Wyrok z dnia 13 lipca 2005 r.
I UK 311/04

Przesłanki przyznania renty z tytułu zatrudnienia, a nie renty szczególnej
(uczniowskiej), stanowią zdarzenia powstałe w okresach zatrudnienia albo
okresach zrównanych z nimi, o których mowa w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Spo-
łecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).

Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 lipca 2005 r. sprawy z
odwołania Ireneusza Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi
w B. o rentę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Białymstoku z dnia 31 sierpnia 2004 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.

U z a s a d n i e n i e


Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w B. decyzją z dnia 30 czerwca
2003 r. odmówił Ireneuszowi Ł. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy na
podstawie art. 57 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.). ZUS miał na uwa-
dze dwie okoliczności. Po pierwsze, że lekarz orzecznik ZUS, po analizie dokumen-
tacji medycznej oraz badaniu przedmiotowym wnioskodawcy, orzeczeniem z dnia 9
czerwca 2003 r. nie stwierdził niezdolności do pracy. Po drugie, że wnioskodawca
udowodnił łączny staż pracy wynoszący 2 lata, 7 miesięcy i 4 dni, zamiast wymaga-
nych 4 lat.

Wyrokiem z dnia 16 lutego 2004 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku po rozpoznaniu odwołania Ireneusza Ł. zmienił zaskar-
żoną decyzję i przyznał mu rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy na okres
od 21 marca 2003 r. do 1 września 2005 r. W pozostałym zakresie odwołanie oddalił.

Sąd pierwszej instancji w celu oceny stanu zdrowia wnioskodawcy dopuścił
dowód z opinii lekarzy biegłych sądowych. Biegły neurolog ustalił, że odwołujący jest
nadal, od 1992 r. częściowo niezdolny do pracy na okres dwóch lat, od września
2003 r. W opinii uzupełniającej biegły neurolog ustosunkowując się do zarzutów leka-
rza orzecznika podtrzymał swoje stanowisko. Kolejną opinię sporządził inny specjali-
sta neurolog z udziałem lekarza psychiatry. Lekarze w tym składzie potwierdzili
ocenę stanu zdrowia dokonaną w pierwszej opinii biegłego neurologa. Uznali oni
nadto, że stan zdrowia Ireneusza Ł. uległ pogorszeniu w ramach częściowej niezdol-
ności do pracy, w czasie zatrudnienia, to jest 16 stycznia 2002 r. Stanowisko to biegli
podtrzymali składając wyjaśnienia na rozprawie. Sąd opierając się na tych opiniach
ustalił, że odwołujący się jest niezdolny do pracy od 30 sierpnia 1992 r. (data wypad-
ku komunikacyjnego) oraz że niezdolność do pracy uległa istotnemu pogorszeniu w
czasie zatrudnienia, to jest 16 stycznia 2002 r. Sąd ustalił także, że Ireneusz Ł. był
uprawniony do renty uczniowskiej przy stwierdzonej całkowitej niezdolności do pracy
od 1 lutego 1993 r., a następnie pomimo stwierdzenia częściowej niezdolności do
pracy orzeczeniem z 7 września 2000 r. z powodu błędu organu rentowego pobierał
rentę do 31 listopada 2001 r. W dniu 4 czerwca 1999 r. ubezpieczony uzyskał tytuł
magistra, a następnie pozostawał w zatrudnieniu od 23 sierpnia 1999 r., z przerwami
do 28 września 2002 r., łącznie przez 2 lata, 7 miesięcy i 4 dni. Spełnia zatem - we-
dług Sądu - warunki do przyznania renty ze względu na to, że istotne pogorszenie
stanu zdrowia nastąpiło 16 stycznia 2002 r., to jest w czasie zatrudnienia (23 sierpnia
1999 r. - 28 września 2002 r.), co odpowiada wymaganiom z art. 57 pkt 3 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS.

W apelacji organ rentowy zarzucił naruszenie art. 57 i art. 58 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie od-
wołania. Zdaniem organu rentowego wnioskodawca nie posiada okresu składkowego
i nieskładkowego wymaganego dla przyznania świadczenia.

Wyrokiem z dnia 31 sierpnia 2004 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację organu
rentowego jako bezzasadną.

Sąd drugiej instancji nie podzielił twierdzenia organu rentowego, że Ireneusz
Ł. nie spełnia warunków do przyznania renty, gdyż nie ma wymaganego okresu
składkowego i nieskładkowego. Zdaniem Sądu drugiej instancji wymagany okres
składkowy i nieskładkowy wynosi w przypadku wnioskodawcy 1 rok, a nie 4 lata, jak
utrzymuje organ rentowy. Odwołujący się urodził się w 1973 r., uległ wypadkowi w
1992 r. i od tego czasu jest niezdolny do pracy, a zatem inwalidztwo powstało przed
ukończeniem 20 lat życia. Na podstawie art. 58 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładko-
wego uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nie-
składkowy wynoszący co najmniej rok, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed
ukończeniem 20 lat. Nie ma przy tym znaczenia, że niezdolność do pracy powstała u
odwołującego się przed okresem składkowym i nieskładkowym, skoro uległa istot-
nemu pogorszeniu w czasie zatrudnienia. Według Sądu drugiej instancji data istot-
nego pogorszenia stanu zdrowia nie może przesądzać o wymaganym okresie za-
trudnienia.

