Wyrok z dnia 9 lutego 2006 r.
II PK 159/05

Ochrona wynikająca z art. 72 § 3 w związku z art. 72 § 2 k.p. nie dotyczy
nabycia prawa do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 29 ustawy z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).

Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Beata Gudowska (spra-
wozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 lutego
2006 r. sprawy z powództwa Urszuli G. przeciwko Urzędowi Miejskiemu w Ś. o od-
prawę emerytalną i wynagrodzenie, na skutek skargi kasacyjnej powódki od wyroku
Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 10 lutego 2005 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Urszula G., po sprecyzowaniu żądania w piśmie procesowym z dnia 16
grudnia 2003 r., wniosła o zasądzenie odprawy emerytalnej w kwocie 39.000 zł
i wynagrodzenia w kwocie 41.166 zł za czas gotowości do pracy po odwołaniu
jej z funkcji sekretarza miejskiego, domagając się obu należności z odsetkami
ustawowymi od dnia 18 grudnia 2003 r. W uzasadnieniu żądania odprawy po-
dała, że od dnia 10 września 2003 r. uzyskała emeryturę, a co do żądania wy-
nagrodzenia za gotowość do pracy na podstawie art. 81 § 1 k.p. wskazała na
ochronę z art. 72 § 3 k.p. w związku z art. 39 k.p. i zarzuciła brak ze strony
pracodawcy propozycji odpowiedniego zatrudnienia w okresie ochronnym.
Pozwany uznał co do zasady żądanie odprawy emerytalnej, a w odnie-
sieniu do żądania wynagrodzenia za gotowość do pracy zarzucił, że wcze-
śniejsza emerytura na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS nie wchodzi w zakres ochrony z art. 72 § 3 k.p. w
związku z art. 39 k.p.
Wyrokiem z 30 listopada 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Świdnicy oddalił powództwo o wynagrodzenie jako nieza-
sadne i umorzył postępowanie w zakresie odprawy emerytalnej wobec zapłaty
tego świadczenia przez pozwanego i cofnięcia roszczenia. Sąd ten ustalił, że
powódka w 1998 r. została zatrudniona w Urzędzie Miejskim w Ś. na stanowi-
sku sekretarza miejskiego na podstawie powołania przez Radę Miejską. W
dniu 28 listopada 2002 r. Rada podjęła uchwałę o odwołaniu powódki z funkcji
sekretarza. Burmistrz zwolnił powódkę z pełnienia obowiązków w okresie wy-
powiedzenia, to jest do dnia 28 lutego 2003 r. Powódka otrzymała świadectwo
pracy z informacją, że stosunek pracy ustał ,,na skutek odwołania z funkcji (art.
70 § 1 i 2 Kodeksu pracy i art. 18 ust. 2 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorzą-
dzie gminnym)". Jej wynagrodzenie liczone jak ekwiwalent za urlop wynosiło
6.567,64 zł.
Sąd Okręgowy zgodził się ze stanowiskiem pozwanego, że ochrona sto-
sunku pracy odnosi się do zwykłego wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65
lat dla mężczyzn), stąd wnioskodawczyni (urodzonej w dniu 10 września 1948
r.) nie przysługiwała ochrona z art. 39 i 72 § 3 k.p. Po ustaniu zatrudnienia
powódka nie podjęła zresztą żadnych ,,przedsięwzięć", które wskazywałyby na
jej zamiar przejścia na emeryturę, czym ,,utwierdzała" byłego pracodawcę, że
nie doszło do naruszenia art. 39 k.p., choć wniosek o emeryturę złożyła w dniu
16 lipca 2003 r.
