Wyrok z dnia 6 marca 2006 r.
II PK 215/05

Członek korpusu służby cywilnej nie traci prawa do odprawy emerytalnej
na podstawie art. 87 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywil-
nej (Dz.U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483 ze zm.) tylko z tego powodu, że otrzymał od-
prawę rentową w związku z poprzednim zatrudnieniem poza służbą cywilną.

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Roman Kuczyński, Jerzy
Kwaśniewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 marca
2006 r. sprawy z powództwa Marii K. przeciwko Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych
i Autostrad Oddział w Z.G. o zapłatę, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze
z dnia 14 czerwca 2005 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e


Powódka Maria K. wniosła o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa -
Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w Z.G. kwoty 10.063,90 zł
tytułem uzupełnienia odprawy emerytalnej. W uzasadnieniu podała, że z dniem 31
stycznia 2003 r. rozwiązała stosunek pracy w związku z przejściem na emeryturę
uzyskując z tego tytułu prawo do odprawy w wysokości sześciomiesięcznego wyna-
grodzenia. Pracodawca odmówił jej jednak wyrównania odprawy powołując się na to,
że w poprzednim zakładzie pracy, w 1995 r., otrzymała jednomiesięczną odprawę z
tytułu przejścia na rentę. Powódka domagała się zatem uzupełnienia odprawy w za-
kresie wynagrodzenia pięciomiesięcznego.

Wyrokiem z dnia 11 kwietnia 2005 r. Sąd Rejonowy w Zielonej Górze zasądził
od pozwanego na rzecz powódki żądaną w pozwie kwotę 10.063,90 zł, umorzył po-
stępowanie w pozostałej części, w części zasądzającej kwotę 2.012,78 zł nadał wy-
rokowi rygor natychmiastowej wykonalności. Wyrok wydano w oparciu o następujące
ustalenia faktyczne. Powódka od dnia 1 kwietnia 1993 r. była zatrudniona w Biurze
Planowania Przestrzennego i Projektowania w Z.G. Decyzją ZUS Oddziału w Z.G. z
dnia 20 lutego 1995 r. została jej przyznana renta inwalidzka II grupy (na czas okre-
ślony, począwszy od dnia 1 października 1994 r.). W okresie od 1 października 1994
r. do 31 grudnia 1994 r. renta była zawieszona z uwagi na brak informacji o osiąga-
nym w tym czasie dochodzie. Z dniem 28 lutego 1995 r. ówczesny zakład pracy po-
wódki - Biuro Planowania Przestrzennego i Projektowania w Z.G. rozwiązał z nią
umowę o pracę wskazując, że następuje to w związku z przejściem na rentę. W dniu
1 marca 1995 r. powódce została wypłacona jednomiesięczna odprawa rentowa.
Tego samego dnia powódka ponownie została zatrudniona przez Biuro Planowania
Przestrzennego i Projektowania w Z.G. na podstawie umowy o pracę w wymiarze 3/4
etatu na czas nieokreślony. W dniu 1 czerwca 1995 r. powódka i Biuro Planowania
Przestrzennego i Projektowania w Z.G. zawarli umowę o pracę na czas nieokreślony
w wymiarze 7/8 etatu. Pismem z dnia 6 lutego 1997 r. Dyrekcja Okręgowa Dróg Pu-
blicznych w Z.G. zwróciła się do Biura Planowania Przestrzennego i Projektowania w
Z.G. o wyrażenie zgody na przejście powódki do tego zakładu pracy. Z dniem 10 lu-
tego 1997 r. powódka przestała pracować w Biurze Planowania Przestrzennego i
Projektowania w Z.G. na mocy porozumienia stron. W tym samym dniu powódka za-
warła umowę o pracę z pozwanym, w wymiarze 7/8 etatu. Pracę u pozwanego roz-
poczęła 11 lutego 1997 r. Decyzją z dnia 16 stycznia 1998 r. ZUS Oddziału w Z.G.
zawiesił powódce prawo do renty od dnia 1 lutego 1998 r., na jej wniosek, z uwagi na
przekroczenie progu dochodu. Decyzją z dnia 23 czerwca 1998 r. powódka została
pozbawiona prawa do renty (od dnia 1 lipca 1998 r.) w związku z orzeczeniem leka-
rza orzecznika ZUS, który stwierdził, że jest ona zdolna do pracy. Z dniem 31 stycz-
nia 2003 r. umowa o pracę powódki została rozwiązana na mocy porozumienia stron
z uwagi na przejście powódki na emeryturę. Średnie miesięczne wynagrodzenie po-
wódki wynosiło 2.012,78 zł.

