Wyrok z dnia 7 kwietnia 2006 r.
I UK 229/05

Prawo do wcześniejszej emerytury pracownicy urodzonej po dniu 31
grudnia 1948 r., spełniającej warunki określone w art. 29 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), nie powstaje przed dniem
rozwiązania z nią stosunku pracy (art. 46 tej ustawy).

Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Andrzej Wróbel, SA Romualda Spyt.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 kwietnia
2006 r. sprawy z odwołania Elżbiety R. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w Ł. z udziałem zainteresowanego Marka K. o emeryturę, na skutek
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30
marca 2005 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 26 lutego 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
Ł. odmówił przyznania wnioskodawczyni Elżbiecie R. prawa do wcześniejszej eme-
rytury z uwagi na to, że nie była ona pracownikiem, gdyż zawarta w dniu 1 paździer-
nika 2003 r. umowa o pracę miała na celu wyłącznie uzyskanie uprawnień do wcze-
śniejszej emerytury.
Odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi z dnia 6 maja 2004 r.
[...]. Sąd ustalił, że wnioskodawczyni urodzona 14 lutego 1949 r. od 1 września 1981
r. do 30 września 2003 r. prowadziła działalność gospodarczą. Od 1 października
2003 r. zawarła umowę o pracę z mężem swojej znajomej Markiem K., na podstawie
której miała pełnić obowiązki sprzedawczyni w kiosku. Od 20 listopada 2003 r. do 22
grudnia 2003 r. i od końca marca 2004 r. wnioskodawczyni korzystała i nadal korzy-
sta ze zwolnienia lekarskiego. W dniu 2 lutego 2004 r. złożyła wniosek o emeryturę.
Poprzednio Marek K. zatrudniał pracownicę do czerwca 2003 r., a po ustaniu z nią
umowy pracę, w kiosku pracę wykonywał sam właściciel i jego żona. W ocenie Sądu
nie miał on potrzeby zatrudniania pracownika na stanowisku sprzedawcy, a umowę z
wnioskodawczynią zawarł jedynie w tym celu, aby umożliwić jej otrzymanie wcze-
śniejszej emerytury, której nie uzyskałaby legitymując się działalnością gospodarczą
jako ostatnim tytułem ubezpieczenia. Była więc to czynność prawna zmierzająca do
obejścia prawa i jako taka w oparciu o przepis art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p.
nie może wywoływać skutków prawnych w postaci nabycia przez wnioskodawczynię
uprawnień emerytalnych na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawczyni od tego wyroku Sąd Apelacyjny-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 30 marca 2005 r. [...]
oddalił apelację. Sąd Apelacyjny przyjął, że wnioskodawczyni spełniła określony w
art. 29 ustawy o emeryturach i rentach warunek dotyczący wieku uprawniającego do
przejścia na wcześniejszą emeryturę, wynoszącego dla kobiet 55 lat, który to wiek
osiągnęła 14 lutego 2004 r. Spełniła także warunek posiadania 30- letniego okresu
składkowego i nieskładkowego, gdyż okresy składkowe wynoszą 25 lat, 8 miesięcy i
18 dni a okresy nieskładkowe 6 lat, 10 miesięcy i 16 dni. Nie spełniła natomiast wa-
runku posiadania statusu pracownika. Ostatni okres pozostawania w ubezpieczeniu
wynikał z prowadzenia działalności gospodarczej. Sąd pierwszej instancji słusznie
uznał, że zawarcie umowy o pracę po zakończeniu prowadzenia działalności gospo-
darczej zmierzało do obejścia prawa. Wnioskodawczyni twierdziła bowiem, że za-
przestała prowadzenia działalności gospodarczej ze względu na pogorszenie stanu
zdrowia, a jednocześnie uważała się za zdolną do wykonywania pracy bardziej
uciążliwej od dotychczasowej. Z drugiej strony, pracodawca nie miał potrzeby zatrud-
niania dodatkowego pracownika. Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie także z