W apelacji powódka zarzuciła naruszenie art. 39 k.p. i art. 72 § 3 k.p.,
przez przyjęcie, że przy rozwiązywaniu stosunku pracy pracodawca powinien
mieć na względzie jedynie osoby w tzw. wieku emerytalnym powszechnym, to
jest wynoszącym 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn oraz art. 328 k.p.c.,
przez niewyjaśnienie podstawy prawnej stanowiska Sądu pierwszej instancji
stwierdzającego, że w przypadku powódki przepis art. 39 k.p. nie miał zasto-
sowania.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu
wyrokiem z dnia 10 lutego 2005 r. oddalił apelację. Uznał, że powódka nie
osiągnęła wieku emerytalnego, który dawałby jej ochronę na podstawie art. 72
§ 3 k.p. i art. 39 k.p., gdyż przyjął, iż art. 39 k.p. w brzmieniu aktualnym dla
sprawy, a więc sprzed zmiany wprowadzonej od dnia 1 stycznia 2004 r. (Dz.U
z 2003 r. Nr 213, poz. 2081), dotyczy zwykłego wieku emerytalnego, a nie
wcześniejszego wieku emerytalnego przewidzianego w art. 29 ustawy emery-
talnej. Podkreślił, że wiek emerytalny w rozumieniu przepisów prawa pracy
pracownik osiąga tylko jeden raz i jest to - w rozumieniu przepisów z zakresu
ubezpieczenia społecznego - zwykły wiek emerytalny, a niższy tylko wtedy,
gdy jest przewidziany dla niektórych grup ubezpieczonych pracujących w wa-
runkach charakteryzujących się szczególną uciążliwością. Za bezzasadne
uznał żądanie wynagrodzenia za gotowość do pracy, wynikające z art. 81 §1
k.p., gdyż stosunek pracy powódki ustał z końcem lutego 2003 r., a powódka
nie wykazała, że pozostawała w stanie gotowości do pracy.
Skarga kasacyjna wniesiona przez powódkę została oparta na podsta-
wie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 39 k.p. i art.
72 § 2 i 3 k.p. w związku z art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytu-
rach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, polegającą na przyjęciu,
że przy rozwiązywaniu stosunku pracy pracodawca powinien mieć na wzglę-
dzie wyłącznie osoby w tzw. wieku emerytalnym powszechnym, tj. 60 lat dla
kobiet i 65 lat dla mężczyzn; art. 72 § 2 i 3 k.p. w związku z art. 72 § 4 k.p.,
przez uznanie, że obowiązek zapewnienia pracownikowi innej, odpowiedniej
pracy stanowi jedynie ofertę pracodawcy, a jej brak rodzi tylko roszczenia o
charakterze cywilnoprawnym i nie ma wpływu na bieg terminu do rozwiązania
stosunku pracy nawiązanego na podstawie powołania. Skarga kasacyjna zo-
stała oparta także na podstawie naruszenia przepisów postępowania, a to art.
101 w związku z art. 203 § 2 k.p.c., przez niewłaściwe zastosowanie w sytuacji
uznania przez pozwaną roszczenia co do zasady, bez jednoczesnej zapłaty
lub zaoferowania dłużnej sumy.
Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i jego zmianę przez
zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 41.166 zł wraz z ustawo-
wymi odsetkami liczonymi od dnia 18 grudnia 2003 r. do dnia zapłaty, ewentu-
alnie o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji
do ponownego rozpoznania.
Uzasadniając wniosek o przyjęcie do rozpoznania skargi kasacyjnej,
skarżąca wskazała na występujące w sprawie istotne zagadnienie prawne w
zakresie wykładni przepisów art. 39 k.p. i art. 72 § 3 k.p. w związku z art. 29
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubez-
pieczeń Społecznych, czy ochrona, o której mowa w tych przepisach dotyczy
tylko zasadniczego wieku emerytalnego, tj. 60 lat dla kobiet i 65 lat dla męż-
czyzn, czy też odnosi się do innych przypadków uprawniających ,,nabycie"
prawa do emerytury. Według skarżącej, wątpliwości budzi również wykładnia i
zastosowanie art. 101 w związku z art. 203 § 2 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Powództwo oparte na podstawie art. 39 k.p. wiązało się z koniecznością roz-
strzygnięcia, czy osiągnięty przez kobietę wiek 55 lat jest wiekiem emerytalnym,
przed którego ukończeniem objęta jest ona przewidzianą w tym przepisie ochroną
przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Należy zaznaczyć, że w stanie prawnym
miarodajnym dla oceny roszczenia powódki art. 39 k.p. stanowił, iż pracodaw-
ca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie
więcej niż 2 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia
umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
Przejściowo, w okresie od dnia 1 stycznia do dnia 1 czerwca 2004 r., z mocy
art. 1 ustawy z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 213, poz. 2081), przepis ten uzy-
skał brzmienie, zgodnie z którym ,,pracodawca nie może wypowiedzieć umowy
o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 2 lata do nabycia prawa
do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych". Wątpliwości powstające
przy wykładni tego przepisu rozstrzygnął ustawodawca, przywracając od dnia
1 czerwca 2004 r. treść art. 39 k.p. w brzmieniu z 1975 r., z tą jedynie zmianą,
że poszerzył okres ochrony przed wypowiedzeniem z 2 do 4 lat do osiągnięcia
wieku emerytalnego. Zmiana ta rozwiązała problemy interpretacyjne i zaktuali-
zowała upowszechniony dotychczas i przyjęty przez Sąd drugiej instancji sposób
jego rozumienia, oparty na poglądzie, że chodzi w nim o wiek określony w przepi-
sach emerytalnych, zezwalających na uzyskanie prawa do emerytury w normalnym
trybie, w tzw. wieku ustawowym (por. uchwałę pełnego składu Izby Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85,
OSNCP 1985 nr 11, poz. 164, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 1995 r., I
PRN 33/95, OSNAPUS 1995 nr 23, poz. 291 oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia
12 maja 1976 r., I PZP 14/76, OSNC 1976 nr 11, poz. 242).
