Wyrok z dnia 11 października 2005 r.
I UK 57/05

Zawarcie umowy o pracę nie stwarza podstawy do przyznania świadczeń
z ubezpieczenia społecznego, jeżeli strony zakładały, że świadczenie pracy jest
niepotrzebne a pracodawca nie będzie płacić wynagrodzenia za pracę.

Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Barbara Wagner, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 października 2005 r.
sprawy z odwołania Justyny W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w O.W. z udziałem zainteresowanego Syndyka Masy Upadłości ,,T" Spółki z
o.o. w K. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu pracowników, na skutek kasacji
ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 listopada 2004 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Decyzją z dnia 1 kwietnia 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
O.W. stwierdził, że Justyna W. nie podlegała w okresie od 1 października do 23 listo-
pada 2002 r. ubezpieczeniu społecznemu pracowników. Umowę o pracę z dnia 1
października 2002 r. z PPCh ,,A." Spółka z o.o. uznano za pozorną, gdyż jej celem
było jedynie zapewnienie świadczeń z ubezpieczenia społecznego należnych pra-
cownikom, chociaż już 8 października 2002 r. ogłoszona została upadłość ,,pozorne-
go" pracodawcy. Od tej decyzji Justyna W. odwołała się do Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu wnosząc o jej zmianę przez ustalenie,
że w spornym okresie podlegała ubezpieczeniu społecznemu pracowników. Sąd
Okręgowy wyrokiem z dnia 29 października 2003 r. oddalił odwołanie wnioskodaw-
czyni. Podstawę wyroku stanowiły następujące zasadnicze ustalenia.

Wnioskodawczyni w okresie od 11 kwietnia 1994 r. do 31 marca 2001 r. była
zatrudniona w PPCh ,,A." Spółce z o.o. na podstawie umowy o pracę w wymiarze
pełnego etatu, wykonywała pracę specjalisty do spraw handlowych. W dniu 1 kwiet-
nia 2002 r. z dotychczasowym pracodawcą - w miejsce dotychczasowej umowy o
pracę - zawarła umowę usług menedżerskich, obsługi tzw. klientów kluczowych, za
wynagrodzeniem 3.500 zł miesięcznie, z możliwością przyznania premii uznaniowej i
zwrotem poniesionych kosztów. W dniu 16 września 2002 r. odwołująca się wystąpiła
do prezesa Zarządu ,,A." o zatrudnienie jej ponownie na podstawie umowy o pracę z
dniem 1 października 2002 r. i rozwiązanie z dniem 30 września 2002 r. umowy
usług menedżerskich. W dniu 1 października 2002 r. sporządzona została umowa o
pracę na czas nieokreślony od 1 października 2002 r., przewidująca wynagrodzenie
2.950 zł miesięcznie oraz premię uznaniową. Umowę tę podpisał w imieniu Spółki jej
prokurent K.C. W dniu 9 października 2002 r. - na podstawie postanowienia Sądu
Rejonowego w Poznaniu - ogłoszona została upadłość PPCh ,,A." Spółki z o.o. Z
uzasadnienia tego postanowienia wynika, że postępowanie upadłościowe rozpoczął
wniosek prokurenta Spółki z 20 sierpnia 2002 r., wskazujący na to, że kłopoty finan-
sowe Spółki pojawiły się już jesienią 2001 r. Podstawą ogłoszenia upadłości było
ustalenie, że majątek Spółki nie wystarcza na zaspokojenie jej długów. Umowa o
pracę z odwołującą się została rozwiązana przez Syndyka Masy Upadłościowej w
dniu 4 listopada 2002 r. z zachowaniem dwutygodniowego okresu wypowiedzenia ze
skutkiem na 23 listopada 2002 r. Od 29 listopada 2002 r. odwołująca się korzystała
ze zwolnień lekarskich. Wynagrodzenie za pracę za październik 2002 r. pracownicy
PPCh ,,A." otrzymali z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Sąd pierwszej instancji uznał, że umowa o pracę odwołującej się z dnia 1 paź-
dziernika 2002 r. jest nieważna na podstawie art. 58 k.c., ponieważ jej celem było
jedynie wykorzystanie formy zatrudnienia pracowniczego dla uzyskania świadczeń z
ubezpieczenia społecznego pracowników. Poprzednia bowiem forma zatrudnienia
odpowiada potrzebom jej stron, w szczególności ze względu na mniejsze koszty
ubezpieczenia społecznego. Tymczasem do zmiany zatrudnienia na formę stosunku
pracy doszło, gdy po stronie pracodawcy nie było realnych podstaw (potrzeby) za-
warcia umowy o pracę, a jedynym uzasadnieniem dla zawarcia tej umowy była chęć
zapewnienia pracownikowi świadczeń z ZUS i FGŚP w związku z rozpoczętą proce-
durą postępowania upadłościowego. Sytuacja pracodawcy była znana odwołującej
się skoro w swym wystąpieniu z 16 września 2002 r. zwracała się o pominięcie umó-
wionego okresu wypowiedzenia umowy cywilnoprawnej (trzy miesięcznego) właśnie
ze względu na przewidywaną upadłość.