innego powodu. Do wnioskodawczyni urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 r. ma za-
stosowanie przepis art. 46 powołanej ustawy. Wprowadza on dodatkowe w stosunku
do regulacji zawartej w art. 29 warunki, z których jednym jest rozwiązanie stosunku
pracy. Jeżeli się przyjmie ważność umowy o pracę, to w dacie wydania zaskarżonej
decyzji stosunek pracy trwał.Od wskazanego w sentencji wyroku wnioskodawczyni
złożyła skargę kasacyjną i opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego
wniosła o jego zmianę roku, poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji
oraz decyzji organu rentowego i przyznanie jej prawa do emerytury od dnia 14 lutego
2004 r. Pierwszy zarzut skargi dotyczy niewłaściwego zastosowania art. 58 k.c. w
związku z art. 300 k.p., przez przyjęcie, że umowa zmierzała do obejścia prawa i jako
taka nie wywołała skutków prawnych. ,,Z prawidłowo ustalonego w sprawie przez Sąd
Apelacyjny stanu faktycznego jednoznacznie wynika, że zawarta w dniu 1
października 2003 r. umowa o pracę spełniała wszelkie wymogi określone w art. 22
kodeksu pracy i była realizowana. Miała na celu zapewnienie skarżącej środków
utrzymania wobec nieposiadania przez nią źródeł dochodu a nie przejście na
wcześniejszą emeryturę. Nie stanowiła więc czynności prawnej zmierzającej do
obejścia prawa i wywoływała skutki prawne w niej określone". Drugi zarzut dotyczy
błędnej wykładni art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przez przyjęcie, ,,że skarżąca Elżbieta R.
wnioskiem z dnia 2 lutego 2004 r. i tak nie mogła skutecznie ubiegać się o
przyznanie jej prawa do emerytury, ponieważ w tym dniu, a także w dniu wydawania
zaskarżonego orzeczenia ZUS pozostawała w stosunku pracy. Ubieganiu się o
przyznanie prawa do emerytury w opisanej wyżej sytuacji nie stoi na przeszkodzie
fakt pozostawania w stosunku pracy. W takim wypadku ZUS mógł przyznać
skarżącej prawo do emerytury z dniem spełnienia przesłanek do jej przyznania, tj. z
dniem 14 lutego 2004 r. a wypłatę emerytury zawiesić do czasu rozwiązania tego
stosunku pracy".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podstawą prawną do uzyskania prawa do emerytury w wieku niższym od
ogólnie wymaganego jest przepis art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, który ma zastosowanie do ubezpieczonych urodzonych
przed dniem 1 stycznia 1949 r. będących pracownikami. Przepis ten w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 30 czerwca 2004 r. wymagał w odniesieniu do kobiet
osiągnięcia wieku 55 lat i posiadania co najmniej 30-letniego okresu składkowego i
nieskładkowego. Wnioskodawczyni, będąc urodzona po dniu 1 stycznia 1949 r. (14
lutego 1949 r.), może nabyć prawo do wcześniejszej emerytury jedynie na zasadach
określonych w art. 46 powołanej ustawy. Przepis ten w ust. 1 stanowi, że prawo do
emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje również
ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia
1969, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: 1) nie przystąpili do otwartego
funduszu emerytalnego; 2) warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepi-
sach spełnią do dnia 31 grudnia 2006 r.; 3) nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy - w
przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. Oceniając uprawnienia wnio-
skodawczyni do emerytury Sąd pierwszej instancji uznał, że nie miała ona statusu
pracownika, gdyż ostatnim okresem ubezpieczenia było ubezpieczenie społeczne
osób prowadzących działalność gospodarczą. Umowę o pracę zawartą po zakoń-
czeniu tej działalności Sąd ten uznał za nieważną jako mającą na celu obejście
prawa (art. 58 § 1 k.c.). Sąd Apelacyjny podzielił to stanowisko, jednakże rozważał
także kwestię uprawnień wnioskodawczyni do emerytury w sytuacji, gdyby umowa o
pracę została uznana za ważną. Przy założeniu trwania stosunku pracy na podstawie
ważnej umowy o pracę do daty wydania zaskarżonej decyzji, a także do daty wyda-
nia wyroku przez Sąd pierwszej instancji na podstawie stanu istniejącego w dniu za-
mknięcia rozprawy, Sąd Apelacyjny słusznie uznał, że warunek rozwiązania stosun-
ku pracy nie został spełniony. Powołany wyżej przepis art. 46 wprowadza bowiem
dodatkowe warunki dla ubezpieczonych, o których mowa w art. 29 pkt 1, to jest ko-
biet, które są pracownikami, osiągnęły wymagany wiek oraz okresy składkowe i nie-
składkowe, ale są urodzone po 31 grudnia 1948 r. O ile pracownica urodzona do tej
daty może przejść na emeryturę z chwilą spełnienia ostatniego z wymaganych wa-
runków - osiągnięcia wymaganego wieku lub wymaganego okresu ubezpieczenia -
bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, to pracownica urodzona po tej dacie
musi rozwiązać stosunek pracy. Dopiero z chwilą rozwiązania stosunku pracy po-
wstaje prawo do emerytury, jeżeli spełnione są także pozostałe warunki. Wynika to z
treści art.100 ust. 1 powołanej ustawy, który stanowi, że prawo do świadczeń po-
wstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego
prawa. Skoro jednym z warunków skorzystania z prawa do emerytury na zasadach
określonych w art. 46 jest rozwiązanie stosunku pracy, kontynuowanie tego stosunku
powoduje, że prawo do emerytury nie powstanie. Nie można zatem uznać, jak się to
twierdzi w skardze kasacyjnej, że prawo do emerytury powinno być przyznane a
jedynie powinna być zawieszona wypłata świadczenia. Sąd Apelacyjny prawidłowo
przyjął, że prawo do wcześniejszej emerytury pracownicy urodzonej po dniu 31 grud-
nia 1948 r., spełniającej warunki określone w art. 29 ustawy, nie powstaje przed
dniem rozwiązania z nią stosunku pracy. Zarzut błędnej wykładni art. 46 ustawy oka-
zał się więc nieuzasadniony.
Wobec ustalenia, że wnioskodawczyni nie spełnia warunków do przyznania
emerytury przy przyjęciu, że miała status pracownika w dacie osiągnięcia wieku eme-
rytalnego, kasacja nie mogłaby zostać uwzględniona nawet w przypadku, gdyby uza-
sadniony był zarzut błędnego zastosowania art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p. Nie
ma więc potrzeby ustosunkowania się szczegółowo do tego zarzutu. Można jedynie
zauważyć, że stwierdzenie zamiaru obejścia prawa następuje po rozważeniu wszyst-
kich okoliczności sprawy. Nawet jeżeli motywem zawarcia przez osobę zamierzającą
podjąć zatrudnienie jest skorzystanie z ubezpieczenia społecznego i związanych z
tym świadczeń, nie jest to wystarczająca podstawa do uznania, że umowa o pracę
została zawarta w celu obejścia prawa w sytuacji, gdy pracownik faktycznie świadczy
pracę za wynagrodzeniem, a pracodawca zamierza korzystać z jego pracy. Nato-
miast jeżeli wola umawiających się stron jest taka, że pracodawca nie planuje za-
trudnienia pracownika lecz wyświadcza przysługę osobie, której w celu uzyskania
świadczeń z ubezpieczenia społecznego zależy jedynie na uzyskaniu statusu pra-
cownika a nie na wykonywaniu stosunku pracy oraz ma zapewnienie, że stosunek
pracy będzie krótkotrwały i nie będzie ponosił obciążeń związanych z zatrudnieniem
pracownika, można mówić o zawarciu umowy w celu obejścia prawa. Oceniając kon-
kretny stan faktyczny oba Sądy przyjęły tą ostatnią konstrukcję i nie można tu dopa-
trzyć się błędu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39814 k.p.c. oddalił
skargę kasacyjną jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
========================================