Wyrok z dnia 15 marca 2006 r.
II PK 167/05

W umowie o pracę strony mogą ustalić, że odszkodowanie (odprawa) dla
członka zarządu spółki akcyjnej na wypadek odwołania z pełnienia tej funkcji
przed terminem ma charakter świadczenia na wypadek utraty miejsca pracy w
związku z odwołaniem, a nie w związku z samym pozbawieniem funkcji; od-
szkodowanie to nie ma charakteru wynagrodzenia za pracę.

Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka.
Herbert Szurgacz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 marca 2006 r. sprawy
z powództwa Jacka D. przeciwko Telefonii D. z siedzibą w W. o odszkodowanie, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 27 stycz-
nia 2005 r. [...]

1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.700 zł (dwa tysiące sie-
demset zł) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu, po roz-
poznaniu sprawy z powództwa Jacka D. przeciwko Telefonii ,,D." SA z siedzibą w W.,
wyrokiem z dnia 27 stycznia 2005 r. [...] oddalił apelację powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu [...], na mocy
którego oddalono jego powództwo, w którym domagał zapłaty odszkodowania (od-
prawy) w wysokości 219.000 zł się wraz z ustawowymi odsetkami z tytułu odwołania
z funkcji członka zarządu pozwanej spółki przed upływem okresu na jaki zawarto
umowę o pracę.

W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny przejął jako własne ustale-
nia faktyczne poczynione w postępowaniu w pierwszej instancji oraz podzielił ich
prawną kwalifikację.

Powód został zatrudniony u strony pozwanej na stanowisku wiceprezesa za-
rządu do spraw finansowych na podstawie umowy o pracę zawartej w dniu 22 maja
2001 r. na okres od dnia 1 stycznia 2001 r. do dnia 19 czerwca 2002 r., to jest do
dnia odbycia walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za
rok obrotowy 2001. W umowie strony zastrzegły, że w razie odwołania z funkcji
członka zarządu spółki przed upływem okresu na jaki zawarto umowę o pracę, pra-
cownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości 9-miesięcznego należnego wy-
nagrodzenia podstawowego wypłaconego w miesiącu poprzedzającym odwołanie.
Jednocześnie zastrzeżono, że odszkodowanie nie przysługuje między innymi w
przypadku odwołania w związku z działaniem na szkodę spółki, popełnienia oczywi-
stego albo stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądowym przestępstwa, spowo-
dowania poważnej szkody w majątku spółki z winy umyślnej, prowadzenia działalno-
ści konkurencyjnej albo naruszenia tajemnicy lub innego poważnego lub ciężkiego
naruszenia interesów spółki.

Uchwałą zarządu KGHM P.M. z dnia 2 stycznia 2002 r. w sprawie składu oso-
bowego zarządu strony pozwanej odwołany został cały zarząd, w tym powód. Jedno-
cześnie powierzono mu do czasu odbycia walnego zgromadzenia obowiązki pełno-
mocnika do spraw strategii, ustalając, że będzie otrzymywał wynagrodzenie na do-
tychczasowym poziomie. Powód wyraził na to zgodę. Pracę świadczył do dnia 9
czerwca 2002 r. Wynagrodzenie miesięczne wynosiło 24.400 zł brutto. Odszkodowa-
nia jednak nie wypłacono.

Strona pozwana w umowach o pracę zawieranych do 2000 r. z innymi pracow-
nikami zatrudnianymi na stanowiskach członków zarządu przewidywała świadczenia
w przypadku odwołania z funkcji w postaci jednorazowych odpraw pieniężnych, a
następnie, jak w przypadku powoda, w formie odszkodowań w razie odwołania przed
końcem obowiązywania umowy. Miały one charakter ochronny przed utratą pracy i
były wypłacane w przypadku odwołania, następującego z jednoczesnym rozwiąza-
niem umowy o pracę. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie ulega wątpliwości, że w roz-
poznawanej sprawie intencją stron stosunku pracy było zagwarantowanie powodowi
stabilizacji zatrudnienia w okresie, na który umowa została zawarta, zaś naruszenie
gwarancji w postaci odwołania ze stanowiska członka zarządu skutkującego rozwią-
zaniem umowy o pracę, spowodować miało powstaniem uprawnienia powoda do
odszkodowania przewidzianego w umowie o pracę. Skoro więc skutek w postaci
rozwiązania umowy nie nastąpił, to nie występowały również okoliczności uzasad-
niające wypłatę odszkodowania. Żądanie przez powoda odszkodowania jedynie za
fakt odwołania ze stanowiska członka zarządu w sytuacji kontynuowania zatrudnienia
na niepogorszonych warunkach byłoby sprzeczne z celem, jakiemu miało służyć
umowne postanowienie gwarantujące wypłatę odszkodowania. Nie można się zatem
zgodzić, że świadczenie przez powoda pracy po odwołaniu ze stanowiska - na mocy
zawartego między stronami porozumienia - nie jest kontynuacją istniejącej między
stronami umowy o pracę. W tym świetle jego roszczenie nie jest uzasadnione.

