Wyrok SN - I UK 352/04
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I UK 352/04
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2006/5-6/91
Data wydania:2005-06-22

Wyrok z dnia 22 czerwca 2005 r.
I UK 352/04

Prawo do renty osoby, która stała się niezdolna do pracy po ukończeniu
30 lat życia oraz udowodniła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co
najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny, stosownie do art. 57 ust. 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) po-
wstaje wówczas, gdy spełnione są także przesłanki z art. 58 ust. 2 tej ustawy.

Przewodniczący SSN Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 czerwca 2005 r.
sprawy z odwołania Stanisława F. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w B. o rentę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apela-
cyjnego w Białymstoku z dnia 5 października 2004 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z dnia 20 sierpnia
2003 r. odmówił ubezpieczonemu Stanisławowi F. prawa do renty z tytułu niezdolno-
ści do pracy. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Suwałkach
wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2004 r. [...] zmienił powyższą decyzję w ten sposób, że
przyznał wnioskodawcy prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na
czas od 10 lipca 2003 r. do 9 lipca 2005 r. Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczony jest
całkowicie niezdolny do pracy przez okres dwóch lat. Niezdolność ta istnieje od 27
maja 2003 r., czyli od daty wystąpienia z wnioskiem o rentę. Okres ubezpieczenia
zakończył się 31 grudnia 1997 r., przy czym w ostatnim dziesięcioleciu przed po-
wstaniem niezdolności do pracy ubezpieczony udowodnił 4 lata okresów składko-
wych, natomiast łącznie w całym okresie ubezpieczenia 28 lat, 4 miesiące i 6 dni
okresów składkowych, nie wykazując okresów nieskładkowych.
Dokonując zmiany zaskarżonej decyzji, Sąd pierwszej instancji powołał się na
przepis art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm., zwanej dalej ustawą o FUS) w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 paździer-
nika 2003 r., wobec czego, w jego ocenie, skoro znowelizowany przepis przewiduje
dla całkowicie niezdolnego do pracy mężczyzny okres składkowy i nieskładkowy w
wymiarze co najmniej 25 lat, nie ma potrzeby ustalania, czy osoba w wieku powyżej
30 lat legitymuje się pięcioletnim okresem składkowym i nieskładkowym przypadają-
cym w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub po-
wstania niezdolności do pracy. Sąd Okręgowy za podstawę przyznania renty Stani-
sławowi F. uznał art. 57 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy o FUS.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku - na
skutek apelacji organu rentowego - wyrokiem z dnia 5 października 2004 r. [...] zmie-
nił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu
prawo do renty od 1 października 2003 r., a w pozostałym zakresie oddalił apelację.
Według Sądu Apelacyjnego, ubezpieczony spełnił warunki do przyznania renty z ty-
tułu niezdolności do pracy, określone w art. 57 ust. 2 ustawy o FUS, a ustawodawca
poprzez nowelizację ustawy o FUS z dniem 1 października 2003 r. wyłączył wprost
stosowanie art. 57 ust. 1 pkt 3 do osób całkowicie niezdolnych do pracy, ze stażem
ubezpieczeniowym w wymiarze 25 lat w przypadku mężczyzn. Zdaniem Sądu Apela-
cyjnego, art. 57 ust. 1 i 2 ustawy o FUS samodzielnie reguluje uprawnienia do renty
osób całkowicie niezdolnych do pracy z określonym stażem ubezpieczeniowym bez
potrzeby odwoływania się do art. 58 ust. 1 i 2 ustawy o FUS. Zmianę wyroku Sądu
pierwszej instancji Sąd Apelacyjny uzasadnił okolicznością, iż skoro zmieniony prze-
pis art. 57 ust. 2 ustawy o FUS obowiązuje od 1 października 2003 r., renta na tej
podstawie nie może być przyznana za okres wcześniejszy.
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego złożył organ rentowy, który skarżąc w
całości wyrok, wniósł o jego zmianę ,,w całości" i oddalenie odwołania. Kasację
oparto na ,,rażącym naruszeniu przepisów prawa materialnego" - art. 57 ust. 2 w
związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy o FUS, ,,poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie art. 57 ust. 2 powołanej ustawy wskutek przyjęcia, że wnioskodawca
spełnia wszystkie warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy, pomimo
że w dziesięcioleciu przed dniem złożenia wniosku o rentę i przed dniem powstania
niezdolności do pracy nie udowodnił wymaganego okresu składkowego i nieskład-
kowego, określonego w art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy o FUS".
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie przedmiotowej kasacji wskazano
potrzebę wykładni art. 57 ust. 2 ustawy o FUS z uwagi na poważne wątpliwości przy
interpretacji tego przepisu, w szczególności wyjaśnienie, jakie warunki powinny zo-
stać spełnione w celu nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Skar-
żący powołał się także na brak orzecznictwa opartego na przepisie art. 57 ust. 2
ustawy o FUS, wprowadzonego nowelizacją od dnia 1 października 2003 r. Ponadto,
podniesiono, że zaskarżony wyrok narusza prawo, przyznając wnioskodawcy świad-
czenie rentowe, mimo że nie zostały spełnione wszystkie warunki z art. 57 ust. 1
ustawy o FUS.

Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:

Uzasadniony jest podniesiony w kasacji zarzut naruszenia przepisów prawa
materialnego: art. 57 ust. 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy o FUS, poprzez
ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na przyjęciu, że wnio-
skodawca spełnia wszystkie warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do
pracy, pomimo że w dziesięcioleciu przed dniem złożenia wniosku o rentę i przed
dniem powstania niezdolności do pracy nie udowodnił wymaganego okresu składko-
wego i nieskładkowego, określonego w art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy o FUS.
Przede wszystkim należy przypomnieć, że od początku wprowadzenia w sys-
temie ubezpieczeń społecznych świadczenia rentowego przysługującego w związku
z niezdolnością do pracy, a więc zarówno w stanach prawnych istniejących przed 1
stycznia 1999 r., jak i po wejściu w życie ustawy o FUS, warunkiem uzyskania prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy (uprzednio zwanej rentą inwalidzką) było ku-
mulatywne spełnienie następujących wymagań: 1) określony stan zdrowia powodują-
cy inwalidztwo, obecnie niezdolność do pracy, 2) posiadanie wymaganego okresu
zatrudnienia z okresami równorzędnymi i (lub) zaliczalnymi, aktualnie - składkowymi i
nieskładkowymi oraz 3) powstanie niezdolności do pracy w ściśle przewidzianych
okresach czasu. Od 1 stycznia 1999r. warunki, od spełnienia których uzależnione
jest prawo do tego świadczenia, określa art. 57 ustawy o FUS. Zgodnie z jego ust. 1
renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącz-
nie następujące warunki: jest niezdolny do pracy (pkt 1), ma wymagany okres skład-
kowy i nieskładkowy (pkt 2 ) a jego niezdolność do pracy powstała w okresach wy-
mienionych w pkt 3 albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okre-
sów. Konkretyzacją art. 57 pkt 2, jest art. 58 ustawy o FUS określający minimalną
ilość okresów składkowych i nieskładkowych, w których powstała niezdolność do
pracy, wymaganych do powstania prawa do renty dla poszczególnych grup wieko-
wych. Dla osób, których niezdolność ta powstała w wieku powyżej 30 lat ustawodaw-
ca w ust. 2 tego przepisu przewidział dodatkowy warunek uzależniający powstanie
prawa do renty od wykazania wymaganych okresów składkowych (i nieskładkowych)
w określonym przedziale czasowym: ,,w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgło-
szenie wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy." Z dniem 1
października 2003 r. rygoryzm, przewidziany w art. 57 ustawy o FUS co do warun-
ków koniecznych do uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, został
złagodzony nowelizacją tego przepisu, wprowadzoną w art. 24 pkt 1 ustawy z dnia
27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. Nr 135, poz.1268) poprzez dodanie do
art. 57 przepisu ust. 2 o treści: ,,przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczo-
nego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat
dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy." Zmiana
ta miała na celu umożliwienie tym osobom ubezpieczonym, które stały się całkowicie
niezdolnymi do pracy, a posiadającym okresy składkowe (z nieskładkowymi) w ilości
znacznie przekraczającej wymiar wskazany w art. 58 ustawy o FUS, uzyskanie
prawa do renty z tej niezdolności, po spełnieniu dwóch pierwszych, z trzech wyżej
przytoczonych warunków. Zatem tylko te osoby - całkowicie niezdolne do pracy i po-
siadające wymagany okres składkowy i nieskładkowy w ilości wskazanej w art. 57
ust. 2 omawianej ustawy - mogą od 1 października 2003 r. uzyskać rentę z tytułu nie-
zdolności do pracy, także wówczas, gdy ich niezdolność do pracy powstała w okre-
sach innych, niż wymienione w ust. 1 pkt 3 tego przepisu, a także po upływie 18 mie-
sięcy od ustania ostatniego okresu składkowego lub nieskładkowego. Przykładowo,
można wymienić, że osoba, której niezdolność ta powstała w okresie niewykonywa-
nia pracy, spowodowanym koniecznością sprawowania opieki nad innym, niż dziecko
