Wyrok z dnia 22 stycznia 2008 r.
II PK 138/07

Brak indywidualnego wskazania chronionych pracowników i udzielenie
przez zakładową organizację związkową informacji pracodawcy na podstawie
art. 30 ust. 21 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.) o objęciu ochroną wszystkich pra-
cowników zakładu, o ile nie złożyli oni pracodawcy pisemnego oświadczenia o
niereprezentowaniu ich praw pracowniczych przez związek zawodowy, nie
oznacza braku reprezentacji przez związek zawodowy tych pracowników, któ-
rzy są jego członkami lub jako niezrzeszeni wystąpili o objęcie ich ochroną.

Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 stycznia
2008 r. sprawy z powództwa Edwarda P., Bożeny S., Waldemara K., Dariusza Ś.,
Romana B., Macieja S., Anny D., Hanny C., Aleksandry K., Ryszarda K., Ewy P.,
Hanny Ł., Tadeusza K. i Zofii K. przeciwko T.-F. K. SA z siedzibą w M. o uznanie za
bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę oraz o świadczenie z funduszu socjal-
nego, na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 18 września 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok w odniesieniu do powodów Romana B., Macieja
S., Anny D. i Tadeusza K. i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Okręgowemu w
Warszawie do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 18 września 2006 r. oddalił
apelacje obu stron od wyroku Sądu Rejonowego w Pruszkowie z dnia 20 listopada
2003 r., zasądzającego na rzecz powodów odszkodowania za naruszenie przepisów
o wypowiadaniu umów o pracę wobec zaniechania konsultacji drugiego stopnia ze
związkiem zawodowym oraz dochodzone przez niektórych powodów dofinansowanie
wypoczynku z funduszu socjalnego. Sprawa była jedną z wielu, w których - jak ustalił
Sąd pierwszej instancji - pracodawca T.-F. K. SA w M. po decyzji o likwidacji swojego
oddziału Fabryki Kabli w O. i wobec braku porozumienia z organizacjami związko-
wymi wydał regulamin zwolnień grupowych w trybie ustawy z 28 grudnia 1989 r.
Przed wypowiedzeniami umów o pracę Związek Zawodowy Pracowników E.K. złożył
pracodawcy listę pracowników członków związku objętych jego ochroną. Natomiast
Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ ,,Solidarność" pismem z 10 maja
2002 r. wskazała pracowników korzystających ze szczególnej ochrony stosunku
pracy i poinformowała pracodawcę, że obejmuje ochroną wszystkich pracowników
zakładu, o ile nie złożyli pracodawcy pisemnego oświadczenia o niereprezentowaniu
ich praw pracowniczych przez NSZZ ,,Solidarność". Uchwałę w tej sprawie MOZ
NSZZ ,,Solidarność" podjęła 22 kwietnia 2002 r. Pracodawca 13 maja 2002 r. rozpo-
czął konsultacje wypowiedzeń w trybie art. 38 k.p. Międzyzakładowa Organizacja
Związkowa NSZZ ,,Solidarność" wniosła sprzeciw, po którym pracodawca przedstawił
sprawę ogólnokrajowej organizacji NSZZ ,,Solidarność" Region M. jednak z pominię-
ciem powodów. Następnie dokonano wypowiedzeń. Rozstrzygając o odszkodowa-
niach za brak konsultacji związkowej drugiego stopnia Sąd pierwszej instancji przyjął,
że MOZ NSZZ ,,Solidarność" na podstawie art. 7 w związku z art. 4 ustawy z 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych, wobec zaskakującej pracowników likwidacji zakła-
du, reprezentowała interesy zbiorowe i dlatego skuteczne było objęcie jej ochroną
związkową wszystkich pracowników, czyli także należących do drugiego związku
zawodowego oraz pozostałych niezrzeszonych pracowników. W konsekwencji rów-
nież w stosunku do tych pracowników konieczna była konsultacja związkowa dru-
giego stopnia zgodnie z art. 38 § 3 k.p. Lista konsultacji na tym etapie nie zawierała
nazwisk powodów. Wypowiedzenie im umów o pracę nastąpiło z naruszeniem tego
przepisu i stanowiło podstawę do odszkodowania (art. 45 § 1 i 2 k.p. w związku z art.