Pogląd ten, najściślej ograniczający zakres podmiotów chronionych przed wy-
powiedzeniem umowy o pracę, znajdował oparcie w przepisach z zakresu ubezpie-
czeń społecznych obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1999 r., według których
prawo do tzw. emerytury wcześniejszej traktowane było jako przywilej wynikający z
okoliczności sytuujących się poza stosunkiem pracy, takich jak wychowywanie nie-
pełnosprawnych dzieci czy ,,kombatanctwo", dające uprawnionym wybór, tj. możli-
wość skorzystania z wcześniejszego przejścia na emeryturę. Ta możliwość rzeczywi-
ście - co podkreślano w przytoczonych orzeczeniach Sądu Najwyższego - uzasad-
niała obawę relatywizacji ochrony przedemerytalnej przez niemożność ścisłego okre-
ślenia daty początkowej okresu ochronnego, jak też prowadziła do nierównego trak-
towania pracowników zatrudnionych w tej samej grupie zawodowej. Na tle nowej re-
gulacji z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) argument ten
utracił jednak swój rygoryzm, co Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 28 marca
2002 r. (I PKN 141/01, OSNP 2004 nr 5, poz. 86), twierdząc, że przewidziany w art.
39 k.p. zakaz wypowiedzenia umowy o pracę obejmuje również pracowników zatrud-
nionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którym brakuje
nie więcej niż 2 lata do osiągnięcia ustawowo obniżonego wieku emerytalnego dla tej
kategorii zatrudnionych, jeżeli dalszy okres zatrudnienia umożliwia im uzyskanie
prawa do emerytury z osiągnięciem niższego wieku emerytalnego.
W obowiązującym stanie prawnym ustawowym wiekiem emerytalnym
uwzględnianym w art. 39 k.p. jest - uwzględniając te poglądy judykatury - wiek
uprawniający do przejścia na emeryturę na podstawie przepisów ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która
określa jednolity wiek emerytalny zależny tylko od płci pracownika (kobieta - 60 lat,
mężczyzna - 65 lat) oraz wiek uprawniający do wcześniejszego przejścia na
emeryturę przez ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy
spełnią warunki wymagane do nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych do
dnia 31 grudnia 2006 r. - przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego -
przewidziany w art. 30 do 46 ustawy. Chronionymi przed wypowiedzeniem na 2 lata
przed osiągnięciem wieku określonego w tych przepisach są górnicy, pracownicy
kolejowi, ale także pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szcze-
gólnym charakterze, o których mowa w ustępach 2 i 3 art. 32 tej ustawy. Wiek eme-
rytalny dla tych pracowników, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie
których przysługuje im prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów do-
tychczasowych, zawartych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze. Obniżony wiek emerytalny, wynikający z wy-
konywania pracy w szczególnych warunkach nie jest więc przywilejem wynikającym
z sytuacji niezwiązanych z pracą, lecz z wiekiem ustalonym powszechnie dla okre-
ślonej kategorii pracowników wykonujących te same prace lub zawody, wyróżnionych
według obiektywnych kryteriów ustawowych. Obowiązująca regulacja ustawowa
usuwa zatem ostatecznie dostrzeganą niekiedy kolizję między wiekiem emerytalnym,
określonym w granicach delegacji ustawowej z art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982
r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.), a terminologią ustawową, określającą jednolicie powszechny wiek emerytalny
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 1995 r., I PRN 33/95, OSNAPUS
1995 nr 23, poz. 291). Oznacza to - w ocenie składu orzekającego - że niższy od po-
wszechnego wiek emerytalny pracowników zatrudnionych w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze jest dla nich normalnym ustawowym wiekiem
emerytalnym, a to z kolei sprawia, że tacy pracownicy w okresie 2 lat przed osiągnię-
ciem wieku emerytalnego właściwego dla tych kategorii zatrudnienia korzystają ze
szczególnej ochrony prawnej przewidzianej w art. 39 KP.
