Wyrok z dnia 16 sierpnia 2005 r.
I UK 378/04

Na podstawie art. 32 ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o eme-
ryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) w związku z § 13 rozporządzenia Rady Mini-
strów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.) emerytura przysługuje tylko tym dziennikarzom, którzy w
dniu osiągnięcia wieku emerytalnego wykonywali pracę dziennikarską na pod-
stawie umowy o pracę.

Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Maria
Tyszel (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 sierpnia 2005 r.
sprawy z odwołania Kazimierza D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w T. o emeryturę, na skutek kasacji ubezpieczonego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 7 września 2004 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w T. decyzją z 13 grudnia 2002 r.,
odmówił ubezpieczonemu Kazimierzowi D. prawa do emerytury z tytułu pracy w
szczególnym charakterze, a Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Tarnowie wyrokiem z dnia 6 maja 2003 r. [...] oddalił jego odwołanie.

Kazimierz D., urodzony 23 lutego 1939 r., zamieszkały od 1982 r. do chwili
obecnej w Austrii, wykazał 20 lat, 9 miesięcy i 22 dni okresów składkowych w Polsce.
Zgodnie z umową z 1 czerwca 1990 r., zawartą z Komitetem do Spraw Radia i Tele-
wizji ,,Polskie Radio i Telewizja", ubezpieczony od tego dnia do 31 października 1995
r. był nieetatowym współpracownikiem Polskiego Radia i Telewizji w Wiedniu. Po
rozwiązaniu tej umowy, ubezpieczony nadal współpracował z ogólnopolskimi pro-
gramami Polskiego Radia, przygotowując dla nich relacje dziennikarskie, za które w
okresie od 1990 r. do 21 maja 2002 r. otrzymywał honoraria, od których nie odpro-
wadzano składek na ubezpieczenie społeczne. Od lutego 1997 r. do października
2000 r. wnioskodawca opłacał dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne w
austriackiej instytucji ubezpieczeniowej. W tym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy
uznał odwołanie wnioskodawcy za niezasadne w świetle regulacji § 13 rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowni-
ków zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm., zwanego dalej rozporządzeniem), ponieważ wniosko-
dawca nie ukończył wieku emerytalnego (60 lat życia) w czasie wykonywania pracy
dziennikarskiej stale, w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w tym zawo-
dzie, a więc praca neetatowego korespondenta Polskiego Radia i Telewizji nie była
pracą w szczególnym charakterze w rozumieniu tego przepisu.

Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z 7 września 2004 r. [...] oddalił apelację wnioskodawcy, podzielając stanowisko
Sądu Okręgowego. Ponadto Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, iż prawo do emerytury
przysługujące niektórym grupom ubezpieczonych w wieku niższym od powszechnie
obowiązującego jest uprawnieniem szczególnym, wynikającym z konkretnych ure-
gulowań prawnych, które nie mogą być interpretowane w sposób rozszerzający. Sąd
Apelacyjny podniósł też, że sam fakt wykonywania zawodu dziennikarza w rozumie-
niu art. 7 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5,
poz. 24 ze zm.) nie jest równoznaczny z pracą dziennikarską w rozumieniu przepi-
sów warunkujących prawo do wcześniejszej emerytury. W ocenie Sądu, wniosko-
dawca w dacie osiągnięcia 60 roku życia wykonywał zawód dziennikarza poza sto-
sunkiem pracy, co nie daje podstaw do nabycia przez niego prawa do wcześniejszej
emerytury na zasadach określonych w art. 32 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm., zwanej dalej ustawą o FUS).

Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego złożył Kazimierz D., wnosząc o jego
uchylenie w całości oraz o uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego
i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie
o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy wraz z kosztami
postępowania. W kasacji, opartej wyłącznie na podstawie naruszenia przepisów
prawa materialnego, zarzucono naruszenie § 13 rozporządzenia w sprawie wieku
emerytalnego w związku z art. 32 ust. 3 pkt 4 ustawy o FUS, polegające na ,,przyję-
ciu, iż prawo do wcześniejszej emerytury dziennikarskiej przysługuje tylko dziennika-
rzom zatrudnionym w dniu osiągnięcia wieku emerytalnego na umowie o pracę".

Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji wskazano na koniecz-
ność ustalenia ,,jednolitej, wiążącej wykładni przepisu § 13 rozporządzenia w sprawie
wieku poprzez uwzględnienie postanowień układu zbiorowego pracy dziennikarzy dla
wyjaśnienia ich uprawnień emerytalnych".


Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął od uwagę, co następuje:


Mimo widocznej nieporadności podniesionego w kasacji zarzutu naruszenia
zaskarżonym wyrokiem wskazanych przepisów prawa materialnego jego sformuło-
wanie wskazuje, że jest to zarzut ich błędnej wykładni i jest on całkowicie bezzasad-
ny. W zakresie mającym zastosowanie w rozpoznawanej sprawie przepisy stanowią,
że: po pierwsze, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będą-
cym pracownikami, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, o których mowa w art. 32 ust. 2-3 ustawy o FUS, przysługuje emerytura
w wieku niższym niż określony w jej art. 27 pkt 1. Po drugie, dla celów ustalenia tego
prawa, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się dzien-
nikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w
organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, obję-
tych układem zbiorowym pracy dziennikarzy (art. 32 ust. 3 pkt 4 tej ustawy). Po trze-
cie, wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których
osobom wymienionym przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie
przepisów dotychczasowych. W rozpoznawanej sprawie ,,dotychczasowe przepisy",
to § 13 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, zgodnie z którym prawo do
emerytury nabywa dziennikarz zatrudniony w redakcjach dzienników, czasopism, w
radiu, telewizji oraz w agencjach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo
fotograficznych, objęty układem zbiorowym pracy dziennikarzy, jeśli w czasie wyko-
nywania pracy dziennikarskiej osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla mężczyzn 60
lat i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy dziennikar-
skiej. Przepis art. 32 ust. 1 ustawy o FUS w związku z § 13 rozporządzenia w spra-
wie wieku emerytalnego jednoznacznie ogranicza uprawnienia do wcześniejszej
emerytury do tych osób, które pracę w szczególnym charakterze wykonują na pod-
stawie umowy o pracę, nie przewiduje więc możliwości przyznawania tego świad-
czenia wszystkim dziennikarzom wykonującym pracę dziennikarską, lecz tylko tym,
którzy spełnią łącznie wszystkie te warunki. Wnioskodawca warunków tych nie speł-
nił, skoro nie ukończył 60 lat w czasie wykonywania takiej pracy dziennikarskiej, o
jakiej te przepisy stanowią. Pozbawiony prawnego znaczenia jest podniesiony w ka-
sacji argument, że wnioskodawca do 31 października 1995 r. był zatrudniony w Pol-
skim Radiu na podstawie ,,de facto umowy o pracę", skoro przed rozwiązaniem tej
umowy nie ukończył wieku emerytalnego uprawniającego do emerytury z tytułu pracy
w szczególnym charakterze. Bez znaczenia też są wywody kasacji zmierzające do
wykazania wadliwości w ustaleniu wymiaru okresów składkowych i nieskładkowych
wnioskodawcy, w tym wymiaru jego pracy dziennikarskiej, ponieważ ich ustalenie nie
było istotą sporu w sprawie. Przesłanką odmowy przyznania wnioskodawcy emerytu-
ry już od ukończenia 60 lat życia nie był wymiar jego okresów składkowych i nie-
składkowych, lecz okoliczność, że w czasie wykonywania pracy dziennikarza zatrud-
nionego na podstawie umowy o pracę nie ukończył wieku emerytalnego.

Bezprzedmiotowe natomiast są wywody kasacji dotyczące tego, że po 31 paź-
dziernika 1995 r. wnioskodawca nadal wykonywał na rzecz Polskiego Radia pracę
,,zdefiniowaną w układzie zbiorowym pracy dziennikarzy" oraz był członkiem Stowa-
rzyszenia Dziennikarzy Polskich, ponieważ ani członkostwo w Stowarzyszeniu, ani
układ zbiorowy pracy dziennikarzy, w żaden sposób nie określają charakteru umowy,
na podstawie której wnioskodawca jako dziennikarz wykonywał swój zawód. Jest to
typowy zawód określany jako ,,wolny", wykonywany nie tylko na podstawie umowy o
pracę. Chybiony jest wywód kasacji, że warunek ukończenia wieku emerytalnego ,,w
czasie wykonywania pracy dziennikarskiej" w rozumieniu powoływanego wyżej § 13
rozporządzenia, spełnia dziennikarz, który wykonuje pracę dziennikarską w rozumie-
niu art. 22 układu zbiorowego pracy dziennikarzy. Chybiony dlatego, że zarówno art.
32 ustawy o FUS, jak i § 13 tego rozporządzenia jednoznacznie odnoszą się tylko do
pracowników, a nie do wszystkich osób wykonujących pracę w szczególnych warun-
kach lub w szczególnym charakterze.

Wobec przytoczenia w kasacji jako jej podstawy wyłącznie naruszenia prawa
materialnego, ustalenia faktyczne stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku są dla
Sądu Najwyższego - stosownie do art. 39311 § 2 k.p.c. - wiążące. Trafnie podniósł
Sąd Apelacyjny, że skoro po 31 października 1995 r. od honorariów wnioskodawcy
nie były odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne, to należy przyjąć, że
wykonywał on zawód dziennikarza poza stosunkiem pracy.

Wielokrotnie już Sąd Najwyższy wyjaśniał, że przepisy przewidujące prawo do
emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
są przepisami szczególnymi, ich wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna,
podlegają wykładni ścisłej. Stosownie do tej ostatniej wykładni, trafny jest pogląd
Sądu Apelacyjnego, że na podstawie art. 32 ust. 3 pkt 4 ustawy o FUS w związku z §
13 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, emerytura w wieku 60 lat (dla
mężczyzn) przysługuje tylko tym dziennikarzom, którzy w dniu ukończenia tego
wieku byli zatrudnieni na podstawie umowy o pracę.

Mając powyższe na uwadze, wobec bezzasadności przytoczonej podstawy
kasacyjnej, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39312 k.p.c. orzekł jak w sentencji wy-
roku.
========================================