Wyrok z dnia 3 marca 2005 r.
I UK 197/04

Polski Związek Niewidomych nie należał do podmiotów zwolnionych z
opłacania składek za pracowników na Fundusz Pracy na podstawie art. 53
ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz.U. Nr 106,
poz. 457 ze zm.) lub art. 54 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu (jednolity tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 58, poz. 514 ze
zm.).

Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn (spra-
wozdawca), Andrzej Kijowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 marca 2005 r. sprawy
z odwołania Polskiego Związku Niewidomych Okręgu M. w K. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K. o zapłatę składek na Fundusz Pracy, na
skutek kasacji ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6
kwietnia 2004 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z 6 kwietnia 2004 r. Sąd Apelacyjny w Krakowie, po rozpoznaniu
sprawy z wniosku Polskiego Związku Niewidomych Okręgu M. w K. przeciwko Za-
kładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K., o zapłatę składek na Fundusz
Pracy, na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K. od wy-
roku Sądu Okręgowego w Krakowie z 18 grudnia 2002 r., zmienił zaskarżony wyrok i
oddalił odwołanie.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wskazał, że wyrokiem z 18 grudnia
2002 r. Sąd Okręgowy w Krakowie zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w K. z 28 września 2000 r. w ten sposób, że stwierdził, iż Polski Zwią-
zek Niewidomych Okręg M. w K. nie jest obowiązany do opłacania składek na Fun-
dusz Pracy od 1 grudnia 1991 r. Sąd Okręgowy ustalił, iż wnioskodawca nie prowa-
dzi działalności gospodarczej. Związek w latach 1994 - 1999 zatrudniał pracowników
opłacając w tym czasie składki na Fundusz Pracy w łącznej kwocie 7.440,74 zł. W
dniu 14 września 1999 r. wnioskodawca wystąpił do organu rentowego o zwrot wpła-
conych składek powołując się na art. 54 ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu
bezrobociu, wskutek czego uzyskał zwrot składek za okres od stycznia 1994 r. do
grudnia 1998 r. w kwocie 7.409,50 zł, zaś wraz z odsetkami i zwrotem nadpłaty
kwota zwrotu wyniosła łącznie 15.136,58 zł. Zaskarżoną decyzją organ rentowy
stwierdził, że wnioskodawca był i jest zobowiązany do opłacania składek na Fundusz
Pracy za okres od 1 grudnia 1991 r. ,,i nadal", wzywając go pismem z tej samej daty
do zwrotu niesłusznie przekazanej kwoty.
W tym niespornym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy stanął na stano-
wisku, że, co prawda, art. 53 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i
bezrobociu (Dz.U. Nr 106, poz. 457 ze zm.), jak i obowiązujący od dnia 1 stycznia
1995 r. art. 54, wyłączały zakłady szkoleniowo-produkcyjne, a później przedsiębior-
ców Polskiego Związku Niewidomych z obowiązku opłacania składek na Fundusz
Pracy za pracowników o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
to jednak zwolnienie to należy odnieść nie tylko do pracowników zatrudnionych w
zakładach produkcyjnych Związku, lecz również w zakładach wykonujących jego
statutowe obowiązki. Celem ustawodawcy było bowiem odciążenie instytucji, której
głównym celem jest pomoc osobom niepełnosprawnym, a skoro z obowiązku opła-
cania składek zostali zwolnieni przedsiębiorcy nastawieni na osiąganie zysku, to tym
bardziej obejmuje ono pracodawców realizujących bezpośrednie cele statutowe.
Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy wnosząc o jego zmianę
i oddalenie odwołania. Skarżący podniósł, że art. 52 ust. 1 i art. 53 ustawy z 16 paź-
dziernika 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu oraz art. 53 ust. 1 pkt 1 lit. a i art. 54
ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 25, poz. 128 ze zm.) zawierają szczegółowe wylicze-
nie podmiotów zwolnionych z obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy, zaś
dokonana przez Sąd wykładania rozszerzająca jest bezpodstawna. Gdyby bowiem
ustawodawca chciał objąć zwolnieniem podmioty inne, niż wymienione w przytoczo-
nych przepisach, to by je wymienił.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że przepisy dotyczące obowiązku opłacania skła-
dek oraz zwolnienia z tego obowiązku muszą być interpretowane i stosowane ściśle.