471 k.p.).
Obowiązujący u pracodawcy regulamin zakładowego funduszu świadczeń so-
cjalnych przewidywał dofinansowanie do wypoczynku pracowników i członków ich
rodzin. Komisja socjalna wnioskowała o przyznanie tych świadczeń niektórym powo-
dom. Protokół dotyczący tych świadczeń został podpisany przez głównego księgo-
wego i dyrektora biura finansów, lecz świadczenia nie zostały wypłacone. W praktyce
decyzja komisji socjalnej i dyrektora Oddziału w O. była wystarczająca do przyznania
świadczeń socjalnych. Zwalniani pracownicy mieli prawo do świadczeń na jednako-
wych zasadach (art. 113 k.p.).
Sąd drugiej instancji oddalając apelację pozwanego również nie zgodził się z
zarzutem, że nie została udzielona informacja w trybie art. 30 ust. 21 ustawy o związ-
kach zawodowych o pracownikach korzystających z ochrony MOZ NSZZ ,,Solidar-
ność". Wymagana była zatem realizacja obowiązku konsultacji drugiego stopnia (art.
38 § 3 k.p.) w odniesieniu do pracowników niezrzeszonych w tym Związku, którzy
wystąpili o taką ochronę. W oparciu o dodatkowe postępowanie dowodowe potwier-
dził ustalenie o wystąpieniu powodów o objęcie ich ochroną przez NSZZ ,,Solidar-
ność" (art. 60 i art. 65 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.). Wszyscy powodowie
uczestniczyli w protestach zorganizowanych na terenie zakładu przez ten Związek.
W formie ustnej zwrócili się wprost do przewodniczącego związku o objęcie ich
ochroną. Taką wolę wyrazili także dorozumianie, co wynika z niezgłoszenia przez
nich sprzeciwu wobec ogłoszenia przez Związek o objęciu ochroną wszystkich pra-
cowników. Za uzasadnione szczególnymi okolicznościami Sąd przyjął objęcie
ochroną przez Związek członków drugiego związku zawodowego. Pojęcie ,,pracowni-
ka niezrzeszonego" odniósł do pracownika niezrzeszonego w Związku, do którego
zwracał się o ochronę. Zauważył, że skoro pracownik może należeć do kilku związ-
ków zawodowych, to tym bardziej może być objęty ochroną innego związku niż ten,
do którego aktualnie należy. Wykładnia taka jest zasadna w szczególnych sytua-
cjach, kiedy pracownik może mieć ,,techniczne trudności" z zakończeniem członko-
stwa w związku zawodowym, do którego należy, zaś odpowiedniej ochrony potrze-
buje natychmiast. Pracownik ma prawo zwrócić się do organizacji związkowej, która
jego zdaniem w najlepszy sposób zapewni mu ochronę, co jest zgodne z zasadą
wolności związkowej i celem ustawy o związkach zawodowych. Powodowie czynnie
uczestniczyli w protestach i chcieli być objęci ochroną Związku, a po ogłoszeniu
przez Związek, że obejmuje ochroną wszystkich pracowników, o ile nie zgłoszą
sprzeciwu, zaakceptowali objęcie ich ochroną i byli przekonani, że faktycznie znaj-
dują się pod jego ochroną.
Skargę kasacyjną pozwany oparł na obu podstawach. Zarzut błędnej wykładni
i niewłaściwego zastosowania prawa materialnego odniósł do: art. 30 ust. 21 ustawy
z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, art. 38 § 1, 2, 3, 4 i 5 k.p. (w brzmieniu
przed 29 listopada 2002 r.), a nadto do art. 8 k.p., przez przyjęcie, że obowiązek
współdziałania pracodawcy z zakładową organizacją związkową w ramach procedury
przewidzianej w art. 38 k.p., nie ulega wyłączeniu w sytuacji, gdy w odpowiedzi na
zapytanie pracodawcy, zmierzające do uzyskania listy pracowników korzystających z
ochrony tej organizacji, pracodawca otrzymał ogólną odpowiedź, zgodnie z którą
ochronie tej podlegają wszyscy pracownicy tego pracodawcy, o ile nie złożyli oni pra-
codawcy pisemnego oświadczenia o niereprezentowaniu ich praw pracowniczych
przez zakładową organizację związkową, do której skierowano zapytanie. Skarżący
zarzucił, że ,,udzielona informacja nie wymagała prowadzenia konsultacji", stąd nie
naruszył przepisów o wypowiadaniu umów o pracę. Drugiego roszczenia dotyczyły
zarzuty procesowe naruszenia ,,art. 378 § 1 k.p.c. lub ewentualnie art. 328 § 2 k.p.c.
