Wyrok z dnia 29 czerwca 2005 r.
I UK 299/04

Niezdolność do wykonywania pracy dotychczasowej nie jest wystarcza-
jąca do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli wiek, po-
ziom wykształcenia i predyspozycje psychofizyczne usprawiedliwiają rokowa-
nie, że mimo upośledzenia organizmu możliwe jest podjęcie innej pracy w tym
samym zawodzie albo po przekwalifikowaniu zawodowym.

Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (spra-
wozdawca), Zbigniew Myszka.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 czerwca 2005 r.
sprawy z odwołania Anieli R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w S. o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji
ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 3 czerwca 2004 r.
[...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Częstochowie oddalił odwołanie Anieli R. od decyzji Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych w S. z dnia 15 maja 2002 r. W uzasadnieniu wyroku Sąd
pierwszej instancji wskazał, że zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił ubezpie-
czonej prawa do dalszej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy powołując
się na treść orzeczenia lekarza orzecznika. W postępowaniu Sąd powołał dowody z
opinii biegłych lekarzy: psychiatry, neurologa, kardiologa, otolaryngologa. Na skutek
zastrzeżeń ubezpieczonej Sąd uzupełnił materiał dowodowy o innego biegłego (psy-
chiatrę - dr Ludwika W.), który rozpoznając u badanej zespół psychoorganiczny i wy-
stępujące na tym tle zaburzenia nastroju oraz zachowania uznał ją za częściowo nie-
zdolną do pracy na okres 2 lat. Opinię tę z kolei zakwestionował lekarz orzecznik, a
organ rentowy złożył wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego psycho-
loga. W wyniku uwzględnienia przez Sąd wyżej wymienionego wniosku biegła psy-
cholog (Anna M.) uznała, że ubezpieczona nie ma głębokich zaburzeń procesów po-
znawczych i występuje u niej niewielki deficyt pamięci świeżej, który nie utrudnia w
sposób istotny codziennego funkcjonowania. Biegła uznała odwołującą się za zdolną
do pracy. W konsekwencji powyższych opinii Sąd pierwszej instancji, uznając opinię
psychiatry dr Ludwika W. za odosobnioną wobec zgodnych opinii psychiatry i psy-
chologa o zdolności ubezpieczonej do pracy, nie przyjął jej za miarodajną i oparł
swoje orzeczenie na pozostałych opiniach, co skutkowało oddaleniem odwołania
ubezpieczonej.
Na powyższe orzeczenie apelację złożyła ubezpieczona, nie formułując za-
rzutów i wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku oraz przywrócenie renty na stałe.
Sąd Apelacyjny w Katowicach po rozpoznaniu sprawy oddalił apelację, uzna-
jąc, że w oparciu o materiał dowodowy zebrany w sprawie Sąd pierwszej instancji
dokonał prawidłowej oceny stanu faktycznego. Sąd powołując art. 12 ust. 3 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) stwierdził, że istnieje wymóg odniesienia
stanu zdrowia do poziomu kwalifikacji ubezpieczonego. Zatem celem renty z tytułu
niezdolności do pracy jest zapewnienie środków utrzymania osobom, które w znacz-
nym stopniu utraciły zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifika-
cji, zaś z materiału dowodowego, w tym opinii biegłych, taka ocena stanu zdrowia
ubezpieczonej nie wynika. Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny stwierdził,
że zaskarżony wyrok jest zgodny ze stanem faktycznym i prawnym sprawy, zaś
apelacja nie zawiera uzasadnionych zarzutów.
