Wyrok z dnia 6 marca 2007 r.
II PK 212/06

Miejscem wykonywania czynności pracowniczych przez pracownika
urzędu celnego lub podatkowego może być nie tylko siedziba zatrudniającego
go urzędu, ale również obszar jego właściwości miejscowej.

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 6 marca
2007 r. sprawy z powództwa Rafała S. przeciwko Izbie Celnej w W. o uznanie wypo-
wiedzenia umowy za bezskuteczne, na skutek skargi kasacyjnej powoda od wyroku
Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z dnia 5 kwietnia 2006 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną i zasądził od powoda na rzecz pozwanej 120 zł
(sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Jeleniej Górze wyro-
kiem z dnia 5 kwietnia 2006 r. (wydanym na skutek apelacji powodów Zbigniewa Z.,
Rafała S. i Danuty K.) zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze z dnia 28
listopada 2005 r., wydany w sprawie przeciwko Izbie Celnej w W. o uznanie wypo-
wiedzeń zmieniających za bezskuteczne, w ten sposób, że przywrócił funkcjonariu-
szom celnym: Zbigniewowi Z. i Danucie K. warunki pracy obowiązujące przed doko-
nanymi wypowiedzeniami, natomiast oddalił apelację pracownika umownego Rafała
S., a także oddalił zażalenie Danuty K. na postanowienie zawarte w punkcie II za-
skarżonego wyroku.
W sprawie powoda Rafała S. ustalono, że był on zatrudniony na stanowisku
referendarza na podstawie umowy o pracę z dnia 10 lutego 1997 r. na czas nieokre-
ślony w Urzędzie Kontroli Skarbowej w J.G. Z dniem 1 września 2003 r. powód został
przeniesiony do pracy do Izby Celnej w W. z określeniem miejsca pracy jako Urząd
Celny w Z. Następnie wobec likwidacji Urzędu Celnego w Z. pismem z dnia 2 wrze-
śnia 2005 r. wypowiedziano powodowi umowę o pracę z dniem 1 października 2005
r., w części dotyczącej miejsca pracy i zaproponowano nowe miejsce pracy stano-
wiące obszar właściwości Naczelnika Urzędu Celnego w W., który obejmuje powiaty:
[...] oraz miasta: J.G. i W. Ponadto dyrektor Izby Celnej w W. przedstawił do zaopi-
niowania zakładowym związkom zawodowym projekt decyzji w sprawie zasad i spo-
sobu rozliczania kosztów dojazdu poniesionych przez pracowników poza siedzibą
urzędu celnego w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych w zakresie
szczególnego nadzoru podatkowego. Projekt decyzji umożliwiał pełny zwrot kosztów
podróży służbowej autobusem, wprowadzając również zasadę kilometrowego rozli-
czania dla pracowników korzystających z prywatnych samochodów do podróży służ-
bowych. Zgodnie z tą zasadą drugi podróżujący pracownik (jako pasażer) nie
otrzyma kosztów przejazdu, a trzeci otrzyma je w stawce 5 groszy za kilometr. Obo-
wiązywanie tej decyzji zostało zawieszone do czasu zakończenia sporów sądowych
z pracownikami (powodami) i do tego czasu w dalszym ciągu są im zwracane koszty
dojazdu i diety na zasadach obowiązujących przed dokonaniem wypowiedzeń zmie-
niających.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji oddalił powództwa,
w tym w stosunku do Rafała S. w zakresie dotyczącym jego odwołania od wypowie-
dzenia warunków umowy o pracę, dokonanego w dniu 2 września 2005 r. Sąd Okrę-
gowy za prawidłowe uznał ustalenie Sądu pierwszej instancji, że żaden z przepisów
ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz.U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483
ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o służbie cywilnej), która odnosi się do powo-
da jako umownego pracownika służby cywilnej (art. 3 pkt 1 tej ustawy), nie wyłącza
możliwości pracodawcy do jednostronnego wypowiedzenia warunków zatrudnienia w
granicach określonych w art. 42 k.p. Takiego wyłączenia nie zawiera w szczególno-
ści art. 86 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej, który określa jedynie uprawnienie do uzy-
skania zwrotu kosztów świadczenia pracy przez członków korpusu służby cywilnej
poza miejscem pracy oznaczonym jako siedziba urzędu. Przepis ten nie zawiera jed-
nak ,,ustawowej gwarancji, jak twierdził powód, do określenia dla każdego pracow-
nika służby cywilnej miejsca pracy - jako konkretnego i wymienionego z adresu
urzędu". W rozumieniu art. 29 § 1 pkt 2 k.p. miejsce wykonywania pracy należy do
essentialia negotii umowy o pracę. Skoro jednak strony łączyła umowa o pracę, to
umowa ta określała miejsce wykonywania pracy bez względu na użyte w umowie
sformułowanie opisujące ten istotny element umowy. W ocenie Sądu Okręgowego,
obszarowe określenie miejsca wykonywania obowiązków pracowniczych nie narusza
uprawnień powoda do świadczeń wymienionych w art. 775 k.p., ponieważ prawo do
tych świadczeń jest skutkiem ustalonego przez strony - na zasadzie swobody umów -
miejsca pracy a nie podstawą do kwestionowania tego elementu umowy o pracę.
Ponadto tak określone miejsce wykonywania pracy nie musi prowadzić do pogorsze-
nia warunków zatrudnienia, gdyż pracodawca zobligowany jest normą art. 92 ustawy
o służbie cywilnej do takiego ukształtowania zadań pracownika, aby mógł on wykony-
wać swoje obowiązki według nowego miejsca wykonywania pracy w nominalnym
czasie pracy, wliczając w to czas potrzebny na dojazd i powrót z miejscowości wyko-
nywania pracy. Sąd Okręgowy zwrócił także uwagę na odmienne ukształtowanie
praw i obowiązków pracowników pozostających w stosunkach służbowych z nomina-
cji oraz zatrudnionych, tak jak powód, na podstawie umowy o pracę. Unormowania
zawarte w art. 10-16 i art. 18-83 ustawy z dnia 24 lipca 1999 r. o służbie celnej (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 156, poz. 1641, powoływanej dalej jako ustawa o
służbie celnej) do takiego stopnia odmiennie kształtuję zasadnicze elementy zatrud-
nienia powoda (pracownika umownego) w stosunku do funkcjonariuszy celnych, iż
zróżnicowania tego (co do miejsca wykonywania pracy) nie można było uznać za
dyskryminację.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, w
szczególności: 1) niezastosowania oraz błędnej wykładni art. 86 ust. 1 w związku z
art. 3 i art. 7 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej, wskutek uznania, że przepisy te nie
określają w odniesieniu do członków korpusu służby cywilnej urzędu jako miejsca
pracy, 2) art. 29 § 1 pkt 2 k.p., przez jego błędną wykładnię i uznanie, że może on
stanowić podstawę prawną do ustalenia w odniesieniu do członków korpusu służby
cywilnej miejsca pracy jako obszaru objętego właściwością terytorialną organu pań-
stwowego, bez uwzględnienia stanowiącego lex spectialis art. 86 ust. 1 ustawy o
służbie cywilnej, określającego urząd jako miejsce pracy dla pracowników będących
członkami korpusu służby cywilnej, którzy nie decydują samodzielnie o konkretnym
miejscu wykonywania powierzonych im czynności, ,,lecz zawsze w określonym miej-
scu otrzymują od przełożonego przydział zadań do kontroli i przed nim w tymże miej-
scu rozliczają się z wykonanych zadań". Jako okoliczność uzasadniającą rozpozna-
nie skargi kasacyjnej skarżący wskazał na istnienie potrzeby wykładni przepisów
budzących poważne wątpliwości: 1) ,,przepisu art. 86 ust. 1 w związku z art. 3 i art. 7
ust. 1 ustawy o służbie cywilnej w zakresie czy przepis ten określa urząd jako miej-
sce pracy dla członków korpusu służby cywilnej", 2) art. 29 § 1 pkt 2 k. p. - ,,w zakre-
sie czy przepis ten może stanowić podstawę do ustalenia obszarowego miejsca
pracy pracownikom będącym członkami korpusu służby cywilnej". Istotą budzącego
wątpliwości problemu prawnego jest kwestia czy w przypadku zatrudnienia na pod-
stawie umowy o pracę członka korpusu służby cywilnej, którego pracodawcą jest
Izba Celna, dopuszczalne jest ustalenie miejsca pracy jako określonego obszaru w
oparciu o art. 29 § 1 pkt 2 k. p., czy też możliwość taką wyklucza art. 86 ust. 1 w
związku z art. 3 i art. 7 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej. Zdaniem skarżącego, art. 86
ust. 1 tej ustawy określa urząd jako miejsce pracy członków korpusu służby cywilnej,
stąd też jako lex specialis ogranicza możliwość swobodnego ustalania miejsca pracy