W uzasadnieniu wyroku w jego części dotyczącej oceny prawnej Sąd pierw-
szej instancji uznał, że w odniesieniu do powódki zastosowanie miał art. 87 ust. 1
ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz.U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483
ze zm.), stanowiący, że członkowi korpusu służby cywilnej, którego stosunek pracy
ustał w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę,
przysługuje jednorazowa odprawa w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodze-
nia. Przepis ten podlegał zastosowaniu stosownie do sytuacji, w której powódka nie
wnosiła o przyznanie jej ponownej odprawy, lecz domagała się jej uzupełnienia przez
wypłacenie różnicy pomiędzy wypłaconą w 1995 r. jednomiesięczną odprawą rento-
wą, a przewidzianą dla pracowników pozwanego sześciomiesięczną odprawą eme-
rytalną. Wskazywany przez pozwanego przepis art. 921 § 2 k.p. został sformułowany
w taki sposób, że trudno na podstawie jego literalnego brzmienia dać jednoznaczną
odpowiedź, czy otrzymanie przez pracownika odprawy w związku z przejściem na
rentę pozbawia go prawa do odprawy w związku z późniejszym przejściem na eme-
ryturę, które było przyczyną ustania stosunku pracy. Przepis ten nie określa czy cho-
dzi o odprawę tego samego rodzaju czy o każdą o jakiej mowa w § 1. W doktrynie
prezentowane jest stanowisko, że stosować należy wykładnię aksjologiczną i wypro-
wadzić wniosek, iż nabycie prawa do odprawy z jednego tytułu nie może pozbawić
pracownika prawa do odprawy z drugiego tytułu (por. T.Romer, Prawo Pracy, Ko-
mentarz, Warszawa 2000, s. 373). Sąd pierwszej instancji powołał się na stanowisko
Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 1 grudnia 1999 r., że przepis art. 921 § 2
k.p. nie stanowi podstawy do pozbawienia pracownika prawa do odprawy emerytal-
nej lub rentowej, któremu wcześniej taka odprawa została wypłacona wbrew obowią-
zującym przepisom prawa (wyrok SN z dnia 1 grudnia 1999 r., I PKN 386/99,
OSNAPiUS 2001 nr 8, poz. 257). W rozpoznawanej sprawie wprawdzie powódce w
1995 r. wypłacono jednomiesięczną odprawę w związku z uzyskaniem przez nią
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, po rozwiązaniu umowy o pracę, to w
rzeczywistości rozwiązanie umowy o pracę stanowiło tylko działanie formalne. Po-
wódka nie przestała bowiem pracować (na podstawie kolejnej umowy o pracę za-
wartej następnego dnia z tym samym pracodawcą) na tym samym stanowisku.

Sąd pierwszej instancji miał na uwadze także inne racje wskazane w uzasad-
nieniu wyroku Sądu Najwyższego. W szczególności wskazano na to, że problem
,,jednorazowości" odprawy, o jakiej mowa w art. 87 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej,
był już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uzasadnieniu wyroku z 2 paź-
dziernika 1990 r., I PR 283/90, że odprawa emerytalno-rentowa ma charakter jedno-
razowy, lecz nie narusza tej zasady powtórne otrzymanie - w ograniczonym zakresie
- odprawy rentowej w sytuacji ponownego zatrudnienia pracownika i ponownego
rozwiązania stosunku pracy w związku z jego przejściem na emeryturę. Sąd Najwyż-
szy stwierdził także, że pracownikowi, który po przejściu na rentę otrzymał jednomie-
sięczną odprawę przysługuje uzupełnienie odprawy, jeżeli podjął ponownie zatrud-
nienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, a w dacie kolejnego rozwiązania stosun-
ku pracy z powodu przejścia na emeryturę posiada staż pracy uprawniający do od-
prawy w wyższej wysokości (uchwała SN z 20 lipca 1991 r., I PZP 30/91). Podobne
stanowisko, że z wymaganą jednorazowością odprawy nie jest sprzeczna wykładnia
dopuszczająca przyznanie wyższej odprawy z jednoczesnym odliczeniem odprawy
wcześniej wypłaconej, oraz że dotyczy to przypadku ponownego przejścia pracow-
nika na emeryturę (co może mieć miejsce gdy pracownik zrezygnował z wcześniej
przyznanej emerytury lub gdy uległa ona zawieszeniu), znalazło odbicie także w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1990 r. (I PR 140/90).

W apelacji pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w punktach I i II i
oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów
procesu według norm przepisanych, a ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z
uwzględnieniem kosztów postępowania odwoławczego. Zarzucił on naruszenie art.
87 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz.U. z 1999 r. Nr 49,
poz. 483 ze zm.), przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polega-
jące na przyjęciu, że jednorazowość odprawy dopuszcza możliwość jej uzupełnienia
w sytuacji, w której pracownik przechodzi w późniejszym czasie, po uprzednim przej-
ściu na rentę i otrzymaniu odprawy, po kilku czy kilkunastu latach na emeryturę, w
czasie gdy przysługuje mu odprawa emerytalna w znacznie wyższej wysokości;
przez przyjęcie, że odprawa przysługuje osobno w związku z przejściem na rentę jak
i w związku z przejściem na emeryturę oraz przez przyjęcie, że w lutym 1995 r. nie
doszło do przejścia powódki na rentę z powodu niezdolności do pracy.

Wyrokiem z dnia 14 czerwca 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Zielonej Gó-
rze na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną. Sąd drugiej in-
stancji w pełni podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
Według Sądu drugiej instancji odprawa emerytalno-rentowa ma charakter jednora-
zowy. Jednorazowość tę należy jednak interpretować szeroko. W niektórych sytu-
acjach odprawa może być wypłacona w częściach (stosownie do długości przepra-
cowanego okresu) i jest to cały czas ta sama odprawa. Dotyczy to także przypadku
otrzymania przez pracownika odprawy rentowej, a następnie ponownego zatrudnie-
nia pracownika i nabycia przez niego uprawnienia do odprawy emerytalnej w związku
z przejściem na emeryturę. Zdaniem Sądu drugiej instancji powódka nie dochodziła
od pozwanego nowej odprawy, lecz jedynie uzupełnienia wypłaconej jej wcześniej
odprawy rentowej. Pozbawienie powódki prawa do takiego uzupełnienia naruszałoby
przepisy o równym traktowaniu w zatrudnieniu (art. 18c § 1-3, art. 112 k.p.).

Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji w zakresie
uznania, że powódce odprawa rentowa w 1995 r. została wypłacona wbrew obowią-
zującym przepisom prawa. Z powódką rozwiązano umowę o pracę z dniem 28 lutego
1995 r., na skutek czego wypłacono jej odprawę. Były to jednak działania wyłącznie
formalne. W rzeczywistości powódka nadal pracowała u tego samego pracodawcy,
na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej zaraz następnego dnia z tym samym
pracodawcą, na tym samym stanowisku. Nadto powódka nie pobierała przyznanego
jej wówczas świadczenia rentowego - po przejściu do pracy u pozwanego. W okresie
od 1 lutego 1998 r. powódka miała zawieszone prawo do renty, a od 1 lipca 1998 r.
utraciła prawo do renty z uwagi na uznanie jej za zdolną do pracy. W ocenie Sądu
drugiej instancji dopiero z dniem 31 stycznia 2003 r. nastąpiło rzeczywiste przejście
powódki na emeryturę i rozwiązanie stosunku pracy z pozwanym.