Kasację od powyższego wyroku złożyła strona powodowa. Zaskarżając go w
całości zarzuciła naruszenie prawa materialnego: 1) art. 3531 k.c., przez jego błędną
wykładnię, to jest przez ,,mylne zrozumienie, że przeznaczony jest on do eliminowa-
nia roszczeń kolidujących z podanymi przesłankami słuszności, gdy rzeczywistym
przeznaczeniem jest eliminowanie zobowiązań naruszających zakres swobody kon-
traktowej"; 2) art. 18 k.p. w związku z art. 8 k.p., przez niewłaściwe zastosowanie i
przyjęcie, że pozwany ,,udzielił powodowi pracy w zamian uzyskania korzyści mająt-
kowej kosztem powoda"; 3) art. 370 § 1 k.s.h., przez niewłaściwe zastosowanie, wy-
rażające się w tym, że ,,Sądy odmówiły jego zastosowania jako szczególnego prze-
pisu ochronnego dla roszczeń powoda powstałych w chwili odwołania go z zarządu";
4) art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p., wyrażające się w wykładni spornych posta-
nowień umowy bez zbadania ich społeczno-gospodarczego przeznaczenia. Poza
tym skarżący wskazał naruszenie prawa procesowego: 1) art. 328 § 2 k.p.c. w
związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez to, że ,,na skutek apelacji powoda, Sąd Apela-
cyjny oddalając ją przyjął za swoje ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, lecz cał-
kowicie zmienił podstawę prawną wyroku, dopuszczając przy tym do wieloznaczno-
ści lakonicznie udzielonych wyjaśnień"; 2) art. 233 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.,
wyrażające się w tym, że ,,Sąd Apelacyjny oceniał wiarygodność i moc dowodów bez
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, a w uzasadnieniu wyroku uchylił
się od podania przyczyn, dla których nie rozważył dowodów na korzyść powoda"; 3)
art. 378 § 1 k.p.c., przez nierozpoznanie zarzutów apelacyjnych powoda.

W tym kontekście powód domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu
Apelacyjnego w całości i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego oraz prze-
kazania sprawy do ponownego rozpoznania, względnie zmiany wyroku i orzeczenia
co do istoty sprawy.

W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej nieprzyjęcie do rozpo-
znania, ewentualnie o jej oddalenie z uzasadnieniem, że zaskarżony wyrok pozostaje
w zgodności z dotychczasowym orzecznictwem Sądu Najwyższego.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty kasacji naruszenia przepisów postę-
powania. W szczególności nie jest usprawiedliwiony zarzut naruszenia przez Sąd
Apelacyjny przepisu art. 328 § 2 k.p.c. Według skarżącego naruszenie powołanego
przepisu polegało na tym, że Sąd ten przyjmując za swoje ustalenia faktyczne Sądu
Okręgowego całkowicie zmienił podstawę prawną wyroku, nie wyjaśniając jej dosta-
tecznie, ,,dopuszczając się wieloznaczności lakonicznie udzielonych wyjaśnień", co
wywarło istotny wpływ na wynik sprawy polegający na utrudnieniu zrozumienia pod-
staw rozstrzygnięcia i utrudnieniu kontroli kasacyjnej. Z art. 328 § 2 k.p.c. wynika, że
punktem wyjścia dla przedstawienia w uzasadnieniu wyroku koncepcji prawnej roz-
strzygnięcia sprawy powinny być poczynione ustalenia faktyczne. Ustalenia te, od-
wołujące się do ustaleń Sądu Okręgowego, odpowiadają postulatowi jasności i kate-
goryczności. Również podstawa prawna rozstrzygnięcia została jasno, choć skróto-
wo, sformułowana: odszkodowanie stanowi element umowy o pracę na wypadek od-
wołania ze stanowiska członka zarządu skutkującego rozwiązaniem umowy o pracę.
Nie jest również usprawiedliwiony zarzut naruszenia art. 233 § 1 w związku z art. 227
k.p.c., przez pominięcie przez Sądy orzekające wymienionych w kasacji dowodów z
zeznań świadków, innych członków zarządu. Sąd Okręgowy, którego ustalenia Sąd
Apelacyjny w pełni przyjął jako własne, stwierdził wyraźnie, że strona pozwana w
umowach o pracę zawieranych do 2000 r. z innymi pracownikami zatrudnianymi na
stanowiskach członków zarządu przewidziała świadczenia w przypadku odwołania z
funkcji w postaci jednorazowych odpraw pieniężnych, a następnie, jak w przypadku
powoda, poprzez przyznanie odszkodowania w razie odwołania przed końcem obo-
wiązywania umowy. Zarzut wyprowadzenia z materiału dowodowego nieprawidło-
wych, nieżyciowych wniosków polega, zdaniem skarżącego, na przyjęciu przez Sąd
Apelacyjny, że powód w zamian za stabilizację zatrudnienia miałby zrezygnować z
wielokrotnie wyższej odprawy. Zarzut ten nie jest uzasadniony ponieważ - zdaniem
powoda - prawo do odprawy miało mu przysługiwać niezależnie od dalszego pozo-
stawania w zatrudnieniu i pobierania za ten czas wynagrodzenia za pracę.