w związku z art. 391 § 1 k.p.c.", przez zaniechanie rozpoznania zarzutów apelacji w
zakresie odnoszącym się do zasądzonych przez Sąd pierwszej instancji świadczeń z
zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i zaniechanie rozstrzygnięcia w tym
zakresie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podstawy kasacyjne uzasadniają wniosek skargi o uchylenie wyroku, co nie
oznacza, że wszystkie zarzuty są w pełni zasadne.
W zakresie podstawy materialnoprawnej skarga niezasadnie kwestionuje na-
ruszenie przepisu art. 30 ust. 21 ustawy o związkach zawodowych, przez przyjęcie,
że zakładowa organizacja związkowa udzieliła informacji o pracownikach korzystają-
cych z jej ochrony. ,,Nieudzielenie informacji" semantycznie oznacza zaniechanie w
ogóle jakiejkolwiek informacji albo negatywne oświadczenie, że informacja nie będzie
udzielona, choćby dlatego, że nie korzysta się z takiego prawa (lub nie wypełnia
obowiązku). Wobec takiego znaczenia tego wyrażenia i stanowiska MOZ NSZZ ,,So-
lidarność" wyrażonego w piśmie z 10 maja 2002 r. oraz w uchwale z 22 kwietnia
2002 r., nie można stwierdzić, iż zakładowa organizacja związkowa nie udzieliła żad-
nej informacji o pracownikach korzystających z jej ochrony w trybie art. 30 ust.21
ustawy o związkach zawodowych. Owszem, w doktrynie i w orzecznictwie przedsta-
wiono inne poglądy oraz stanowiska co do wykładni standardów wymaganych od
zakładowej organizacji związkowej w zakresie informacji o chronionych (reprezento-
wanych przez nią) pracownikach. Właśnie wielość tych poglądów potwierdza jedynie,
że przepis art. 30 ust. 21 jest niejasny i nadal budzi kontrowersje. Jeżeli konstrukcja
zachowania pracodawcy oparta została na obowiązku (,,pracodawca jest zobowiąza-
ny zwrócić się o informację o pracownikach korzystających z obrony zakładowej or-
ganizacji związkowej"), to obowiązek taki w zestawieniu z indywidualną sprawą pra-
cownika wcale nie skłania do aprobowania poglądów przyjmujących, że wystarczy
jednorazowe (jedynie pierwotne) zwrócenie się pracodawcy do zakładowej organiza-
cji związkowej o wykaz chronionych pracowników, natomiast potem wykaz ten ma
być aktualizowany przez zakładową organizację związkową ze skutkiem braku zo-
bowiązania pracodawcy, gdy organizacja ta zaniecha aktualizacji wykazu. Pracownik
może wystąpić o ochronę w każdym czasie, w skrajnej sytuacji nawet w momencie
zawiadomienia organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia z nim umowy o
pracę, stąd jeżeli zostanie objęty ochroną, to zastrzeżenia związku zawodowego były
skuteczne i wymagały przeprowadzenia konsultacji (art. 38 § 2 i 3 k.p. przed
zmianą).
