Wyrok z dnia 22 sierpnia 2007 r.
II PK 2/07

Konkretne i rzeczywiste przekształcenia organizacyjne szkoły wyższej,
które wymuszały ograniczenia zatrudnienia mianowanych nauczycieli akade-
mickich, stanowiły przekształcenie struktury uczelni w rozumieniu art. 93 ust. 2
pkt 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65,
poz. 385 ze zm.).

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Katarzyna Gonera.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 sierpnia
2007 r. sprawy z powództwa Kazimierza S. przeciwko Akademii Sztuk Pięknych w P.
o przywrócenie do pracy i odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej powoda od
wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 23 czerwca 2006 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną, nie obciążył powoda kosztami postępowania
kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 23 czerwca 2006 r. oddalił apelację powoda Kazimierza S. od wyroku Sądu Re-
jonowego w Poznaniu z dnia 4 kwietnia 2006 r., oddalającego powództwo (pkt I)
przeciwko Akademii Sztuk Pięknych w P. o przywrócenie do pracy albo o odszkodo-
wanie i zasądzającego od powoda na rzecz pozwanej kwotę 960 zł tytułem zwrotu
kosztów procesu (pkt 2).
W sprawie tej ustalono, że w dniu 18 marca 2002 r. powód został mianowany
przez rektora Akademii Sztuk Pięknych w P. (zwanej dalej ASP w P.) na stanowisko
adiunkta tej uczelni, na czas nieokreślony od dnia 1 kwietnia 2002 r. Pracował na
Wydziale Rzeźby, w Pracowni Ceramiki. Do roku akademickiego 2001/2002 na
uczelni istniał Wydział Malarstwa, Grafiki i Rzeźby, w ramach którego funkcjonowała
między innymi Katedra Rzeźby. W 2001 r. powstał plan rozwoju Katedry, a później
Wydziału Rzeźby. Z uwagi na znaczne koszty tej reorganizacji plan ten miał być re-
alizowany w okresie 5 lat. Następnie jednak na podstawie uchwały Senatu uczelni z
dnia 23 października 2003 r. w miejsce Wydziału Malarstwa, Grafiki i Rzeźby po-
wstały trzy nowe wydziały: Malarstwa, Rzeźby oraz Grafiki. Wydział Rzeźby funkcjo-
nował wadliwie. Z powodu przejścia grupy pracowników do Wydziału Edukacji Arty-
stycznej w roku akademickim 2003/2004, na wniosek kierowników pracowni, Senat
uczelni podjął w dniu 9 września 2004 r. uchwałę, na mocy której od roku akademic-
kiego 2004/2005 przeniesiono 4 pracownie: Rzeźby i Otoczenia, Rzeźby i Realizacji
w Drewnie, Rzeźby II oraz Rzeźby V z Wydziału Rzeźby do Wydziału Edukacji Arty-
stycznej. Na tym Wydziale utworzono Katedrę Rzeźby, a Wydział Rzeźby utracił
uprawnienia do prowadzenia przewodów. Uchwałą z dnia 7 lipca 2004 r. Senat pod-
trzymał poprzednią uchwałę o przeniesieniu do Wydziału Edukacji Artystycznej czte-
rech pracowni, a dodatkowo podjął decyzję o przeniesieniu na ten Wydział kolejnej
pracowni - Rzeźby i Realizacji w Kamieniu. Z powodu wadliwości w funkcjonowaniu
Wydziału Rzeźby nastąpiło obniżenie liczby chętnych do studiowania na tym Wy-
dziale, co z kolei spowodowało konieczność przeprowadzenia jego reorganizacji.
Uchwała Senatu z dnia 24 czerwca 2005 r., podjęta na wniosek rektora prof. W.M.,
pozwoliła na zlikwidowanie w tym dniu Wydziału Rzeźby i powołanie nowej jednostki
organizacyjnej pod nazwą: Wydział Rzeźby i Działań Przestrzennych, w skład której
weszły między innymi Katedra Rzeźby, w ramach której funkcjonują Pracownie
Rzeźby I - V oraz Katedra Działań Przestrzennych, w ramach której funkcjonują Pra-
cownie Rzeźby VI - IX (Pracownie VI, VII, VIII ,,przetransferowane z Wydziału Eduka-
cji Artystycznej"). W nowo powstałej strukturze nie funkcjonuje Pracownia Ceramiki,
a jedynie techniczna podjednostka Warsztat Ceramiczny. W dniu 29 czerwca 2005 r.
rektor ASP powiadomił powoda o konsekwencjach wynikających ze zmian organiza-
cyjnych w strukturach tego Wydziału i zaproponował mu pracę na stanowisku labo-
ranta w Warsztacie Ceramicznym. Stanowisko to dawałoby powodowi możliwość
kontynuowania dotychczasowej działalności, a w szczególności pracy dydaktycznej.