członkiem rodziny, względnie w okresie nauki w szkole wyższej, w warunkach okre-
ślonych w art. 7 pkt 7 lub pkt 9 ustawy o FUS, uzyska prawo do renty w razie całko-
witej niezdolności do pracy i wykazania 20 (25) lat okresów składkowych. Zaprezen-
towany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku pogląd Sądu, że ,,przepis art. 57 ust.1 i
2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS samodzielnie reguluje uprawnienia do renty
osób całkowicie niezdolnych do pracy z określonym stażem ubezpieczeniowym bez
potrzeby odwoływania się do art. 58 ust. 1 i 2 ustawy" nie znajduje uzasadnienia,
skoro art. 57 ust. 2 wyraźnie odwołuje się tylko do punktu trzeciego art. 57 ust. 1
ustawy o FUS, czyli do tej części przepisu, która wymienia okresy powstania niezdol-
ności do pracy uprawniającej do renty. Generalna zasada powstania prawa do renty
z tytułu niezdolności do pracy ustanowiona w art. 57 ust. 1 ustawy o FUS, to nie tylko
wymagany okres ubezpieczenia i niezdolność do pracy, lecz także związek pomiędzy
powstaniem tej niezdolności w niektórych okresach składkowych lub nieskładkowych
z określonym czasem. Przepis art. 57 ust. 2 ustawy o FUS stanowiący wyjątek od tej
zasady, jako szczególny, podlega wykładni ścisłej. Skoro więc jednoznacznie po-
zwala on na niestosowanie wobec ubezpieczonych, których dotyczy wymaganie z
art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy o FUS, to żadna z metod wykładni nie uprawnia wniosku,
że obejmuje on również wymaganie z jej art. 57 ust. 1 pkt 2. Zasadny jest więc po-
gląd wyrażony w kasacji, iż pięcioletni, wymagany przez ustawę okres składkowy i
nieskładkowy, w przypadku niezdolności powstałej po ukończeniu 30 roku życia,
powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o
rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy także w odniesieniu do męż-
czyzn, legitymujących się łącznym okresem składkowym i nieskładkowym wynoszą-
cym co najmniej 25 lat. Odpowiadając na przedstawione w kasacji zagadnienie, Sąd
Najwyższy wyraża pogląd, że stosownie do art. 57 ust. 2 ustawy o FUS prawo do
renty osoby, która stała się całkowicie niezdolna do pracy po ukończeniu 30 lat życia,
i udowodniła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla ko-
biety lub 25 lat dla mężczyzny powstaje wówczas, gdy spełnione zostaną także prze-
słanki z art. 58 ust. 2 tej ustawy.
Mimo uwzględnienia kasacji organu rentowego, opartej jedynie na zarzucie
naruszenia przepisów prawa materialnego, Sąd Najwyższy nie uwzględnił wniosku o
zmianę zaskarżonego wyroku ,,w całości i oddalenie odwołania ubezpieczonego od
decyzji ZUS". Pomijając wadliwość wniosku, w którym pominięto wyrok pierwszoin-
stancyjny, to ustalenia stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku nie są wystar-
czające dla merytorycznego rozstrzygnięcia, ponieważ Sąd Apelacyjny swe postę-
powanie ograniczył do konstatacji, że wnioskodawca wykazał na przestrzeni całego
życia 28 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz jest całkowicie niezdolny do
pracy od 27 maja 2003 r., natomiast - mimo zebrania dokumentacji lekarskiej z
okresu poprzedzającego tę datę - nie ustalił, kiedy stał się on przynajmniej częściowo
niezdolny do pracy, czyli czy spełnił warunek przewidziany w art. 58 ust. 2 ustawy o
FUS.
Z powyższych względów, skoro podstawa kasacji okazała się usprawiedli-
wiona, a zaszła konieczność przeprowadzenia w sprawie postępowania dowodo-
wego, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wy-
roku.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I UK 239/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/103
2008-01-29 
[IA] I UK 238/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/76
2008-01-22 
[IA] I UK 210/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/75
2008-01-22 
[IA] I UK 207/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/74
2008-01-22 
[IA] I UK 205/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/361
2007-10-12 
  • Adres publikacyjny: