Wyrok z dnia 22 czerwca 2005 r.
I UK 351/04

Określanie dla celów emerytalnych stanowisk pracy jako "pracy wykony-
wanej w szczególnych warunkach" w rozumieniu wykazów stanowiących za-
łączniki do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) nie należy do kom-
petencji pracodawcy.

Przewodniczący SSN Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 czerwca 2005 r.
sprawy z odwołania Stanisława U. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w C. z udziałem strony zainteresowanej Zakładów Chemicznych ,,A" SA
w A. o wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji ubezpieczonego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 czerwca 2004 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w C. decyzją z dnia 23 września
2002 r. odmówił Stanisławowi U. prawa do emerytury, ponieważ nie udowodnił on co
najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z dnia 9 maja 2003 r. [...] zmienił tę de-
cyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 1 lipca
2002 r. Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczony, z zawodu inżynier elektryk, ostatnio
zatrudniony w charakterze specjalisty BHP w Zakładach Chemicznych ,,A." SA w A.,
udowodnił 34 lata, 9 miesięcy i 21 dni okresów składkowych oraz 5 lat, 9 miesięcy i
23 dni okresów nieskładkowych. W czasie zatrudnienia wnioskodawca wykonywał
przez okres co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach wymienione w wy-
kazie A załącznika 4 do zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z
dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach i
szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu chemicznego i lekkiego (Dz.Urz.
MPChiL Nr 4, poz. 87). Do okresu pracy w szczególnych warunkach Sąd Okręgowy
zaliczył też okres zatrudnienia wnioskodawcy od 24 września 1992 r. do 30 czerwca
2002 r. na stanowisku specjalisty BHP u pracodawcy zajmującego się produkcją
chromu, związków szkodliwych i rakotwórczych. W konsekwencji Sąd pierwszej in-
stancji uznał, że ubezpieczony spełnił wszystkie warunki do nabycia emerytury okre-
ślone w art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm., zwanej dalej ustawą o FUS), w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników za-
trudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8,
poz. 43 ze zm., zwanego dalej rozporządzeniem).
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie, po rozpo-
znaniu apelacji organu rentowego, wyrokiem z dnia 30 czerwca 2004 r. [...] zmienił
zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Według Sądu Apelacyjnego, zaskarżony wyrok
Sądu pierwszej instancji naruszał § 1 ust. 1, § 4 i § 2 ust. 1 rozporządzenia w spra-
wie wieku emerytalnego. Sąd Apelacyjny uznał, że praca ubezpieczonego na stano-
wisku specjalisty BHP w zakresie bezpośredniego nadzoru nad stanowiskami pracy
w szczególnych warunkach nie była wykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy,
co wynika z przepisów regulujących funkcjonowanie służby bezpieczeństwa i higieny
pracy, a nadto stanowisko specjalisty BHP nie zostało wymienione w powołanym
wyżej zarządzeniu Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego. W ocenie Sądu
Apelacyjnego, organ rentowy w postępowaniu toczącym się na wniosek ubezpieczo-
nego, nie jest bezwzględnie związany treścią przedstawionego środka dowodowego,
jakim jest zaświadczenie zakładu pracy i w przypadku wątpliwości może, stosownie
do treści art. 76 k.p.a., prowadzić postępowanie dowodowe przeciwko treści takiego
zaświadczenia, odmawiając mu wiarygodności. Skoro więc ubezpieczony udowodnił
w sposób niekwestionowany jedynie 9 lat, 3 miesiące i 23 dni pracy w szczególnych
warunkach, toteż nie spełnił przesłanek warunkujących przyznanie wcześniejszej
emerytury.
Kasację od wyroku Sądu Apelacyjnego złożył Stanisław U., który skarżąc w
całości wyrok, wniósł o jego zmianę ,,poprzez orzeczenie co do istoty sprawy i przy-
znanie ubezpieczonemu prawa do emerytury", ewentualnie o ,,uchylenie wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania". Kasację oparto na podstawie na-
ruszenia: 1) przepisów art. 124 w związku z art. 123 ustawy o FUS w związku z § 4
rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, ,,poprzez przyjęcie wbrew przepisom,
iż postępowanie przed organem rentowym toczy się według przepisów kodeksu po-
stępowania administracyjnego i nie jest on bezwzględnie związany treścią przedsta-
wionych środków dowodowych", 2) przepisów § 21 ust. 4 rozporządzenia Rady Mini-
strów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-
rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) w związku z §
2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, ,,poprzez przyjęcie, iż Zakład
Ubezpieczeń Społecznych mógł kwestionować świadectwo pracy powoda potwier-
dzające, iż był on zatrudniony w warunkach szkodliwych dla zdrowia".
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie kasacji, wskazano, iż ,,na tle ni-
niejszej sprawy wyłoniły się rozbieżności w orzecznictwie". Skarżący wskazał, że wy-
rok Sądu pierwszej instancji zapadł przy akceptacji poglądów zawartych w wyroku
Sądu Najwyższego, II UKN 619/98, a wyrok Sądu drugiej instancji pozostaje w
sprzeczności z poglądami zawartymi w wyrokach Sądu Najwyższego z 15 grudnia
1997 r., II UKN 409/97 oraz z 21 września 1999 r., II UKN 109/99. Ponadto skarżący
podniósł, że ,,okolicznościami wskazującymi na występowanie w sprawie istotnego
zagadnienia prawnego jest powyżej przedstawiona oraz ta dotycząca ustalania przez
pracodawcę, przedsiębiorcę warunków szkodliwych, szczególnych występujących u
niego na stanowiskach pracy."