Wobec odmowy przyjęcia tej oferty rektor wręczył powodowi przygotowane już wcze-
śniej wypowiedzenie stosunku pracy. Jako podstawę prawną wypowiedzenia wska-
zano art. 93 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym
(Dz.U. Nr 65 poz. 385 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o szkolnictwie wyż-
szym lub ustawa), a jako podstawę faktyczną likwidację dotychczasowej Pracowni
Ceramiki spowodowaną przekształceniem struktury uczelni - Wydziału Rzeźby, co
uniemożliwiło dalsze zatrudnienie powoda na dotychczasowych stanowisku. Stosu-
nek pracy powoda uległ rozwiązaniu z upływem trzymiesięcznego okresu wypowie-
dzenia, tj. 30 września 2005 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu
Rejonowego co do dopuszczalności wypowiedzenia, a dokonane przez ten Sąd
ustalenia faktyczne uznał za własne. W ocenie Sądu Okręgowego, art. 93 ust. 2 pkt 3
ustawy o szkolnictwie wyższym, mający zastosowanie w rozpoznawanej sprawie, nie
zawiera wymogu konsultacji rozwiązania stosunku pracy mianowanego nauczyciela
akademickiego z radą wydziału. Zgodnie bowiem z § 32 statutu ASP w P. zgoda Se-
natu jest konieczna jedynie w przypadku rozwiązania stosunku pracy na podstawie
art. 93 ust. 3 ustawy o szkolnictwie wyższym, a nie na podstawie art. 93 ust. 2 pkt 3
tej ustawy, co miało miejsce w przypadku powoda. Z kolei podana przez pracodawcę
przyczyna rozwiązania stosunku pracy, tj. likwidacja Pracowni Ceramiki spowodo-
wana przekształceniem organizacyjnym uczelni, spełnia kryteria konkretności, praw-
dziwości i rzeczywistości. Wbrew twierdzeniom powoda, zmiana struktury organiza-
cyjnej uczelni nie ograniczała się jedynie do zmiany nazewnictwa i oddzielenia
warsztatów od pracowni, ponieważ na rzeczywistą zmianę tej struktury wskazywali
przesłuchani w sprawie świadkowie. Jednocześnie powód odmówił przyjęcia nowej
oferty pracy, a ponieważ przedmiotowa pracownia była likwidowana, to nie było moż-
liwości dalszego zatrudnienia powoda na dotychczasowym stanowisku. Z podstawy
prawnej wypowiedzenia jasno wynika, że jeżeli mianowany nauczyciel akademicki
nie wyraża zgody na podjęcie zatrudnienia na nowym stanowisku, innym niż określo-
ne w akcie mianowania, uprawniony organ może rozwiązać z takim nauczycielem
stosunek pracy, co miało miejsce w rozpoznawanej sprawie.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art.