W apelacji skarżąca Justyna W. wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie odwołania. Zarzuciła naruszenie przepisów postępowania: art. 224 § 1
k.p.c. i art. 316 § 1 k.p.c. oraz niewyjaśnienie wszystkich okoliczności mających zna-
czenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Apelująca podniosła, że w dniu 1 czerwca 2002 r.
zostało zawarte porozumienie o zawieszeniu realizacji kontraktów o świadczenie
usług menedżerskich przez nią (i wskazanych świadków) na rzecz firmy ,,A.".

Wyrokiem z dnia 23 listopada 2004 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Łodzi oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezza-
sadną. Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne oraz ocenę prawną wyroku
Sądu pierwszej instancji. Ustalone okoliczności jednoznacznie wskazują na to, że
umowa o pracę z dnia 1 października 2002 r. została zawarta wyłącznie w celu obej-
ścia ustawy i w konsekwencji, podlegała ocenie według art. 58 k.c. Sąd drugiej in-
stancji podkreślił, że w sytuacji w jakiej znajdowała się Spółka nie miała ona żadnych
realnych podstaw do realizacji umowy o pracę, co dodatkowo potwierdza okoliczność
podniesioną w apelacji, że umowa menedżerska z firmą ,,A." została z dniem 1
czerwca 2002 r. zawieszona w celu zawarcia umowy o tym charakterze z inną firmą.
Wynika stąd, że działalność handlowa firmy ,,A." była już w tym czasie poważnie
ograniczona i nie było realnych podstaw do zawierania ze skarżącą w dniu 1 paź-
dziernika 2002 r. umowy o pracę. Skarżąca z racji prowadzenia działalności gospo-
darczej nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i dlatego zamie-
niono takie jej zatrudnienie na stosunek pracy, aby uzyskała możliwość nabycia
uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

W kasacji od powyższego wyroku Sądu drugiej instancji pełnomocnik skarżą-
cej wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz o uchylenie wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierw-
szej instancji. Kasacja oparta została na podstawach z art. 3931 pkt 1 i pkt 2 k.p.c. W
ramach podstawy dotyczącej przepisów prawa materialnego wskazane zostały za-
rzuty naruszenia art. 58 k.c. Nie zachodziły bowiem podstawy do uznania umowy o
pracę z dnia 1 października 2002 r. za czynność sprzeczną z prawem lub też za
czynność zmierzającą do obejścia prawa. W ramach podstawy dotyczącej przepisów
postępowania wskazano na zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., art. 224 § 1 k.p.c.,
art. 227 k.p.c., art. 316 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c., przez
brak dokonania wyczerpujących ustaleń stanu faktycznego sprawy, a w szczególno-
ści przez pominięcie wniosku dowodowego zgłoszonego w postępowaniu apelacyj-
nym.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


W uzasadnieniu zarzutu niewłaściwego zastosowania art. 58 k.c. (chodzi o § 1
i § 2 tego przepisu) wnosząca kasację powołała się na wskazane przez siebie oko-
liczności, że powódka i Spółka ,,A." zawarły umowy o pracę odpowiadające woli
strony umowy, a dążenie w ten sposób do uzyskania świadczeń przysługujących
pracownikom z ubezpieczenia społecznego, jest zgodne z prawem i nie może stano-
wić podstawy dla unieważnienia umowy o pracę. W związku z takim ujęciem zarzutu
kasacji należy stwierdzić, że jest on zupełnie nieodpowiedni do ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku, a tylko te stanowią subsumcyjne od-
niesienie do zastosowanej w wyroku oceny prawnej (art. 39311 k.p.c.). Oczywiście, że
zawarcie umowy o pracę w celu wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz
pracodawcy odpowiada prawu pracy (por. art. 22 k.p.), a naturalnym - całkowicie
zgodnym z porządkiem prawnym i zasadami współżycia społecznego - jest dążenie
stron umowy o pracę do tego, ażeby pracownik z tytułu pracowniczego statusu uzy-
skiwał przewidziane w prawie o ubezpieczeniach społecznych prawa i świadczenia.
Są to, można powiedzieć, elementarne i niebudzące żadnych wątpliwości relacje
między stosunkami pracy i stosunkami ubezpieczenia społecznego. Jednakże za-
skarżone rozstrzygnięcie nie pozostaje w sprzeczności z powyższymi podstawowymi
zasadami porządku prawnego. W zaskarżonym wyroku nie ma niczego co pozwala-
łoby na przyjęcie, że rozpoznające sprawę Sądy pierwszej i drugiej instancji uznają,
iż dążenie do uzyskania statusu ubezpieczonego jest niewłaściwe. Wnoszący kasa-
cję swój zarzut sformułował w oderwaniu od podstawy wyroku. Odwołując się do
przedstawionych wyżej ustaleń faktycznych stanowiących podstawę wyroku należy
podkreślić, że zostało stwierdzone, iż stronom umowy o pracę z 1 października 2002
r. nie chodziło o zatrudnienie powódki dla wykonywania określonej pracy za stosow-
nym wynagrodzeniem, ale wyłącznie o stworzenie - poprzez wykorzystanie umowy o
pracę - podstaw do uzyskiwania świadczeń z funduszy publicznych. W konkretnych
okolicznościach przyjmująca rolę pracodawcy Spółka nie potrzebowała pracy po-
wódki (nie było - jak to ujęły Sądy - realnych powodów zatrudnienia) i nie miała za-
miaru płacić wynagrodzenia za pracę, bo - wobec swej upadłości - już od początku
(od października 2002 r.), obowiązek wypłaty wynagrodzenia został przeniesiony z
pracodawcy na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Ze względu
na skonkretyzowane w zaskarżonym wyroku okoliczności faktyczne sprawy nie budzi
zastrzeżeń przyjęta w tym wyroku ocena prawna. Istotę tej oceny stanowi ustalenie,
że powódka i Spółka ,,A." pozostające ze sobą w stosunku cywilnoprawnym - bez
żadnej podstawy dotyczącej treści stosunku pracy - zawarły umowę o pracę wyłącz-
nie w celu uzyskania świadczeń z funduszy publicznych przeznaczonych dla pra-
cowników.