pracownikom będącym członkami tego korpusu, jako określonego obszaru. Miejscem
pracy tzw. terenowego pracownika członka korpusu służby cywilnej, którego więk-
szość zadań polega na wykonywaniu czynności kontrolnych u podatników w terenie,
nie jest obszar w terenie, na którym wykonuje on poszczególne czynności, lecz jed-
nostka przestrzenna zakładu pracy (komórka organizacyjna urzędu), w której pra-
cownik otrzymuje przed wyjazdem przydział zadań i po powrocie składa sprawozda-
nie z ich wykonania. Ponadto w myśl art. 6 b ust. 1 ustawy o służbie celnej, wykonu-
jący czynności kontrolne pracownicy oraz funkcjonariusze zatrudnieni w urzędach
celnych określeni zostali przez ustawodawcę wspólnym mianem ,,pracowników
szczególnego nadzoru podatkowego". W konsekwencji byłoby nielogiczne, gdyby
miejscem pracy funkcjonariuszy celnych był urząd celny, a miejscem pracy innych
pracowników członków korpusu służby cywilnej - określony obszar. Skoro skarżący
jest zatrudniony w Izbie Celnej w W. i wykonuje szczególny nadzór podatkowy, to
urząd celny, o którym mowa w przywołanym przepisie, należy rozumieć jako miejsce
pracy zarówno dla skarżącego, jako członka korpusu służby cywilnej, jak i mianowa-
nych funkcjonariuszy celnych. Skarżący wniósł o uchylenie punktu II zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik pozwanej wniósł o jej odrzu-
cenie, a w razie przyjęcia skargi do rozpoznania, o jej oddalenie i zasądzenie od
skarżącego na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu ka-
sacyjnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw prawnych już dla-
tego, że nie zarzuciła ona naruszenia podstawowego przepisu dla rozeznania sporu,
tj. art. 42 k.p., który stanowił podstawę dokonania wypowiedzenia powodowi warun-
ków umowy o pracę w zakresie miejsca wykonywania obowiązków pracowniczych.
Wstępnie i dla porządku, a to w sytuacji zaskarżenia wyroku Sądu drugiej instancji
wyłącznie przez powoda Rafała S., który nie kwestionował swojego pracowniczego
statusu prawnego umownego pracownika ,,służby cywilnej", należy zaznaczyć, że
Sąd Najwyższy związany granicami zaskarżenia i podstawami skargi kasacyjnej tego
powoda (art. 39813 § 1 k.p.c.), nie miał możliwości odniesienia się do postawionego
pośrednio zarzutu niezrozumiałego dla powoda zróżnicowanego traktowania w za-
kresie miejsca wykonywania obowiązków pracowniczych przez mianowanych funk-
cjonariuszy celnych, dla których w świetle orzeczenia Sądu drugiej instancji byłaby to
siedziba urzędu celnego, w stosunku do pracowników umownych korpusu służby
cywilnej, dla których - wedle zaskarżonego orzeczenia - jest to obszar właściwości
terytorialnej tego urzędu.
Równocześnie z wiążących Sąd Najwyższy ustaleń faktycznych (art. 39813 § 2
k.p.c.) wynika, że wypowiedzenie warunków zatrudnienia w ,,części dotyczącej miej-
sca wykonywania pracy" było następstwem wymuszonej regulacjami prawnymi (roz-
porządzenie Ministra Finansów z dnia 7 lipca 2005 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie utworzenia izb celnych i urzędów celnych oraz określenia ich siedzib, Dz.U.
Nr 135, poz. 1137 oraz zarządzenie Nr 15 Ministra Finansów z dnia 7 lipca 2005 r.