93 ust. 2 pkt 3 ustawy o szkolnictwie wyższym, przez jego błędną wykładnię i nieuza-
sadnione zastosowanie z uwagi na to, że przekształcenie jednostki organizacyjnej w
ramach wydziału nie daje podstawy do rozwiązania stosunku pracy na mocy tego
przepisu oraz wobec faktu, że zarówno Sąd pierwszej jak i Sąd drugiej instancji nie
ustaliły, że przekształcenie struktury organizacyjnej pozwanej uczelni uniemożliwiało
dalsze zatrudnianie powoda na dotychczas zajmowanym stanowisku. Za przyjęciem
skargi do rozpoznania przemawia zdaniem skarżącego występowanie w sprawie za-
gadnienia prawnego, sprowadzającego się do pytania, czy przekształcenie struktury
organizacyjnej uczelni w rozumieniu art. 93 ust. 2 pkt 3 ustawy o szkolnictwie wyż-
szym oznacza wyłącznie przekształcenie uczelni, o którym mowa w art. 10 ust. 1 tej
ustawy, czy również dotyczy przekształcenia jednostek organizacyjnych uczelni w
trybie określonym w art. 69 ust. 1 ustawy. Przemawia za tym również potrzeba wy-
kładni art. 93 ust. 2 pkt 3 ustawy, w szczególności wyjaśnienia wymaga zwrot, czy
,,przekształcenie struktury uczelni" oznacza wyłącznie zmiany obejmujące podsta-
wowe jednostki organizacyjne uczelni, takie jak wydział, jednostki ogólnouczelniane,
międzywydziałowe i pozawydziałowe, czy obejmuje także przekształcenie jednostek
organizacyjnych wchodzących w ich skład, w tym również przekształcenie jednostek
wchodzących w skład wydziału. Ponadto skarga kasacyjna jest w ocenie skarżącego
oczywiście uzasadniona, ponieważ Sądy obu instancji uznały, że pozwana uczelnia
uprawniona była do rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 93 ust. 2 pkt 3
ustawy o szkolnictwie wyższym, pomimo tego iż z poczynionych przez nie ustaleń
faktycznych nie wynikało, aby przekształcenie struktury organizacyjnej pozwanej
uniemożliwiało dalsze zatrudnianie skarżącego na dotychczas zajmowanym stanowi-
sku. Tym samym nie została wypełniona hipoteza pozwalająca na zastosowanie tego
przepisu.
Zdaniem skarżącego, rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem akademickim na
podstawie art. 93 ust. 2 pkt 3 ustawy możliwe jest jedynie w przypadku zniesienia i prze-
kształcenia państwowej szkoły wyższej w drodze ustawowej, o którym mowa w art. 10 ust. 1
ustawy. Za taką interpretacją przemawia podobieństwo określeń dotyczących zmiany struktu-
ry uczelni użytych w obu tych przepisach. Ponadto ze względu na szczególną ochronę
mianowanych nauczycieli akademickich przewidzianą w ustawie o szkolnictwie wyższym nie
można uznać, że przekształcenie struktury organizacyjnej uczelni w trybie art. 69 ust. 1
ustawy, które miało miejsce w niniejszej sprawie, stanowi przesłankę uzasadniającą rozwią-
zanie stosunku pracy z takim nauczycielem na podstawie art. 93 ust. 2 pkt 3 tej ustawy, tym
bardziej, że przekształcenia w trybie art. 69 ust. 1 mogą być dokonywane przez organ uczelni
(nie musi to być organ kolegialny), który nie będzie właściwy do wyrażenia zgody na rozwią-
zanie stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim z ważnych powodów (art.
93 ust. 3 ustawy).
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący wywiódł ponadto, że strukturę
szkoły wyższej tworzą podstawowe jednostki organizacyjne oraz inne jednostki ogólnouczel-
niane, międzywydziałowe i pozawydziałowe, a nie jednostki organizacyjne wchodzące w ich
skład. Termin ,,przekształcenie struktury uczelni" użyty w art. 93 ust. 2 pkt 3 ustawy odnosi
się więc nie do jakichkolwiek zmian, w tym polegających na rozszerzeniu zakresu zadań i
funkcji wykonywanych przez daną komórkę, lecz do zmiany struktury organizacyjnej całej
instytucji. Zatem przekształcenie jednostki organizacyjnej w ramach wydziału nie daje pod-
stawy do rozwiązania stosunku pracy na mocy art. 93 ust. 2 pkt 3 ustawy. Oznacza to, że
Sądy obu instancji błędnie uznały, iż przepis ten ma zastosowanie także w sytuacji, gdy do-
chodzi do przekształceń w ramach wydziału uczelni (w którym nastąpiło przekształcenie Pra-
cowni Ceramiki w Warsztat Ceramiki) i to w sytuacji, gdy reorganizacja nie polega na zmniej-
szeniu zakresu zadań i funkcji ani Wydziału, w ramach którego jednostka ta funkcjonuje, ani
też nowo utworzonej jednostki. Skarżący utrzymywał też, że zmiana struktury uczelni -
Wydziału Rzeźby, prowadząca do powołania Warsztatu Ceramicznego i likwidacji Pracowni
Ceramiki nie przesądzała o braku możliwości dalszego zatrudniania go przez pozwaną na
stanowisku adiunkta. Akt mianowania nauczyciela akademickiego powoduje bowiem nawią-
zanie stosunku pracy z uczelnią jako pracodawcą, a nie z poszczególnymi jej jednostkami
organizacyjnymi. Szkoła wyższa ma obowiązek w razie likwidacji jednostki organizacyjnej
zaproponować nauczycielom akademickim zatrudnienie na stanowisku określonym w akcie
mianowania w innej jednostce organizacyjnej. Dopiero wykazanie, że w szkole nie ma takiej
możliwości mogłoby stanowić przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy. Mając na uwadze
treść aktu mianowania i posiadane przez skarżącego kwalifikacje zasadne byłoby przeniesie-
nie go na stanowisko adiunkta w Warsztacie Ceramiki, do czego zdaniem skarżącego nie
było przeszkód. W ocenie skarżącego, nie można utożsamiać braku możliwości zatrudnienia
w zlikwidowanej jednostce organizacyjnej z brakiem możliwości zatrudnienia na dotychcza-
sowym stanowisku, tj. adiunkta zajmującego się ceramiką, zwłaszcza wobec ustaleń, że w
odniesieniu ,,do ceramiki zmiana organizacyjna nie była szczególnie spektakularna, a pra-
cownicy dotychczas zajmujący się ceramiką mieli wykonywać zbliżone prace tyle, że w ra-
mach nowej struktury organizacyjnej". Sądy obu instancji zbyt duże znaczenie nadały odmo-
wie przyjęcia przez skarżącego pracy na stanowisku laboranta, nie bacząc, że nie jest ono
wymienione w art. 75 ust. 2 ustawy. Skarżący wniósł o uchylenie w całości wyroku Sądu
Okręgowego, zmianę wyroku Sądu Rejonowego w całości: w punkcie 1 przez nakazanie po-
zwanej przywrócenia powoda do pracy na poprzednich warunkach oraz zasądzenie od po-
zwanej na jego rzecz kwoty 3.000 zł tytułem wynagrodzenia za okres niewykonywania pracy,
a w punkcie 2 przez zasądzenie od pozwanej na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym
kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych oraz o zasądzenie od pozwa-
nej na rzecz skarżącego kwoty 3.120 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu
apelacyjnym i kasacyjnym. Alternatywnie wnosił o uchylenie w całości wyroku Sądu Rejono-
wego i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz roz-
strzygnięcia o całości kosztów procesu, bądź o uchylenie w całości wyroku Sądu Okręgowego
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosz-
tach postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę pełnomocnik pozwanej wniósł o odrzucenie jej w całości,
ewentualnie o odmowę przyjęcia jej do rozpoznania lub oddalenie w całości, a także o zasą-
dzenie od skarżącego na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w postępowa-
niu kasacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie zawierała uzasadnionych podstaw prawnych już dlatego, że
procesowe zarzuty nieustalenia przez Sądy obu instancji, iż przekształcenie struktury organi-
zacyjnej pozwanej uczelni uniemożliwiało dalsze zatrudnienie powoda na dotychczasowym
stanowisku pracy, w tym na stanowisku adiunkta w innej jednostce organizacyjnej pozwanej,
której to struktury nawet nie nazwano w skardze kasacyjnej, usuwały się spod weryfikacji ka-
sacyjnej. Skarżący nie wskazał (nie nazwał) bowiem jakichkolwiek przepisów prawa proce-
sowego w zakresie tak sformułowanych zarzutów o braku ustaleń faktycznych. W konse-
kwencji oznaczało to, iż niewyartykułowanie (nienazwanie) konkretnych przepisów prawa
procesowego, których naruszenie mogło mieć wpływ na wynik sprawy (art. 3983 § 1 pkt 2
k.p.c.) wykluczało w procedurze kasacyjnej badanie sfery faktów lub potencjalnej potrzeby
prowadzenia dowodów dotyczących nieustalonych okoliczności istotnych, w ocenie skarżą-
cego, dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne
powoływanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycz-
nymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813 § 2 k.p.c.).
Z wiążących i miarodajnych dla Sądu Najwyższego ustaleń Sądów obu instancji wyni-
kało, że w strukturze pozwanej uczelni nastąpiły rzeczywiste przekształcenia organizacyjne,
które uniemożliwiały dalsze zatrudnienie powoda na dotychczasowym stanowisku pracy w
rozumieniu art. 93 ust. 2 pkt 3 ustawy o szkolnictwie wyższym. Dokonane przekształcenia
organizacyjne zostały wymuszone obniżonym zainteresowaniem kandydatów studiami na
Wydziale Rzeźby, co ostatecznie spowodowało, że w nowo utworzonej strukturze - Wydziale
Rzeźby i Działań Przestrzennych - nie funkcjonowała już dotychczasowa Pracownia Cera-
miki, ale w jej miejsce utworzono techniczną podjednostkę - Warsztat Techniczny, w którym
powód odmówił podjęcia zatrudnienia na innym zaproponowanym mu stanowisku pracy. Przy
braku należycie wyartykułowanych proceduralnych zarzutów kasacyjnych Sąd Najwyższy nie
miał możliwości badania, czy przekształcenia organizacyjne wymuszone malejącym zaintere-
sowaniem wśród kandydatów zdających na pozwaną uczelnię studiami na Wydziale Rzeźby ,
a następnie na nowo powołanym Wydziale Rzeźby i Działań Przestrzennych, uniemożliwiały
dalsze zatrudnienie powoda na stanowisku adiunkta w nowo utworzonym Warsztacie Tech-
nicznym i uzasadniało zaproponowanie powodowi jedynie stanowiska laboranta, skoro skar-
żący skutecznie nie podważył wiążącego ustalenia, że w pozwanej miały miejsce przekształ-
cenia organizacyjne, które spełniały kryteria konkretności, prawdziwości oraz odpowia-
dały rzeczywistemu stanowi rzeczy, a także obiektywnie wymuszały ograniczenie stanu
zatrudnienia, obejmujące zwolnienia niektórych mianowanych pracowników pozwanej uczelni.
Przechodząc do rozstrzygnięcia przedłożonego w skardze kasacyjnej zagadnienia
prawnego oraz potrzeby wykładni art. 93 ust. 2 pkt 3 ustawy o szkolnictwie wyższym, który
umożliwia rozwiązanie stosunku pracy z mianowanym nauczycielem akademickim w razie
przekształcenia struktury uczelni w sposób uniemożliwiający dalsze zatrudnienie na dotych-
czas zajmowanym stanowisku pracy, Sąd Najwyższy wyraża pogląd, że każdy rodzaj prze-
kształcenia struktury szkoły wyższej, który obiektywnie wymusza ograniczenie stanu za-
trudnienia i wyklucza dalsze zatrudnienie mianowanego nauczyciela akademickiego
na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, stanowi usprawiedliwioną przyczynę
rozwiązania z nim stosunku pracy. Dla prawidłowej wykładni analizowanego przepisu
przesądzające znacznie ma brak możliwości dalszego zatrudnienia nauczyciela aka-
demickiego na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, a nie rodzaj, sposób, czy
miejsce dokonywanych przekształceń organizacyjnych uczelni, jeżeli te wymuszają
racjonalizację zatrudnienia. Wprawdzie pracodawcą mianowanego nauczyciela aka-
demickiego jest szkoła wyższa, ale wykonuje on zatrudnienie w konkretnej jednostce
organizacyjnej, jaką jest jej podstawowa struktura organizacyjna, najczęściej wydział
uczelni, przeto wszelkie przekształcenia organizacyjne dokonywane także w ramach
podstawowej jednostki organizacyjnej szkoły wyższej, które wymuszają ograniczenie
zatrudnienia mianowanych nauczycieli akademickich, muszą być postrzegane jako
przekształcenie struktury uczelni w rozumieniu art. 93 ust. 2 pkt 3 ustawy o szkol-
nictwie wyższym. Powyższe prowadziło do wyrażenia konkluzji, iż każde konkretne,
prawdziwe i rzeczywiste przekształcenie struktury szkoły wyższej, które uniemożliwia
dalsze zatrudnienie mianowanego nauczyciela akademickiego na dotychczas zajmo-
wanym stanowisku pracy, uzasadnia rozwiązanie z nim stosunku pracy w trybie tego
przepisu.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podsta-
wie art. 39814 k.p.c., nie obciążając powoda kosztami postępowania kasacyjnego
(art. 102 k.p.c.).
========================================