Rozpoznając kasację w granicach zaskarżenia, Sąd Najwyższy wziął pod
uwagę, co następuje:

Wszystkie, podniesione w kasacji zarzuty są bezzasadne. Błędny jest przed-
stawiony w niej pogląd, że Sąd Apelacyjny ,,wbrew przepisom" przyjął, iż ,,postępo-
wanie rentowe toczy się według przepisów kodeksu postępowania administracyjnego
i nie jest on bezwzględnie związany treścią przedstawionych środków dowodowych".
Przepis art. 124 ustawy o FUS stanowi, że ,,w postępowaniu w sprawach o świad-
czenia określone w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administra-
cyjnego, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej." Ustawa o FUS nie stanowi ina-
czej. Wydane z upoważnienia jej art. 123 rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad
wypłaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm., zwanego dalej rozporządze-
niem z 7 lutego 1983 r.), określa niektóre środki dowodowe, a nie ich moc dowodo-
wą, dlatego w tym zakresie organ rentowy stosuje Kodeks postępowania administra-
cyjnego, czyli również art. 77 § 1, nakazujący organowi administracji zebrać i rozpa-
trzyć cały materiał dowodowy oraz art. 80, który ocenę materiału dowodowego pozo-
stawia swobodnej ocenie tego organu. Zaskarżony wyrok nie narusza też § 21 ust. 4
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., a wyrażonemu w kasacji poglądowi o ,,bezwzględ-
nym związaniu organu rentowego treścią przedstawionych środków dowodowych"
przeczy też treść § 33 tegoż rozporządzenia, dopuszczającego przesunięcie terminu
wydania decyzji, jeśli istnieje konieczność przeprowadzenia ,,dodatkowego postępo-
wania wyjaśniającego". Skład orzekający nie podziela poglądu wyrażonego w uza-
sadnieniu wyroku z dnia 9 kwietnia 1999 r., II UKN 619/98, zwłaszcza, że nie miał on
istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, w której trafne zarzuty kasacyjne
odnosiły się do postępowania przed sądem, a nie przed organem rentowym.
Chybione jest powołanie się kasacji na fragmenty uzasadnień wyroków Sądu
Najwyższego 15 grudnia 1998 r., II UKN 409/97 oraz z 21 września 1999 r., II UKN
109/99 (OSNAPiUS1998 nr 21, poz. 634 oraz z 2000 nr 24, poz. 903), ponieważ nie
mają one żadnego związku z rozpatrywaną kasacją. Przytoczone uwagi Sądu Naj-
wyższego odnosiły się do wadliwego powoływania się na zarzuty naruszenia zaskar-
żonym wyrokom przepisów art. 7, 8 i 9 k.p.a. (dotyczących zasad obiektywizmu,
pogłębiania zaufania i udzielania informacji) w odniesieniu do sposobu wszczęcia
postępowania o świadczenia emerytalno- rentowe w jednej ze spraw, a daty ich wy-
płaty - w drugiej. Te zagadnienia zostały odrębnie uregulowane przepisami rozpo-
rządzenia z 7 lutego 1983 r.
Pozbawiona znaczenia prawnego w rozpatrywanej sprawie jest podniesiona w
kasacji okoliczność, że stanowisko na jakim pracował wnioskodawca ,,zostało ujęte w
pozycji 29 wykazu stanowisk uprawniających do wcześniejszej emerytury stanowią-
cym załącznik do Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy Zakładów Chemicznych A.
SA", który został zarejestrowany w Państwowej Inspekcji Pracy w K. Zgodnie z art.
32 ust. 4 ustawy o FUS zarówno wiek emerytalny, jak i rodzaje prac lub stanowisk
oraz warunki uprawniające do emerytury, ustala się ,,na podstawie przepisów dotych-
czasowych". Skarżący zdaje się nie dostrzegać, że rozporządzenie to zostało wy-
dane na podstawie art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). Upoważnienie usta-
wowe jednoznacznie odnosi się wyłącznie do Rady Ministrów. Przepisy tego rozpo-
rządzenia, jako szczególne, podlegają wykładni ścisłej, co Sąd Najwyższy niejedno-
krotnie już wyjaśniał. Zakładowe układy zbiorowe nie stanowią i nie mogą stanowić
podstawy prawnej emerytury, skoro stosownie do art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczy-
pospolitej Polskiej, zakres i formy zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności
do pracy po osiągnięciu wieku emerytalnego, określa ustawa. Zarejestrowanie w
Państwowej Inspekcji Pracy układu zbiorowego pracy (na załącznik do którego po-
wołuje się kasacja) ma znaczenie tylko o tyle, że układ taki może być źródłem zobo-
wiązania zakładu pracy do przyznania pracownikom zatrudnionym na określonych
stanowiskach pracy dodatkowych świadczeń zarówno pieniężnych, świadczeń w
naturze, zmniejszenia czasu pracy, czy też dodatkowych urlopów. Do takich też
świadczeń ze strony zakładu pracy mogło odnosić się pismo Ministra Pracy i Polityki
Społecznej, że ,,szczegółowe okoliczności zatrudnienia pracownika znane są jedynie
pracodawcy", ponieważ ani Minister, ani Wojewoda M., do którego było skierowane
to pismo, nie byli i nie są podmiotami uprawnionymi do ustalania spełnienia warun-
ków powstania prawa do emerytury.
Odpowiadając na przedstawione w kasacji zagadnienie, Sąd Najwyższy
stwierdza, że nie należy do kompetencji pracodawcy określanie dla celów emery-
talno-rentowych pracy na stanowiskach nieobjętych wykazami stanowiącymi załącz-
niki do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 marca 1983 r. w sprawie wieku eme-
rytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach, jako ,,wykonywa-
nej w szczególnych warunkach"
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39312 k.p.c. Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================