W tym kontekście skarżąca nieprawidłowo odczytuje wyrok Sądu Naj-
wyższego z dnia 28 marca 2002 r. (I PKN 141/01), twierdząc na jego podsta-
wie, że ochrona określona w art. 72 § 3 w związku z art. 39 k.p. rozciąga się
również na pracowników urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. uprawnionych
do wcześniejszego przejścia na emeryturę nie ze względu na rodzaj zatrud-
nienia, lecz tylko ze względu na wiek i ogólny staż pracy. Nietrafnie także do-
patruje się tu rozbieżność w związku z uchwałą Sądu Najwyższego z 27
czerwca 1985 r. (II PZP 10/85). Wyroku z dnia 28 marca 2002 r. nie należy ro-
zumieć jako zrównanie sytuacji pracownika, który może przejść na tzw. wcze-
śniejszą emeryturę na podstawie art. 29 ustawy emerytalnej z sytuacją, w któ-
rej pracownik nabywa prawo do emerytury wcześniejszej ze względu na pracę
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Obniżony wiek
emerytalny określony w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych nie jest bowiem wiekiem ustalonym ustawowo jako
wiek emerytalny dla ściśle określonej kategorii zatrudnienia. Tym samym nie
można zrównywać w uprawnieniach do ochrony płynącej z omawianego prze-
pisu pracowników, którzy przechodząc na tzw. wcześniejszą emeryturę, nadal
korzystają ze szczególnego przywileju socjalnego. Nie ma żadnych racjonalnych
przesłanek, które pozwalałyby na traktowanie ochrony przed wypowiedzeniem w
okresie dwu lat przed ukończeniem takiego wcześniejszego wieku emerytalnego,
gdyż powstawałby stan niepewności co do okresu obowiązywania zakazu wypowia-
dania umowy o pracę w zależności od tego, czy chroniony tym zakazem pracownik
skorzysta z wcześniejszych uprawnień emerytalnych w wieku 50 lat - kobieta i 60 lat
mężczyzna, gdyż może skorzystać z prawa przejścia na emeryturę także po osią-
gnięciu tego wieku. Nie jest to bowiem ,,normalny" ustawowy wiek emerytalny (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 1997 r., I PKN 227/97, OSNAPiUS
1998 nr 11, poz. 326, z dnia 21 stycznia 2003 r., I PK 97/02, niepublikowany, z
dnia 25 lipca 2003 r., I PK 305/02, niepublikowany i z dnia 5 lutego 2004 r., I
PK 348/03, niepublikowany). Za bezzasadne więc należy uznać twierdzenie
skarżącej, że w sprawie występowało istotne zagadnienie prawne wynikające z
wykładni przepisów wywołujących rozbieżności w orzecznictwie.

Jest bezsporne, że powódka przeszła na emeryturę na podstawie art. 29
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a więc
po spełnieniu przesłanek uprawniających ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1
stycznia 1949 r. do przejścia na emeryturę bez osiągnięcia wieku emerytalnego
określonego w art. 27 tej ustawy. Wyklucza to zastosowanie art. 39 k.p. i zwalnia
pracodawcę z obowiązku wynikającego przepisu z art. 72 § 2 i 3 k.p. W związku z
tym za bezzasadny należy uznać zarzut naruszenia art. 72 § 2 i 3 k.p. oraz art. 72
§ 4 k.p. jako pozostający w ścisłej zależności z objęciem pracownika ochroną
wynikającą z art. 39 k.p.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art.
39814 k.p.c.).
========================================