Stosownie do art. 53 obowiązującej do 31 grudnia 1994 r. ustawy z dnia 16 paź-
dziernika 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu, obowiązku opłacania składek na Fun-
dusz Pracy nie miały spółdzielnie inwalidów i niewidomych oraz zakłady szkole-
niowo-produkcyjne Polskiego Związku Głuchych i Polskiego Związku Niewidomych
oraz Związku Ociemniałych Żołnierzy Rzeczypospolitej Polskiej, Towarzystwo Opieki
nad Ociemniałymi oraz Zakład dla Niewidomych w Laskach. W myśl art. 54 obowią-
zującej od 1 stycznia 1995 r. ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i prze-
ciwdziałaniu bezrobociu z obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy za za-
trudnionych pracowników o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawno-
ści zwolnieni są przedsiębiorcy Polskiego Związku Głuchych i Polskiego Związku
Niewidomych oraz Związku Ociemniałych Żołnierzy Rzeczypospolitej Polskiej, Towa-
rzystwo Opieki nad Ociemniałymi, Zakład Opieki dla Niewidomych w Laskach oraz
zakłady aktywizacji zawodowej. Trafne jest stanowisko skarżącego, że wymienione
przepisy w sposób jasny, jednoznaczny i enumeratywny wymieniają podmioty zwol-
nione z obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy. Analiza tych przepisów
prowadzi do wniosku, że zwolnienie to ma na celu przede wszystkim przeznaczanie
większych środków na rozwój produkcji, aktywizację zawodową i tworzenie miejsc
pracy, nie zaś - jak przyjął to Sąd pierwszej instancji - odciążenie instytucji, których
głównym celem jest niesienie pomocy osobom niepełnosprawnym. Podmioty speł-
niające takie zadania zostały przy tym w omawianych przepisach wymienione i są to:
Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi i Zakład Opieki dla Niewidomych w Laskach.
Trzeba przy tym mieć na uwadze, że Fundusz Pracy jest państwowym funduszem
celowym, przeznaczanym na pokrycie działań i świadczeń wymienionych w obu po-
wołanych wyżej ustawach. Należy zatem zgodzić się ze stanowiskiem skarżącego,
że gdyby ustawodawcy chodziło o rozciągnięcie zwolnienia z obowiązku opłacania
składek na ten Fundusz na inne jeszcze podmioty, niż określone w wymienionych
przepisach, wymieniłby je w powołanych unormowaniach. Skoro zaś tego nie uczynił,
to brak jest podstaw do stosowania wykładni rozszerzającej wskazanych przepisów,
jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji.
W kasacji wnioskodawca zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego za-
rzucając mu naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię, a w
szczególności: 1) art. 53 ustawy z 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobo-
ciu; 2) art. 54 ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezro-
bociu; 3) art. 35 ust. 3 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 ze zm.); 4)
art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.). Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wy-
roku polegającą na oddaleniu apelacji organu rentowego i utrzymaniu w mocy wy-
roku Sądu pierwszej instancji oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz
strony odwołującej się kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisa-
nych, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania - przy uwzględnieniu kosztów postę-
powania kasacyjnego, jako części kosztów procesu.
W uzasadnieniu kasacji skarżący podniósł, że w analogicznej sytuacji faktycz-
nej i prawnej, jak strona odwołująca się, znalazły się również Okręgi Polskiego
Związku Niewidomych w L. i w W., od których tamtejsze oddziały ZUS domagały się
opłacania składek na Fundusz Pracy. Na skutek odwołań od decyzji ZUS wniesio-
nych przez Okręgi Polskiego Związku Niewidomych, zarówno Sąd Wojewódzki w
Lublinie, jak i Sąd Okręgowy we Wrocławiu, uchyliły decyzje Oddziałów ZUS, które
od wyroków tych nie wniosły środków zaskarżenia. Następnie wskazał, że Sąd
Apelacyjny dokonał wyłącznie językowej wykładni art. 53 ustawy z 16 października
1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu i art. 54 ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnie-
niu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Nie sposób jednak, zdaniem kasatora, przyjąć in-
terpretacji, w myśl której założone przez Polski Związek Niewidomych ,,podmioty go-
spodarcze", które stać na opłacanie składek na Fundusz Pracy - korzystałyby ze
zwolnienia podmiotowego od opłacania tych składek, natomiast organy statutowe