Powyższe przejście od kwestii ,,nieudzielania informacji" przez zakładową or-
ganizację związkową do obowiązku zwrócenia się przez pracodawcę o informację
wynika z niemożności pominięcia w tej sprawie wyroków Sądu Najwyższego jakie
zapadły w podobnych sprawach innych pracowników z tego samego Zakładu. Wyra-
żono w nich w sumie zbieżne stanowiska, że: ,,zakładowa organizacja związkowa
prawidłowo wypełnia obowiązek nałożony przepisem art. 30 ust. 21 ustawy (...) tylko
wówczas, gdy informacja przekazana pracodawcy określa jednoznacznie pracowni-
ków korzystających z jej obrony" (wyrok z 7 maja 2007 r., II PK 305/06) oraz że ,,wy-
maganie określone w art. 30 ust. 21 ustawy (...) jest spełnione, jeżeli działająca w
zakładzie pracodawcy organizacja związkowa przedstawi pracodawcy informację o
pracownikach korzystających z jej obrony pozwalającą na zidentyfikowanie tych pra-
cowników" (wyrok z 5 października 2007 r., II PK 27/07).
W ocenie obecnie orzekającego składu takiej wykładni nie można zastosować
w tej sprawie, mimo podobnego (lub takiego samego) stanu faktycznego. Nawet we
wskazanych orzeczeniach zauważono, iż art. 30 ust. 21 ustawy nie precyzuje jakie
warunki ma spełniać informacja przekazana pracodawcy przez zakładową organiza-
cję związkową i w tym tkwi istota problemu. Przyjęty w tych orzeczeniach prymat wy-
kładni celowościowej ma walor porządkujący i uszczegółowiający obowiązek infor-
macji, między innymi przez realizację modelu o indywidualnych wykazach pracowni-
ków reprezentowanych przez związek i ich uzupełnianiu. Rzecz jednak w tym, że nie
jest to wykładnia jedynie uprawniona. Sprzeczne z brzmieniem przepisu art. 30 ust.
21 ustawy byłoby poprzestanie na alternatywie rozłącznej, w której znaczenie pozy-
tywne miałoby tylko wyraźne zidentyfikowanie pracowników. Całkowicie eliminuje się
wówczas znaczenie informacji udzielonej przez związek w sytuacji takiej jak w tej
sprawie.
Rozważając problem właściwej wykładni prawa w związku ze stanem faktycz-
nym tej sprawy musi się uwzględniać kilka dalszych istotnych momentów. Pierwszy
wynika z tego, że nie można stwierdzić nieudzielania informacji, w sytuacji gdy pra-
codawca przyjął kierowaną do niego informację i na jej podstawie realizował tryb
konsultacji wypowiedzenia pierwszego stopnia. Nie miał wątpliwości co do zakresu
podmiotowego informacji, zwłaszcza w kontekście uprzedniej uchwały Związku z 22
kwietnia 2000 r. Pozwany pracodawca nie domagał się konkretyzacji udzielonej in-
formacji. Po wtóre, niemożność indywidualnego ,,zidentyfikowania" pracownika nie
stanowi o nieudzielaniu żadnej informacji. Organizacja związkowa nie może wpraw-
dzie dowolnie obejmować ochroną każdego pracownika lecz pracodawca udzieloną
mu informację może w tym zakresie zweryfikować. Chodzi o to, że bezskuteczna
była ochrona udzielona członkowi innego związku. Nie ma racji Sąd Okręgowy, że
przemawiają za tym szersze względy. Rozwiązanie przyjęte w ustawie zostało tu wy-
rażone jednoznacznie (art. 7 ust. 2 i art. 30 ust. 1) i nie uchylają go okoliczności
przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W tym zakresie zgodzić nale-
ży się ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w sprawie już uprzednio roz-
poznanej, że pracownik będący członkiem zakładowej organizacji związkowej, w
sprawach swego stosunku pracy może być reprezentowany wyłącznie przez tę orga-
nizację, do której należy (wyrok z 7 maja 2007 r., II PK 305/06, wyżej przywołany).