W kasacji wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie przepisów postępowania -
art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 12,13 i 107 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, poprzez nieprawidłowe uznanie, że ubezpieczona nie jest osobą częściowo
niezdolną do pracy, pomimo iż stan zdrowia ubezpieczonej (rozpoznane choroby)
oraz przesłanki socjalno - ekonomiczne wskazują, że nie ma ona możliwości podję-
cia pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami; - art. 278 k.p.c. i art. 382 k.p.c., po-
przez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłych na okoliczność jaki skutek mają
rozpoznane choroby w zakresie wykonywania przez ubezpieczoną zawodu ,,przed-
szkolanki", a w konsekwencji art. 233 § 1 k.p.c., poprzez uznanie, że ubezpieczona
nie jest niezdolna do pracy; - art. 382 k.p.c., a w konsekwencji art. 233 § 1 k.p.c., po-
przez błędne ustalenie, że opinia biegłego psychiatry - Ludwika W. nie jest poparta
materiałem dowodowym w sprawie; - art. 278 k.p.c., a w konsekwencji art. 382 k.p.c.,
poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii trzeciego biegłego lekarza psychiatry,
w związku z odmiennymi wnioskami przedstawionymi przez dwóch powołanych bie-
głych lekarzy psychiatrów; - art. 328 § 2 k.p.c., poprzez niewskazanie podstawy
prawnej rozstrzygnięcia, co uniemożliwia kontrolę kasacyjną orzeczenia, albowiem
Sąd drugiej instancji nie powołał żadnego przepisu prawa materialnego będącego
podstawą wydania wyroku.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Według art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o niezdolności do pracy nie decyduje biologicz-
ny stan kalectwa lub choroby, niemający wpływu na zdolność do pracy, lecz koniunk-
cja niezdolności do pracy z niezdolnością do przekwalifikowania się do innego zawo-
du. Pojęcie ,,niezdolność do wykonywania pracy zgodnej z poziomem posiadanych
kwalifikacji" należy rozumieć jako rzeczywistą utratę zdolności do pracy lub znaczne
jej ograniczenie, przy uwzględnieniu możliwości i sprawności niezbędnych do dal-
szego zaangażowania w procesie pracy. Innymi słowy, chodzi o zdolność, a więc
potencjalną możliwość wykonywania zatrudnienia przy uwzględnieniu stopnia naru-
szenia sprawności organizmu, możliwość przywrócenia niezbędnej sprawności w
drodze leczenia i rehabilitacji oraz celowość przekwalifikowania zawodowego z
uwagi na rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia,
wiek i predyspozycje psychofizyczne. W konsekwencji więc brak możliwości wyko-
nywania pracy dotychczasowej nie jest wystarczający do stwierdzenia częściowej
niezdolności do pracy w sytuacji, gdy jest możliwe podjęcie innej pracy w swoim
zawodzie, bez przekwalifikowania lub przy pozytywnym rokowaniu co do możliwości
przekwalifikowania zawodowego. Inaczej mówiąc, niezdolność do wykonywania
pracy dotychczasowej jest warunkiem koniecznym ustalenia prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy, ale nie jest warunkiem wystarczającym, jeżeli wiek, poziom
wykształcenia i predyspozycje psychofizyczne usprawiedliwiają rokowanie, że mimo
upośledzenia organizmu możliwe jest podjęcie innej pracy w tym samym zawodzie
albo po przekwalifikowaniu zawodowym. Odmienny pogląd prowadziłby do pomijania
treści art. 12 ust. 1 i 3 w związku z art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Mając na uwadze
fakt, że treść art. 23 i 24 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytal-
nym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) jest identyczna z treścią
art. 12 i 13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące art. 23 i art.
24 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin jest nadal aktualne i
może mieć zastosowanie w niniejszej sprawie. Zgodnie z tym orzecznictwem czę-
ściowa utrata zdolności do pracy zarobkowej nie jest równoznaczna z niemożliwością
wykonywania dotychczasowego zatrudnienia, ale została ograniczona do pracy
zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji, oraz że dopiero konieczność zmiany
zawodu i brak rokowań odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu stano-
wią podstawę do przyznania świadczenia z tytułu częściowej niezdolności do pracy
(wyrok z dnia 25 listopada 1998 r., II UKN 326/98, OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 36; z
dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 675/98, OSNAPiUS 2000 nr 16, poz. 624). Biorąc
powyższe pod uwagę, zarzuty kasacji odnoszące się do wykładni i zastosowania
wskazanych przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie znajdują uzasadnienia, skoro sporządzone
na potrzeby niniejszego procesu opinie, uwzględniają takie elementy jak: sprawność
psychofizyczna organizmu, wiek, płeć, kwalifikacje zawodowe, wykonywany dotych-
czas zawód - wyraz temu daje określenie ,,zdolna do pracy zgodnej z poziomem po-
siadanych kwalifikacji", a ubezpieczona w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym
nie przedłożyła żadnych nowych dowodów medycznych pozwalających na dokonanie
odmiennej oceny stanu zdrowia w spornym okresie.
