocnik pozwanej za-
rzucając naruszenie prawa materialnego poprzez zastosowanie nieistniejącej normy
prawnej, zgodnie z którą w przypadku niezawarcia z pracownikiem porozumienia w
przedmiocie rozwiązania stosunku pracy pracodawca zobowiązany jest wypowie-
dzieć umowę o pracę, a także błędną wykładnię art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z art.
300 k.p. i w konsekwencji dokonanie błędnej wykładni woli pozwanego poprzez
przyjęcie, że oświadczenie woli pozwanego wyrażone w porozumieniu z dnia 4 lipca
2002 r., które to porozumienie zostało unicestwione na skutek uchylenia się powódki
od skutków oświadczenia woli, funkcjonuje nadal w obrocie prawnym jako oświad-
czenie o wypowiedzeniu umowy o pracę. Skarżący zarzucił także naruszenie przepi-
sów prawa procesowego (art. 328 § 2 k.p.c.) wobec niewskazania przez Sąd Apela-
cyjny podstawy materialnoprawnej rozstrzygnięcia oraz naruszenie art. 231 k.p.c., z
tej przyczyny, że Sąd Apelacyjny nie przeprowadziwszy żadnego postępowania
dowodowego dotyczącego woli powódki i pozwanej odnośnie dalszego pozostawania
w stosunku pracy, stwierdził, że wolą ich było rozwiązanie stosunku pracy.
Skarżący wskazał, że w niniejszej sprawie występuje zagadnienie prawne po-
legające na konieczności wyjaśnienia, czy oświadczenie woli złożone przez praco-
dawcę w przedmiocie zawarcia z pracownikiem porozumienia o rozwiązaniu sto-
sunku pracy, może - w przypadku niezawarcia tego porozumienia - funkcjonować
nadal w obrocie prawnym ,,jako jednostronne wypowiedzenie umowy o pracę", doko-
nane przez pracodawcę. Podniósł także, że Sąd Apelacyjny dopuścił się rażącego
naruszenia prawa materialnego, co również uzasadnia przyjęcie skargi kasacyjnej do
rozpoznania.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach procesu, a także o zobowiązanie powódki do zwrotu speł-
nionego przez pozwaną świadczenia w zakresie wykonania wyroku Sądu drugiej in-
stancji, ewentualnie o uchylenie i zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w
całości i zasądzenie kosztów procesu za wszystkie instancje oraz zasądzenie zwrotu
przez powódkę spełnionego przez pozwaną świadczenia w zakresie wykonania wy-
roku Sądu drugiej instancji.
W uzasadnieniu skargi skarżący podkreślił, że nie kwestionuje faktu, iż po-
wódka skutecznie uchyliła się od skutków oświadczenia woli zawartego w porozu-
mieniu z dnia 4 lipca 2002 r., stąd skutki prawne tego porozumienia zostały unice-
stwione, a strony nadal łączy stosunek pracy. Powołał się na poglądy judykatury wy-
rażające stanowisko, że konsekwencją uchylenia się od skutków prawnych oświad-
czenia woli jest nieważność czynności prawnej ex tunc, bowiem oświadczenie o
uchyleniu działa z mocą wsteczną, a czynność prawna nie może wywrzeć żadnych
skutków prawnych, a te które powstały, zostają z mocą wsteczną przekreślone. Taki
też pogląd zaprezentował Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu orzeczenia, jednakże dalej
w sposób nieuprawniony wywiódł, że zaakceptowanie tego poglądu w stanie faktycz-
nym sprawy byłoby sprzeczne z wolą stron. Skarżący stwierdził, że Sąd Apelacyjny
zastosował nieistniejącą normę prawną, która nakazywałaby pracodawcy, który
uprzednio złożył pracownikowi propozycję rozwiązania umowy o pracę za porozu-
mieniem stron - w przypadku niedojścia do skutku takiego porozumienia - rozwiąza-
nie umowy o pracę z pracownikiem w drodze jej wypowiedzenia przez pracodawcę.