W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku strona pozwana wniosła o
zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od
powódki kosztów postępowania, a ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji z uwzględnieniem
kosztów postępowania odwoławczego. Skarga kasacyjna zawiera podstawę doty-
czącą naruszenia przepisów prawa materialnego, w ramach której skarżący przed-
stawił następujące zarzuty: 1) naruszenie art. 87 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia
1998 r. o służbie cywilnej, przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu przez
Sąd, że: a) odprawa przysługuje osobno w związku z przejściem na rentę z tytułu
niezdolności do pracy jak i w związku z przejściem na emeryturę; b) jednorazowość
odprawy dopuszcza możliwość jej uzupełnienia w sytuacji, w której pracownik prze-
chodzi w późniejszym czasie, po uprzednim przejściu na rentę i otrzymaniu odprawy
(po kilku czy kilkunastu latach) na emeryturę, w czasie gdy przysługuje mu odprawa
emerytalna w znacznie wyższej wysokości, 2) naruszenie art. 87 ust. 1 ustawy o
służbie cywilnej, przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na: a) zastosowa-
niu wskazanego przepisu w sytuacji, w której powódka otrzymała odprawę w związku
z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy, a następnie dochodziła odprawy
w związku z przejściem na emeryturę; b) jego zastosowaniu w sytuacji gdy powódka
otrzymała już odprawę w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do
pracy; c) zastosowaniu wskazanego przepisu wobec twierdzenia, że odprawa ren-
towa została wypłacona powódce w 1995 r., wbrew obowiązującym przepisom
prawa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do zasad postępowania kasacyjnego (por. zwłaszcza art. 39813 § 1
i § 2 k.p.c.) Sąd Najwyższy rozpoznał skargę kasacyjną w zakresie jej podstawy,
która - jak to wyżej przedstawiono - została ograniczona do naruszenia art. 87 ust. 1
ustawy o służbie cywilnej. Rozważając w granicach podstawy skargi kasacyjnej pod-
niesione w niej zarzuty dotyczące błędnej wykładni oraz niewłaściwego zastosowania
wskazanego przepisu prawa materialnego należało mieć na uwadze ustalenia fak-
tyczne stanowiące podstawę zaskarżonego orzeczenia, którymi Sąd Najwyższy jest
związany (art. 39813 § 2 k.p.c.).
Według podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku, identycznej z podstawą
wyroku Sądu pierwszej instancji, powódka wykonywała ostatnio zatrudnienie będąc
członkiem korpusu służby cywilnej, a zatrudnienie to ustało z dniem 31 stycznia 2003
r. w związku z przejściem na emeryturę. Zachodziły zatem niewątpliwie te określone
w art. 87 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej przesłanki uprawnienia do odprawy, które
dotyczą: 1) uprawnionego podmiotu (członka korpusu służby cywilnej), 2) ustania
stosunku pracy i 3) ustania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę.

W szczególności nie może nasuwać wątpliwości przesłanka związku między
ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę, skoro zostało ustalone, że po-
wódka w ten sposób zamieniła swój dotychczasowy status pracownika na status
emeryta, przy czym to ,,przejście" było zarówno bezpośrednie, jak i dotyczące samej
istoty zmiany sytuacji prawnej, gdyż w okresie poprzedzającym powódka nie miała
ustalonego prawa do emerytury ani do renty z tytułu niezdolności do pracy. Nie ma
racji skarżący zarzucając Sądom pierwszej i drugiej instancji, że pominęły w swym
stanowisku tę z konstytutywnych cech odprawy określonych w art. 87 ust. 1 ustawy o
służbie cywilnej, która odnosi się do jej jednorazowości. Jedyną - według stanowiska
strony pozwanej prezentowanego w toku postępowania przed Sądami obu instancji i
w postępowaniu kasacyjnym - przeszkodę do uznania wymaganej ,,jednorazowości"
odprawy miałoby stanowić to, że powódka w 1995 r. od innego pracodawcy uzyskała
już odprawę w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia w związku z przejściem
na rentę z tytułu niezdolności do pracy.