Chybione jest także stawianie Sądowi Apelacyjnemu zarzutów dotyczących
naruszenia przepisów prawa procesowego. Sąd drugiej instancji kieruje się w prowa-
dzeniu postępowania dowodowego regułami art. 382 i art. 381 k.p.c.. Może wpraw-
dzie przy rozpoznaniu apelacji naprawić ewentualne błędy zarówno organu rento-
wego, jak Sądu pierwszej instancji, ale nie może tego czynić w ich zastępstwie, a
więc poszukiwać zarówno okoliczności spornych, jak dowodów dla ich wyjaśnienia.
Nie jest rzeczą Sądu drugiej instancji ponowne rozpoznawanie sprawy w sensie pro-
wadzenia postępowania dowodowego od nowa i w odniesieniu do okoliczności, które
nie były przedmiotem badania przez Sąd pierwszej instancji, na którym spoczywa
ciężar prowadzenia postępowania dowodowego. W sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych Sąd nie rozstrzyga o zasadności wniosku, lecz o prawidłowości zaskar-
żonej decyzji. Sąd pierwszej instancji osiąga ten cel w ten sposób, że respektując
regulację art. 468 § 2 pkt 3 k.p.c. i zmierzając do prawidłowego i szybkiego rozpo-
znania sprawy, ustala okoliczności sporne między stronami oraz to, czy i jakie dowo-
dy należy przeprowadzić w celu ich wyjaśnienia. Wydaje postanowienie określające
środki dowodowe i fakty podlegające stwierdzeniu, a następnie prowadzi dowody,
kierując się dążnością do pełnej koncentracji materiału dowodowego. W ten sposób
urzeczywistniona zostaje zasada, w myśl której prowadzenie postępowania dowodo-
wego należy do pierwszej instancji sądowej. Sąd drugiej instancji nie zbiera już do-
wodów ale - jak stanowi art. 382 k.p.c. - orzeka na podstawie materiału dotychczas
zebranego, który może tylko uzupełnić i wykorzystać jako podstawę orzeczenia.
Uzupełnienie takie jest jednak możliwe i dopuszczalne tylko wówczas, gdy okoliczno-
ści sprawy wskazują na taką potrzebę i to pod warunkiem, że nie zachodzą prze-
szkody określone w art. 381 k.p.c. Dlatego też Sąd drugiej instancji nie widział po-
trzeby uzupełnienia postępowania dowodowego o opinie biegłego w przedmiocie
występowania u ubezpieczonej [...] i jej wpływu na zdolność do pracy - zważywszy
na fakt, iż ubezpieczona przed zamknięciem rozprawy przed Sądem pierwszej in-
stancji nie zgłaszała takich wniosków dowodowych. Chybiony jest też zarzut naru-
szenia art. 233 § 1 k.p.c., skoro w orzecznictwie Sądu Najwyższego powszechnie się
przyjmuje, że nie stanowi uzasadnionej podstawy kasacyjnej polemika z wynikiem
postępowania dowodowego i oceną dokonaną w granicach swobodnej oceny dowo-
dów przez sądy orzekające na podstawie przepisu art. 233 § 1 k.p.c., chyba że przy
jej dokonywaniu doszło do uchybień natury procesowej. Pogląd taki był wielokrotnie
wypowiadany, np. w wyroku z dnia 14 lutego 1997 r., UKN 89/96 (OSNAPiUS 1997
nr 21, poz. 426); wyroku z dnia 18 lutego 1997 r., II UKN 77/96 (OSNAPiUS 1997 nr
21, poz. 427); wyroku z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN 25/97 (OSNAPiUS 1997 nr 21,
poz. 420).

Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie
art. 39312 k.p.c.
========================================