Odniesienie się do zarzutów naruszenia prawa materialnego wymaga
uprzedniego zwrócenia uwagi na niektóre podstawowe kwestie dotyczące charakteru
prawnego pełnienia funkcji organu osoby prawnej, którą jest spółka akcyjna (odpo-
wiednio: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością). Mają one znaczenie dla określe-
nia charakteru spornej odprawy (odszkodowania).

Pierwsza dotyczy relacji między powołaniem do pełnienia funkcji w charakte-
rze członka zarządu a zawarciem umowy o pracę, względnie umowy zlecenia na peł-
nienie tych funkcji. W nauce prawa oraz w judykaturze, zarówno pod rządami Kodek-
su handlowego jak i Kodeksu spółek handlowych, nie budzi wątpliwości teza o pozo-
stawaniu członków zarządu spółek kapitałowych w dwu stosunkach prawnych ze
spółką: a) w stosunku organizacyjnym obejmującym pełnienie funkcji organu osoby
prawnej - spółki; b) w stosunku pracy (stosunku zlecenia), obejmującym pełnienie
czynności składających się na tę funkcję. W wyroku z dnia 7 stycznia 2000 r., I PKN
404/99 (OSNP 2001 nr 10, poz. 347), Sąd Najwyższy podkreślił, że stosunek pracy
jest odrębnym stosunkiem prawnym od członkostwa w zarządzie spółki z ograni-
czona odpowiedzialnością, w którego zakresie członek zarządu jest osobą trzecią
względem spółki i o treści jego praw pracowniczych decyduje treść stosunku pracy.
Między wymienionymi relacjami prawnymi nie zachodzi stosunek wynikania, tzn. że
samo powołanie do pełnienia funkcji przez właściwy organ spółki nie powoduje au-
tomatycznie powstania stosunku pracy, czy stosunku zlecenia na pełnienie tych
funkcji; można pozostawać we wskazanym stosunku organizacyjnym ze spółką bez
pozostawania z nią w stosunku pracy (zlecenia). Stosunek organizacyjny powstaje w
wyniku powołania przez właściwy organ spółki do pełnienia funkcji członka zarządu,
dla powstania stosunku pracy (zlecenia) niezbędna jest dodatkowa czynność prawna
w postaci zawarcia umowy o pracę (umowy zlecenia). Nie zachodzi też automatyzm
w drugą stronę, tj. odwołanie z pełnienia funkcji członka zarządu nie powoduje auto-
matycznie ustania stosunku pracy (zlecenia). Stosownie do art. 370 § 1 k.s.h. ,,czło-
nek zarządu może być w każdym czasie odwołany. Nie pozbawia go to roszczeń ze
stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka
zarządu". Odwołanie ze stanowiska członka zarządu może stanowić podstawę do
rozwiązania stosunku pracy (zlecenia). W orzecznictwie przyjmuje się, że odwołanie
ze stanowiska członka zarządu spółki, które nie zostało skutecznie podważone w
trybie przepisów prawa handlowego, z reguły stanowi przyczynę uzasadniającą wy-
powiedzenie umowy o pracę (art. 45 § 1 k.p.) pracownikowi zatrudnionemu w cha-
rakterze członka tego zarządu. Jeśli więc odwołanej ze stanowiska członka zarządu
osobie nie wypowiedziano umowy o pracę (zlecenia), pozostaje ona w dalszym ciągu
ze spółką w stosunku pracy (zlecenia).

Druga kwestia odnosi się już do stosowanej powszechnie praktyki zamiesz-
czania w umowach o pełnienie funkcji klauzul o odszkodowaniu, względnie o odpra-
wie w razie ustania pełnienia funkcji przed terminem wynikającym z umowy o pracę
lub określonym w akcie wewnętrznym spółki i dotyczy braku precyzji odpowiednich
klauzul umownych, co staje się źródłem wielu sporów, czy odszkodowanie (odprawa)
należy się z tytułu samego pozbawienia funkcji, czy też z powodu rozwiązania sto-
sunku pracy w następstwie pozbawienia funkcji. Rozdział VI umowy o pracę zawartej
z powodem w punkcie 1 brzmi następująco: ,,w razie odwołania Zarządcy z funkcji
członka zarządu Spółki przed upływem okresu na jaki umowę zawarto, przysługuje
mu odszkodowanie w wysokości 9-miesięcznego należnego wynagrodzenia podsta-
wowego w wysokości jak w miesiącu poprzedzającym odwołanie".

Należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego, że przewidziane umową od-
szkodowanie ma charakter świadczenia na wypadek utraty miejsca pracy w związku
z odwołaniem z pełnienia funkcji w pozwanej spółce. Na rzecz tego stanowiska
przemawiają zarówno argumenty związane z charakterem zatrudnienia powoda, jak i
postanowienia umowy o pracę zawartej z powodem.

Po pierwsze, w związku z charakterem zatrudnienia powoda trudno przyjąć, iż
strona pozwana zagwarantuje członkom zarządu, w tym powodowi, odszkodowania
za okres do końca kadencji, skoro osoby te nie korzystają ze stabilizacji w zakresie
pełnienia funkcji, ponieważ zgodnie z art. 370 k.s.h. członek zarządu może zostać w
każdej chwili odwołany. Po drugie, wyłącznym źródłem prawa do odszkodowania jest
umowa o pracę. Przepisy powszechnego prawa pracy nie przewidują analogicznego
świadczenia. Prowadzona przez skarżącego w kasacji analogia do odprawy należnej
dyrektorom przedsiębiorstw państwowych w razie rozwiązania z nimi stosunku pracy,
nie jest trafna już z tego względu, że odprawy dla dyrektorów zostały przewidziane
przez przepisy ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Skoro więc sporne od-
szkodowanie ma swoje źródło w umowie o pracę, trudno byłoby przyjąć, że świad-
czenie to przysługuje z innego stosunku prawnego (stosunku organizacyjnego) niż
stosunek pracy i w następstwie innych zdarzeń (odwołanie z funkcji), niż objęte sto-
sunkiem pracy.

Argumentów przeciw związaniu prawa do odszkodowania z samym pozbawie-
niem funkcji członka zarządu dostarcza również treść samej umowy o pracę, w której
przewidziano, że odszkodowanie nie przysługuje w razie odwołania z powodów wy-
mienionych w rozdziale II ust. 3: ,,zarządca może być odwołany, a umowa rozwią-
zana, w razie udokumentowanego działania na szkodę Spółki, popełnienia oczywi-
stego lub stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądowym przestępstwa". Również
brzmienie punktu 2.2) rozdziału VI umowy o pracę wskazuje, że odszkodowanie zo-
stało w umowie przewidziane na wypadek rozwiązania z powodem stosunku pracy w
następstwie pozbawienia funkcji. Według tego postanowienia odszkodowanie nie
przysługuje gdy ,,zarządca zostanie odwołany ze swojego stanowiska w związku z
powołaniem w skład zarządu spółki zajmującej się telekomunikacją z udziałem kapi-
tałowym akcjonariuszy Spółki, na warunkach nie gorszych niż w niniejszej umowie".

W wyroku z dnia 19 września 2002 r., I PKN 592/01 (OSNP 2004 nr 9, poz.
155), Sąd Najwyższy stwierdził, że odprawy w związku z ustaniem stosunku pracy
nie są wynagrodzeniem za pracę ani ,,rodzajem" wynagrodzenia za pracę. Jest to
szczególne świadczenie, stanowiące swoiste umowne odszkodowanie za utratę
miejsca pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy. Pogląd ten należy w pełni po-
dzielić. Z tego punktu widzenia zarzut kasacji naruszenia art. 13 k.p., dotyczącego
prawa do godziwego wynagrodzenia za pracę, nie jest trafny. Zarzut kasacji naru-
szenia art. 370 k.s.h. ma - zdaniem skarżącego - uzasadnienie w tym, że powód pra-
cował w zarządzie na podstawie umowy o pracę na czas określony, która wygasła w
następstwie odwołania z funkcji członka zarządu. Dalsze wykonywanie przez powo-
da pracy miało swoją podstawę w nowej umowie na czas nieokreślony. W świetle
wcześniejszych rozważań, dotyczących charakteru zatrudnienia członków zarządu
spółek akcyjnych, taka interpretacja przepisu art. 370 k.s.h. nie jest trafna. Po odwo-
łaniu powoda z funkcji członka zarządu stosunek pracy nie wygasł, był kontynu-
owany, w czasie jego trwania doszło do zmiany niektórych warunków pracy w drodze
czynności dorozumianych, przez ich akceptację przez powoda i dalsze pełnienie
pracy.

W tym stanie rzeczy kasacja, jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw,
została oddalona (art. 39312 k.p.c.).
========================================