W zaskarżonym wyroku przedstawione zostały uzasadnione powody ustale-
nia, że odprawa, którą powódka otrzymała w 1995 r. nie pozbawiła powódki prawa
do odprawy przysługującej członkowi korpusu służby cywilnej na podstawie art. 87
ust. 1 ustawy o służbie cywilnej. Rozważając w tym zakresie uzasadnienie podstawy
skargi kasacyjnej można zauważyć, że skarżący wymaganą dla przedmiotowej od-
prawy jej jednorazowość odnosi nie do prawa przysługującego członkowi korpusu
służby cywilnej, ale do każdej odprawy rentowej lub emerytalnej, przysługującej każ-
demu pracownikowi na podstawie art. 921 § 1 k.p. z konsekwencją określoną w art.
921 § 2 k.p., iż pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej
prawa. Argumentacja taka nie jest przekonywująca przede wszystkim ze względu na
wadliwe założenie jakoby regulacje normatywne powszechnego prawa pracy (art. 921
k.p.) i ustawy o służbie cywilnej (art. 87) były takie same w zakresie prawa do odpra-
wy rentowej lub emerytalnej. Tymczasem rzeczy mają się inaczej. Ustawa o służbie
cywilnej stosunek pracy i wynikające z niego uprawnienia członków korpusu służby
cywilnej reguluje odrębnie z dopuszczeniem zastosowania Kodeksu pracy tylko sub-
sydiarnie w zakresie nieuregulowanym przepisami ustawy (por. art. 7 ust. 1 ustawy o
służbie cywilnej, a także art. 5 k.p.). Dla rozpatrywanego zagadnienia istotne jest
podkreślenie, że członek korpusu służby cywilnej ma zapewnioną odprawę w wyso-
kości trzymiesięcznego wynagrodzenia i jest to odprawa w najniższej wysokości, a
jeżeli przepracował co najmniej 20 lat w służbie cywilnej (por. zasadę wliczania po-
przedniego zatrudnienia według art. 87 ust. 2 ustawy o służbie cywilnej), to uzyskuje
prawo do odprawy w wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia. Tymczasem
porównywalne prawo według powszechnego prawa pracy odnosi się tylko do odpra-
wy w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.

Gdyby zatem przyjąć za wnoszącym skargę kasacyjną, że uzyskanie odprawy
w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia na podstawie art. 921 § 1 k.p., po-
zbawia członka korpusu służby cywilnej przechodzącego na emeryturę możliwości
uzyskania odprawy w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia lub sześciomie-
sięcznego (jak w danym wypadku), to oznaczałoby to pozbawienie szczególnego
uprawnienia przysługującego według szczególnego przepisu ustawy ustanawiające-
go wszak szczególne uprawnienia dla tej kategorii pracowników.

Stosownie do art. 87 ust. 2 ustawy o służbie cywilnej do okresu pracy, od któ-
rego zależy prawo do odprawy w wysokości trzymiesięcznego lub sześciomiesięcz-
nego wynagrodzenia, wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnie-
nia oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one
wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. W konse-
kwencji tej regulacji okazuje się, że jeżeli chodzi o uprawnienie do odprawy w wyso-
kości sześciomiesięcznego wynagrodzenia, to może ono wynikać nie tylko z zatrud-
nienia w służbie cywilnej, ale także - jak to miało miejsce w rozpatrywanej sprawie - z
zatrudnienia w ,,zwykłym" stosunku pracy. Na tym tle powstała w sprawie potrzeba
uzgodnienia szczególnego przywileju do wyższej odprawy przysługującej członkowi
korpusu służby cywilnej z sytuacją, w której w ramach poprzedniego zatrudnienia
pracownik otrzymał już zagwarantowane w powszechnym systemie świadczenie w
analogicznej kategorii odprawy emerytalno-rentowej w wysokości jednomiesięcznego
wynagrodzenia. Dla tej szczególnej sytuacji faktycznej, wbrew zarzutom skargi kasa-
cyjnej, zaskarżony wyrok ,,znalazł" najlepsze rozwiązanie zastosowania art. 87 ust. 1
i 2 ustawy o służbie cywilnej. Skarżone skargą kasacyjną rozstrzygnięcie zachowuje
wymaganą jednorazowość odprawy, bo takiej przysługującej członkowi korpusu
służby cywilnej powódka nigdy wcześniej nie uzyskała, a równocześnie uwzględnia
fakt pobrania przez powódkę świadczenia z tytułu przejścia na rentę w zatrudnieniu,
które miało znaczenie dla powstania prawa do odprawy w wyższej wysokości.

Z powyższych przyczyn, skoro skarga kasacyjna nie ma uzasadnionej pod-
stawy, podlegała ona oddaleniu w myśl art. 39814 k.p.c.
========================================