Nie budzi zastrzeżeń dokonanie tego zasadniczego dla rozstrzygnięcia ustale-
nia na podstawie zebranego w sprawie materiału; ustalenie to stanowi logicznie
przekonywającą konsekwencję okoliczności szczegółowych, które zostały wyja-
śnione. W tym kontekście należy w szczególności wskazać na ustalenia dotyczące
okoliczności, w których doszło do zawarcia umowy o pracę - (w trakcie postępowania
upadłościowego i ze względu na to postępowanie, ale jeszcze przed ogłoszeniem
upadłości), a następnie - w niedługim czasie po uzyskaniu zamierzonego celu w za-
kresie świadczeń z funduszy publicznych - do rozwiązania umowy o pracę. Świad-
czyło to, niezależnie od złej kondycji gospodarczej Spółki ,,A.", o tym, że w rzeczywi-
stości stronom umowy o pracę praca powódki nie była potrzebna, bo nie ta praca
była celem umowy.

Bezzasadna jest podstawa procesowa kasacji, w której uzasadnieniu wno-
szący kasację powołuje się na okoliczności nieobjęte postępowaniem dowodowym,
jakoby powódka została zmuszona przez pracodawcę do przejścia od dnia 1 kwietnia
2001 r. do 30 września 2002 r. na system zatrudnienia w oparciu o zlecenie (stosu-
nek cywilnoprawny), a z dniem 1 października 2002 r. po prostu przywrócono po-
wódkę do wykonywania tej pracy. Pomimo powoływania się - w stosunku do podstaw
wyroków Sądów obu instancji - na nowe okoliczności, skarżący nie wskazał dowo-
dów, z których takie twierdzenia faktyczne wyprowadził. Jest to chybiona konstrukcja
zarzutu naruszenia przepisów postępowania bez wskazania wadliwości czynności
procesowych Sądu. Nie ma natomiast oparcia w materiale sprawy twierdzenie wno-
szącego kasacje, jakoby ,,wnioskodawczyni zgłosiła wnioski dowodowe na powyższe
okoliczności, które Sąd Apelacyjny oddalił, oddalony został nawet zgłoszony na roz-
prawie apelacyjnej wniosek o uzupełniające przesłuchanie powódki jako strony".
Tymczasem wystarczy zauważyć, że poprzestając na gołosłownym zarzucie, skarżą-
cy nie odniósł się w ogóle do zawartego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyja-
śnienia, iż przedmiotem zawartego w apelacji wniosku dowodowego było twierdzenie
apelującej dotyczące ,,zawieszenia" realizacji kontraktów o świadczenie usług mene-
dżerskich. Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że uznał za niecelowe przeprowadzanie dowo-
dów z zeznań świadków na okoliczności zawarcia porozumienia o zawieszeniu funk-
cjonowania usług menedżerskich, dlatego, iż należy przyjąć, że sytuacja taka rze-
czywiście miała miejsce. Wiąże się ona bowiem z innymi ustaleniami dotyczącymi
ograniczenia działalności handlowej Spółki ,,A.".

Z powyższych względów, skoro żaden z zarzutów kasacji nie okazał się za-
sadny, Sąd Najwyższy orzekł o jej oddaleniu w myśl art. 39312 k.p.c.
========================================