W kasacji organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i
oddalenie odwołania. Skarżący zarzucił naruszenie art. 57 w związku z art. 58
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, przez błędną wy-
kładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 58 ust. 1 pkt 1 wskazanej ustawy, polegające
na przyjęciu, że wnioskodawca spełnia wszystkie warunki wymagane do uzyskania
renty z tytułu niezdolności do pracy określone w art. 57 ustawy o emeryturach i ren-
tach z FUS, mimo tego, że ani przed dniem złożenia wniosku o rentę ani też przed
dniem powstania niezdolności do pracy nie ma on w ostatnim dziesięcioleciu wyma-
ganego okresu składkowego i nieskładkowego, określonego w art. 58 ust. 1 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS w wymiarze przewidzianym w art. 58 ust. 1 pkt 4 tej
ustawy.

W odpowiedzi na kasację ZUS, Ireneusz Ł. podkreślił, iż spełnia wszystkie,
określone ustawą warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy. W dniu
30 września 1992 r. uległ on wypadkowi komunikacyjnemu, którego skutki odczuwa
do dzisiaj. Zdaniem odwołującego się, kasacja złożona przez organ rentowy jest bez-
zasadna.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Kwestionowana w kasacji ocena prawna w zakresie zastosowania art. 57 i art.
58 ustawy o emeryturach i rentach z FUS opiera się na tych samych okolicznościach
faktycznych, które były podstawą wyroku Sądu pierwszej instancji. Ze względu na
podstawę kasacyjną istotne jest ustalenie, że niezdolność do pracy Ireneusza Ł. ma
swój początek w 1992 r., kiedy wnioskodawca miał 19 lat i nie będąc pracownikiem
uzyskał rentę inwalidzką (tzw. szkolną) na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, następnie po-
zostawał w zatrudnieniu pracowniczym (z przerwami od 23 sierpnia 1999 r. do 28
września 2002 r.), z tym, że w czasie zatrudnienia - 16 stycznia 2002 r. - nastąpiło
istotne pogorszenie jego stanu zdrowia. Kontrowersyjny - wynikający z kasacji - pro-
blem prawny wiąże się z ustaleniem objętego ryzykiem ubezpieczenia rentowego
zdarzenia, jako przesłanki renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej ubez-
pieczonemu, to jest kiedy powstała jego niezdolność do pracy w rozumieniu art. 57
ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, z uwzględ-
nieniem warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3 tej ustawy. W tej kwestii zastrze-
żenia nasuwa stanowisko Sądu drugiej instancji, że należy brać pod uwagę wyłącz-
nie zdarzenie wypadkowe z 1992 r.,a więc z okresu, w którym Ireneusz Ł. nie podle-
gał jeszcze powszechnemu ubezpieczeniu rentowemu z tytułu zatrudnienia, gdyż -
według Sądu Apelacyjnego - ,,data istotnego pogorszenia stanu zdrowia nie może
jednak przesądzać o wymaganym okresie zatrudnienia". Nie ma racji Sąd Apelacyjny
powołując się na to, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 marca 1998 r. II UKN
566/97, zajął ,,takie samo stanowisko w podobnej sprawie". Nie były to bowiem po-
dobne sprawy skoro w sprawie II UKN 566/97 inwalidztwo dotknęło osobę, która już
przed ukończeniem 20 lat życia pozostawała w zatrudnieniu. Natomiast w sprawie
rozpatrywanej, jeżeli chodzi o wydarzenie z okresu kiedy ubezpieczony nie miał 20
lat życia, to inwalidztwo dotyczy wówczas osoby niezatrudnionej, której prawo do
szczególnej renty wynikało ze szczególnych przesłanek określonych w przepisach
art. 63 ust. 1 i ust. 3 ustawy z 14 grudnia 1982 r. Inaczej mówiąc, skoro przedmiotem
roszczenia rentowego Ireneusza Ł. nie jest szczególna tzw. uczniowska renta, ale
renta przysługująca ubezpieczonym z tytułu zatrudnienia, to jej podstawę powinny
stanowić zdarzenia powstałe w okresach zatrudnienia i innych związanych ze sto-
sunkiem ubezpieczenia okresach, o których mowa w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy z 17
grudnia 1998 r. Z tego względu Sąd pierwszej instancji zasadnie koncentrował
uwagę na ustaleniu sytuacji istotnego pogorszenia niezdolności do pracy ubezpie-
czonego w czasie jego zatrudnienia, jako zdarzenia, które oznaczało powstanie
wówczas niezdolności do pracy w rozumieniu przesłanek art. 57 ust. 1 pkt 1 i pkt 3
ustawy z 17 grudnia 1998 r.

Jeżeli zatem nie ma racji Sąd Apelacyjny odrywając swą ocenę prawną w za-
kresie zastosowania przepisów art. 58 ustawy z 17 grudnia 1998 r. od niezdolności
do pracy Ireneusza Ł. powstałej w okresie jego zatrudnienia, to w konsekwencji - jak
to zasadnie zarzucono w kasacji organu rentowego - błędnie zastosowano art. 58
ust. 1 pkt 1 i nie wyjaśniono przesłanek zastosowania art. 58 ust. 1 pkt 3 tej ustawy.

Z powyższych przyczyn, uznając zasadność podstawy kasacji organu rento-
wego, Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39313 § 1 k.p.c.
========================================