Tymczasem tak wyinterpretowana norma jest nieznana ani prawu cywilnemu, ani
prawu pracy. Skonstruowanie normy prawnej, niemającej oparcia w obowiązujących
przepisach prawa, stanowi naruszenie porządku prawnego, niedopuszczalne w de-
mokratycznym państwie prawa, gdyż sąd wkracza w ten sposób w dziedzinę kre-
owania prawa. Takie rozumowanie Sądu Apelacyjnego, narusza również reguły wy-
kładni oświadczeń woli stron stosunku prawnego; stąd zarzut naruszenia art. 65 § 1 i
2 k.c. w związku z art. 300 k.c. Błędnie, zdaniem skarżącego, Sąd Apelacyjny przyjął,
że najistotniejszą rolę odgrywał cel, jakiemu miało służyć porozumienie z dnia 4 lipca
2002 r. zmierzające do rozwiązania stosunku pracy, gdy tymczasem intencją pozwa-
nej było zakończenie stosunku pracy, lecz równie istotne były warunki, na jakich
miało to nastąpić. Sąd Apelacyjny nie wziął pod uwagę i nie rozważał okoliczności,
czy w przypadku niedojścia do skutku porozumienia z dnia 4 lipca 2002r., bardziej
opłacalnym ekonomicznie dla strony pozwanej byłoby dalsze związanie stron sto-
sunkiem pracy. Tymczasem świadomość różnicy w konsekwencjach finansowych
rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem przez pracodawcę, od konsekwen-
cji wynikających z porozumienia, była głównym motywem propozycji pozwanego
dotyczącej zakończenia stosunku pracy. Skarżący zwrócił uwagę, że odrzucenie
oferty rozwiązania stosunku pracy nie rodzi skutku w postaci samoistnego prze-
kształcenia się jej w wypowiedzenie umowy o pracę, a tym bardziej nie może się tak
stać w przypadku uchylenia się pracownika od skutków oświadczenia woli w przed-
miocie rozwiązania stosunku pracy za porozumieniem stron. Podkreślił, że pozwana
złożyła wobec powódki jedno oświadczenie woli - o rozwiązaniu umowy o pracę za
porozumieniem stron - i nie modyfikowała go żadnymi późniejszymi oświadczeniami.
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., skarżący stwierdził, że Sąd Ape-
lacyjny nie wskazał w istocie normy prawa materialnego, na której oparł swoje roz-
strzygnięcie i generalnie najistotniejszy fragment uzasadnienia, dotyczący istoty roz-
strzygnięcia, został sporządzony w sposób lakoniczny. Natomiast naruszenie art. 231
k.p.c. nastąpiło, zdaniem pozwanej, z tego powodu, że Sąd Apelacyjny nie przepro-
wadził postępowania na okoliczność, którą uznał za ustaloną, a w konsekwencji
postawił wyłącznie hipotezę dotyczącą woli stron odnośnie niekontynuowania sto-
sunku pracy, niepopartą żadnymi dowodami.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna zawiera usprawiedliwione podstawy dotyczące naruszenia
art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. W uzasadnieniu najistotniejszej kwestii,
która zadecydowała o rozstrzygnięciu Sądu Apelacyjnego, stwierdza się, że po
pierwsze wolą stron było rozwiązanie stosunku pracy, po drugie, że z propozycją
rozwiązania stosunku pracy wystąpiła pozwana, powołując się na przyczyny ekono-
miczne, leżące po stronie pracodawcy. Te właśnie okoliczności doprowadziły Sąd do
przekonania, że gdyby złożona przez pozwaną propozycja rozwiązania umowy o
pracę za porozumieniem stron nie została przez powódkę przyjęta, pozwana winna
wypowiedzieć umowę o pracę. Z tej przyczyny oświadczenie pozwanej o rozwiązaniu
umowy o pracę Sąd potraktował jako jej wypowiedzenie. Uzasadnione jest stanowi-
sko skarżącego, iż w tak przedstawionym rozumowaniu tkwi błąd już w tej jego fazie,
w której stwierdza się, że pozwana winna wypowiedzieć powódce umowę o pracę. W
istocie nie ma żadnej normy prawnej kreującej taki obowiązek po stronie pracodaw-
cy. Wystąpienie z propozycją rozwiązania umowy pracę za porozumieniem stron,
które nie doszło do skutku, chociaż ujawnia wolę pracodawcy rozwiązania stosunku
pracy, nie obliguje go do wypowiedzenia umowy o pracę. Normy takiej - wbrew za-
rzutom skargi - Sąd Apelacyjny nie stworzył, chociaż można by takie wrażenie od-
nieść z uwagi na lakoniczność uzasadnienia w tej kwestii i w związku z użyciem
sformułowania ,,pozwana winna wypowiedzieć powódce umowę o pracę". Owa ,,po-
winność" rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem, jak wynika z całości wy-
wodu Sądu Apelacyjnego, miałaby być zgodna z wolą pozwanej i jej uzewnętrznio-
nym przejawem. Niejasne jest tylko to, czy Sąd miał na uwadze ustną propozycję
dotyczącą zawarcia porozumienia i poprzedzającą samo porozumienie, czy też cho-
dziło mu o oświadczenie woli pozwanej wyrażone w samym porozumieniu z dnia 4
lipca 2002 r. Tymczasem trafnie wywodzi skarżący, że oświadczenie woli zawarte
zarówno w tej propozycji jak i w samym porozumieniu, które nigdy nie zostało zmo-
dyfikowane, dotyczyło rozwiązania umowy o pracę na określonych, zaproponowa-
nych przez pracodawcę warunkach, które w świetle niekwestionowanych ustaleń
faktycznych było dla niego korzystniejsze niż rozwiązanie umowy za wypowiedze-
niem. Oświadczeniu temu towarzyszył zatem zamiar wypłacenia odszkodowania niż-
szego, niż to, które należałoby wypłacić w związku z wypowiedzeniem umowy o
pracę. Wyłożenie oświadczenia woli pozwanej, składającej propozycję rozwiązania
stosunku pracy za porozumieniem stron, czy też oświadczenia woli pozwanej, za-
wartego w samym porozumieniu, w taki sposób, jak dokonał tego Sąd Apelacyjny,
przeczyłoby temu zamiarowi. Niezależnie od powyższego, sama (ustna) propozycja
rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron nie rodzi żadnych skutków
prawnych w sferze istniejącego stosunku pracy, skutki takie rodzą się z chwilą jej
przyjęcia przez stronę przeciwną. Natomiast porozumienie stron o rozwiązaniu
umowy o pracę jest czynnością prawną dwustronną, a więc dla jej skuteczności wy-
magane jest ważnie istniejące oświadczenie woli obu stron. Jednakże w przedmioto-
wym stanie faktycznym w istocie czynność prawna w postaci rozwiązania stosunku
pracy za porozumieniem stron stała się bezskuteczna. Sąd Apelacyjny uznał bo-
wiem, że powódka skutecznie uchyliła się od skutków oświadczenia woli wyrażonego
w porozumieniu z dnia 4 lipca 2002 r. z uwagi na błąd. Konsekwencją tego jest, jak
trafnie wywodzi skarżący, nieważność czynności prawnej z mocą wsteczną (ex tunc),
t.j. od dnia dokonania tej czynności. Nie można powoływać się na skutki prawne, wy-
nikające z określonej czynności prawnej, jeśli ta czynność prawna zniweczona zo-
stała na mocy art. 84 § 1 i 2 k.c. i art. 88 § 1 k.c. Wszystkie skutki, które powstały z
mocy przedmiotowego porozumienia z dnia 4 lipca 2004 r. - w tym skutek polegający
na rozwiązaniu stosunku pracy - zostały zniweczone od tej daty. Nie ma zatem waż-
nego oświadczenia woli pozwanej o rozwiązaniu stosunku pracy i dlatego nie ma
podstaw do dokonywania wykładni zniweczonego oświadczenia woli i wiązania z nim
jakichkolwiek skutków prawnych. Instytucja przewidziana w art. 84 § 1 i 2 k.c. nie
służy do modyfikacji wadliwej czynności prawnej lecz ma na celu jej unicestwienie. W
konsekwencji strony nadal łączy stosunek pracy, a tym samym odpadła podstawa
prawna do świadczeń związanych z jego ustaniem.
Ponieważ, jak wyjaśniono wyżej, nie istniało żadne oświadczenie woli pozwa-
nego, które uzasadniałoby uznaniem, że stosunek pracy między stronami rozwiązał
się w drodze wypowiedzenia umowy o pracę, rozważania Sądu Apelacyjnego odno-
śnie do woli stron, w tym woli pozwanej co do kontynuacji bądź zakończenia stosun-
ku pracy, pozostawać mogą co najwyżej w sferze jej zamiarów, niewywołujących
żadnych skutków prawnych. Skutki takie wywołałaby dopiero realizacja tych zamia-
rów w postaci złożenia oświadczenia woli drugiej stronie stosunku pracy (stosownie
do wymogów wskazanych w przepisie art. 61 k.c.) o wypowiedzeniu umowy o pracę.
Stąd też kwestie dowodowe dotyczące planów i zachowania pozwanego po ewentu-
alnym odrzuceniu przez powódkę propozycji rozwiązania stosunku pracy za porozu-
mieniem stron i stanowiące postawę zarzutu naruszenia art. 231 k.p.c. nie mogą
mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Wskazać także należy, że
istotnie Sąd Apelacyjny nie przywołał w uzasadnieniu - wbrew art. 328 § 2 k.p.c. -
podstawy rozstrzygnięcia, dotyczącej przyjętego sposobu rozwiązania umowy o
pracę, lecz uchybienie to samo w sobie nie stanowi podstawy do uwzględnienia
skargi kasacyjnej.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy na mocy art. 39815 § 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku. Wniosek skarżącego o zwrot przez powódkę świad-
czenia spełnionego przez pozwaną, który został skierowany do Sądu Najwyższego
wraz z wnioskiem o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania nie ma oparcia w przepisach prawa.
Zgodnie z art. 39815 § 1 k.p.c. in fine przy ponownym rozpoznaniu sprawy przepis art.
415 stosuje się odpowiednio, co oznacza, że przepis ten jest skierowany do Sądu
drugiej instancji, który będzie ponownie rozpoznawał sprawę. Jedynie w sytuacji wy-
roku reformatoryjnego (art. 39816 k.p.c.) Sąd Najwyższy na wniosek skarżącego
orzeka o zwrocie wyegzekwowanego świadczenia.
O kosztach orzeczono na mocy art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821 k.p.c.
========================================