Taką samą bezskuteczność ochrony należy odnieść do pracownika niezrzeszonego
w żadnym związku, który nie wystąpił o ochronę. Skoro warunkiem reprezentacji w
sprawach indywidualnych jest jego wniosek, to brak wniosku wyklucza reprezentację
(art. 7 ust. 2 zdanie drugie). Inna natomiast jest sytuacja pracowników, którzy korzy-
stali z ochrony Związku jako jego członkowie lub pracowników niezrzeszonych (w
żadnym) związku, którzy zwrócili się o ochronę (reprezentację). Jeżeli więc po infor-
macji udzielonej przez MOZ NSZZ ,,Solidarność" pracodawca nie wymagał jej kon-
kretyzacji i przystąpił do konsultacji w trybie art. 38 k.p., to powinien ją przeprowadzić
również na drugim etapie (art. 38 ust. 3 k.p.), by uchronić się przez zarzutem, że nie
przeprowadził konsultacji wypowiedzenia drugiego stopnia wobec tych pracowników,
którym rzeczywiście ochrona (reprezentacja) przysługiwała, czyli członkom Związku i
pracownikom niezrzeszonym, którzy wystąpili o objęcie ich ochroną. Dla wykluczenia
takiej sytuacji właściwa była wykładnia art. 30 ust. 21 ustawy w związku z treścią
udzielonej informacji, w której nie powinien zostać pominięty taki celowościowy sens
regulacji, iż chodzi w niej o realizację gwarancji reprezentacji pracownika, który wy-
stąpił o ochronę związkową i trwał w przekonaniu, iż taka mu przysługuje. Uprawnio-
ne jest więc dodatkowe stwierdzenie, że funkcja określonego prawa winna spraw-
dzać się również w sytuacji szczególnej, w której treść udzielanej informacji determi-
nuje wynikający z likwidacji zakładu masowy protest pracowników. Pośrednio wyja-
śnia to podjętą obronę i treść udzielonej informacji w trybie art. 30 ust. 21 ustawy.
Informacja ta miała sformalizowaną postać w uprzedniej uchwale Związku z 22
kwietnia 2002 r. i w piśmie z 10 maja 2002 r.
Zarzut naruszenia art. 8 k.p. był bezprzedmiotowy, gdyż zaskarżony wyrok
uwzględniając zarzut apelacji pozwanego zrewidował pogląd pierwszej instancji i wy-
raźnie stwierdza (str. 14 uzasadnienia), że przepis ten nie mógł stanowić podstawy
prawnej ochrony (reprezentacji) związkowej powodów określonej w przepisach
szczególnych.
Powyższa ocena prowadzi do potwierdzenia stanowiska zaskarżonego wyroku
o naruszeniu przepisów o wypowiadaniu umów o pracę (braku konsultacji drugiego
stopnia). Jednak tak jak zauważono naruszenie to mogło odnosić się tylko do człon-
ków Związku ,,Solidarność" i pracowników niezrzeszonych, którzy wystąpili i uzyskali
ochronę tego Związku. Nie była ona natomiast możliwa w stosunku do pracowników,
członków drugiego związku lub tych, którzy nie wystąpili o ochronę. Przynależność
powodów do tych grup nie została ustalona w zaskarżonym wyroku, co powoduje
konieczność uchylenia wyroku w tym zakresie tylko z tej przyczyny.
Natomiast w pełni zasadna jest podstawa procesowa skargi. Powoduje ona
uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej świadczeń z funduszu socjal-
nego; zasadniczo wobec podjęcia rozstrzygnięcia (oddalenia apelacji) przy braku
rozpoznania tego przedmiotu sprawy w drugiej instancji. Wprawdzie zarzuty proce-
sowe mają znaczenie tylko wtedy, gdy mają istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), co wymagałoby również wykazania tego na płaszczyźnie prawa
materialnego, to jednak nie można odmówić racji skarżącemu, że Sąd drugiej instan-
cji w ogóle nie odniósł się do zarzutów apelacji kwestionujących zasądzenie świad-
czeń socjalnych. Zaniechanie rozpoznania apelacji w tym zakresie stanowi narusze-
nie art. 378 § 1 k.p.c., pozbawiające skarżącego w ogóle prawa oceny podstaw roz-
poznania; w tym przypadku prze nierozpoznanie części sporu w drugiej instancji
(zatem również art. 328 § 2 k.p.c.).
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji na mocy art. 39815 § 1 k.p.c. i art.
108 § 2 k.p.c.
========================================