zmieniające zarządzenie w sprawie nadania statutów izbom celnym i urzędom cel-
nym, Dz.Urz. Ministra Finansów Nr 8, poz. 79) zmiany struktury organizacyjnej Izby
Celnej w W., która polegała między innymi na zlikwidowaniu Urzędu Celnego w Z. i
objęciu jego obszaru terytorialnego właściwością miejscową Naczelnika Urzędu Cel-
nego w W., co spowodowało zaproponowanie powodowi nowego miejsca pracy -
obszaru właściwości miejscowej Naczelnika Urzędu Celnego w W. w zakresie podat-
ku akcyzowego. Zaliczenie obszaru działalności (właściwości terytorialnej) dotych-
czasowego pracodawcy powoda (Urzędu Celnego w Z., który został zlikwidowany)
do obszaru właściwości miejscowej (terytorialnej) nowego pracodawcy powoda
(Urzędu Celnego w W.) w sposób nieuchronny i uzasadniony wymuszało potrzebę
zmiany warunków pracy przez zaproponowanie powodowi nowego obszaru wykony-
wania przezeń obowiązków komisarza akcyzowego, skoro taki pracownik z natury
rzeczy i właściwości stosunku pracy wykonuje czynności z zakresu szczególnego
nadzoru podatkowego w różnych miejscowościach, w których siedziby mają pod-
mioty podlegające temu obowiązkowi podatkowemu. ,,Punktowe" określenie miejsca
pracy jako siedziby określonego urzędu państwowego (pracodawcy) nie wyklucza
przestrzennego, terytorialnego lub obszarowego wskazania różnych (ruchomych)
miejsc wykonywania obowiązków służbowych przez pracownika kontroli lub nadzoru
podatkowego na obszarze terytorialnej działalności lub właściwości tego pracodawcy
(określonego urzędu kontroli podatkowej lub celnej). Przeciwnie, jest to oczywiście
dopuszczalne, a nawet bywa konieczne w odniesieniu do komisarza podatkowego,
który z istoty ciążących na nim obowiązków służbowych wykonuje powierzone mu
czynności nadzoru podatkowego w różnych miejscowościach, w których siedziby
mają podmioty podlegające określonemu obowiązkowi podatkowemu. Wprawdzie
wydanie takiemu pracownikowi polecenia dokonania określonych czynności wynika-
jących ze sprawowania szczególnego nadzoru podatkowego, a także ich ostateczne
rozliczenie (sprawozdanie), następuje na ogół w siedzibie urzędu podatkowego (cel-
nego), to dla osiągnięcia tych celów oczywiście niezbędne jest przeprowadzanie
czynności kontrolnych u podatników w terenie. Wszystko to sprawia, że miejscem
wykonywania czynności pracowniczych przez pracownika urzędu celnego lub podat-
kowego może być nie tylko siedziba zatrudniającego go urzędu, ale również obszar
działalności podległej właściwości miejscowej i nadzorowi tego urzędu. Jeżeli zatem
czynności wykonywane przez powoda będącego komisarzem akcyzowym polegają
na przeprowadzaniu na obszarze działalności danego urzędu państwowego kontroli
podatkowych podmiotów gospodarczych, których działalność wymaga realizacji po-
datkowego obowiązku akcyzowego, to terytorialne określenie miejsca wykonywania
obowiązków pracowniczych według terytorialnej właściwości jego pracodawcy jest
jednoznacznie uzasadnione. Takie obszarowe (terytorialne) ukształtowanie miejsca
wykonywania obowiązków pracowniczych, które wynika z właściwości stosunku
pracy (art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p.) jest dopuszczalne zarówno w umowie o
pracę (art. 29 § 1 pkt 2 k.p.), jak i w drodze wypowiedzenia zmieniającego dotych-
czasowe warunki pracy (art. 42 k.p.), które było wymuszone zmianami w strukturze
organizacyjnej lub właściwości terytorialnej urzędu państwowego.
Równocześnie obszarowe lub terytorialne określenie albo zmiana miejsca wy-
konywania obowiązków pracowniczych wcale nie musi prowadzić do pogorszenia
warunków zatrudnienia, co gwarantuje między innymi powołany w skardze kasacyj-
nej art. 86 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej, który stanowi, że członkowi korpusu
służby cywilnej delegowanemu służbowo poza siedzibę urzędu, w którym wykonuje
pracę, przysługują należności na zasadach określonych w przepisach w sprawie
ustalania oraz wysokości należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży
służbowej, wydanych na podstawie Kodeksu pracy. Ponadto czas dojazdów do róż-
nych miejsc wykonywania służbowych czynności, jak i czas powrotów do siedziby
pracodawcy, podlega uwzględnieniu w ramach limitu obowiązującego czasu pracy
komisarzy podatkowych, co w całości przekłada się na prawo do wynagrodzenia za
tak przepracowany czas pracy (art. 80 zdanie pierwsze k.p.). Powyższe wyklucza
koncepcję skarżącego, że art. 86 ust. 1 ustawy o służbie cywilnej, który reguluje
uprawnienia do nabycia należności z tytułu wykonywania pracy poza siedzibą urzędu
(pracodawcy), zawiera ograniczenia prawne w zakresie dopuszczalnego określenia
miejsca wykonywania obowiązków pracowniczych przez członków korpusu służby
cywilnej, ponieważ przepis ten nie reguluje zasad określania miejsca pracy, a przez
to nie stwarza przeszkód w możliwości terytorialnego określenia miejsca wykonywa-
nia czynności służbowych przez pracownika nadzoru podatkowego sprawowanego
na obszarze właściwości miejscowej urzędu celnego lub podatkowego ani w dosto-
sowaniu miejsca wykonywania tych czynności do granic wynikających ze zmian w
strukturze organizacyjnej lub właściwości terytorialnej urzędu państwowego.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39814 k.p.c.
========================================