Związku, utrzymujące się z dotacji Państwa oraz darowizn - obowiązane byłyby
składki takie odprowadzać. Aby usunąć tego rodzaju sprzeczność, pojawiającą się
na płaszczyźnie wykładni językowej, konieczne jest postawienie pytania o funkcję,
jaką analizowany przepis ma spełniać w systemie instytucji prawnych mających na
celu ochronę socjalną pracowników pozbawionych pracy oraz udzielanie im pomocy
w uzyskaniu zatrudnienia. Niewątpliwie, zwalniając stowarzyszenia osób niepełno-
sprawnych najciężej upośledzonych i mających najpoważniejsze problemy ze znale-
zieniem pracy z obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy ustawodawca dążył
do ułatwienia im wypełniania zadań wobec swoich członków i podopiecznych. W tym
celu zwolnił z wpłat na Fundusz Pracy nie tylko prowadzone przez te związki pod-
mioty gospodarcze, ale również ich organy statutowe, których podstawowym zada-
niem jest aktywizacja zawodowa (prowadzenie szkoleń) i zatrudnianie osób niepełno-
sprawnych. Taki wniosek, na płaszczyźnie wykładni funkcjonalnej, można wyprowa-
dzić stosując zasadę interpretacyjną a maiori ad minus, przyjmując, że w sytuacji,
gdy ze zwolnienia korzystają przedsiębiorcy utworzeni przez Związek, tym bardziej
korzystać z niego powinny organy statutowe zatrudniające nieliczny personel biu-
rowo - rehabilitacyjny i spełniające te same zadania na rzecz niepełnosprawnych po-
szukujących pracy. Sąd Apelacyjny uznał, że funkcją analizowanego przepisu jest
"przede wszystkim przeznaczenie większych środków na rozwój produkcji, aktywiza-
cję zawodową i tworzenie miejsc pracy, nie zaś - jak przyjął to Sąd pierwszej instancji
- odciążenie instytucji, których głównym celem jest niesienie pomocy osobom niepeł-
nosprawnym". Rozumowanie to cechuje bezduszny fiskalizm, przerzucający ciężar
tworzenia Funduszu Pracy - służącego osobom co prawda bezrobotnym, lecz mimo
wszystko sprawnym fizycznie i mającym możność samodzielnego poszukiwania
pracy lub przekwalifikowania się - na najciężej dotknięte przez los osoby kalekie
(niewidome i głuche). Taka wykładnia jest sprzeczna nie tylko ze zdrowym rozsąd-
kiem, ale przede wszystkim z zasadami współżycia społecznego, a w szczególności
z zasadą solidaryzmu społecznego.
Następnie skarżący podniósł, że w dacie wydania decyzji z 28 września 2000
r. ZUS był uprawniony do ponownego ustalenia obowiązku opłacania składek na
Fundusz Pracy najdalej od 1 września 1995 r., a nie od 1 grudnia 1991 r. Zgodnie
bowiem z art. 55 ust. 1 ustawy z 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu
,,składki na Fundusz Pracy opłaca się za okres trwania ubezpieczenia społecznego,
w trybie i na zasadach przewidzianych dla składek na ubezpieczenie społeczne i za-
opatrzenie emerytalne." Skoro zatem art. 35 ust. 3 ustawy z 25 listopada 1986 r. o
organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych stanowił, że ,,należności z tytułu
składek na ubezpieczenie społeczne pracowników ulegają przedawnieniu po upływie
5 lat, licząc od dnia, w którym składka stała się wymagalna" to należy uznać, że
identyczny okres przedawnienia obowiązywał w odniesieniu do składek na Fundusz
Pracy. Po wejściu w życie ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, na podstawie art. 24 ust. 4 tej ustawy nadal obowiązywał 5 letni okres
przedawnienia należności z tytułu składek, mający zastosowanie do składek na Fun-
dusz Pracy na podstawie art. 56 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i
przeciwdziałaniu bezrobociu. Dopiero od 1 stycznia 2003 r. należności z tytułu skła-
dek na ubezpieczenie społeczne przedawniają się po upływie lat dziesięciu. Stwier-
dzając zatem obowiązek opłacania składek od 1 grudnia 1991 r. Oddział ZUS w K.
rażąco naruszył art. 35 ust. 3 ustawy z 25 listopada 1986 r. o organizacji i finanso-
waniu ubezpieczeń społecznych i art. 24 ust. 4 ustawy z 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych, nakładając na stronę odwołującą się obowiązek
zapłaty świadczeń przedawnionych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kasacja podlega oddaleniu, ponieważ nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach podstaw kasacyjnych, a ponieważ
skarżący nie zarzucił naruszenia przepisów postępowania Sąd Najwyższy jest zwią-
zany podstawą faktyczną zaskarżonego wyroku przy ocenie naruszenia prawa mate-
rialnego (art. 39311 § 1 i 2 k.p.c.).
Nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 53 ustawy z dnia 16 października
1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu i stanowiącego jego odpowiednik art. 54 ustawy z
dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Treść tych
przepisów, przytoczona w omówionym wyżej uzasadnieniu Sądu Apelacyjnego, była
jednoznaczna. Zwalniały one enumeratywnie wyliczone kategorie pracodawców oraz
dwa imiennie wskazane podmioty z obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy
za wskazanych w tych przepisach pracowników. Nie ulega wątpliwości, że Polski
Związek Niewidomych lub okręg tego Związku, nie należał do żadnej z kategorii
pracodawców zamieszczonych w tym wyliczeniu, ani - w odróżnieniu od Towarzy-
stwa Opieki nad Ociemniałymi oraz Zakładu dla Niewidomych w Laskach - nie został
imiennie wskazany w powołanych wyżej przepisach. Zwolnienie od obowiązku opła-
cania składek na Fundusz Pracy dotyczyło bowiem jedynie zakładów pracy chronio-
nej oraz przedsiębiorców (podmiotów gospodarczych) tego Związku, a od 1 stycznia
1998 r., na podstawie zmiany wprowadzonej ustawą z dnia 27 sierpnia 1997 r. o re-
habilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych także
należących do niego zakładów aktywności zawodowej. W tym stanie rzeczy w pełni
uzasadnione jest twierdzenie Sądu Apelacyjnego, że niedopuszczalna jest wykładnia
rozszerzająca rozważanych przepisów. Wobec tego, że ich brzmienie nie budzi wąt-
pliwości nie ma również podstaw do stosowania wykładni systemowej lub celowo-
ściowej. Sięgnięcie w tej sytuacji do tych metod wykładni byłoby bowiem, w świetle
powszechnie przyjętych poglądów orzecznictwa sądowego i doktryny prawa, równo-
znaczne z negowaniem przez sąd jasno wyrażonej woli ustawodawcy, prowadząc do
niedopuszczalnej wykładni prawotwórczej, naruszającej konstytucyjnie określone role
sądów i ustawodawcy. Nawet uzasadnione względy celowościowe nie mogą prze-
kreślać jasno wyrażonego językowego sensu przepisu, a tym samym założeń usta-
wodawczych, na których został on oparty. W takiej sytuacji możliwe jest jedynie wy-
sunięcie postulatu interwencji ustawodawcy w celu nowego rozwiązania kwestii re-
gulowanej przez taki przepis (por. uchwała Sądu Najwyższego z 28 lutego 1991 r., III
PZP 24/90, OSNCP 1991 nr 7, poz. 80).
Nietrafne okazały się także zarzuty naruszenia art. 35 ust. 3 ustawy z 25 listo-
pada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych i art. 24 ust. 4
ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Skarżący ma
wprawdzie rację, że zgodnie z tymi przepisami (w związku z art. 55 ust. 1 ustawy z
16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu, a później z art. 56 ust. 1 ustawy
z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu) należności z tytułu
składek na Fundusz Pracy ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w
którym składka stała się wymagalna. Naruszenie tych przepisów przez zaskarżony
wyrok nie wchodzi jednak w grę z dwóch względów. Po pierwsze, zarzut naruszenia
przepisów dotyczących przedawnienia należności z tytułu składek jest nieuzasadnio-
ny, ponieważ składki te do grudnia 1998 r. były opłacane i z tego względu należności
z ich tytułu nie mogły ulec przedawnieniu. Po drugie, w decyzji ZUS z 28 grudnia
2000 r. stwierdzono, że ,,związek był i jest zobowiązany do opłacania składek na
Fundusz Pracy, tj. za okres od 01.12.1991 r. do nadal." Przytoczona decyzja, wbrew
twierdzeniom zawartym w kasacji, nie zobowiązuje zatem skarżącego do zapłaty
składek za okres od 1 grudnia 1991 r., lecz jedynie stwierdza, że od tej daty obowią-
zek ten istniał. Należy przy tym przypomnieć, że data 1 grudnia 1991 r. jest datą wej-
ścia w życie ustawy z 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu, która
wprowadziła obowiązek opłacania składek na Fundusz Pracy. Rozważana decyzja
ustaliła zatem obowiązek Polskiego Związku Niewidomych podlegania Funduszowi
Pracy od 1 grudnia 1991 r., nie dotyczy zaś wymiaru składki. Natomiast w piśmie z
tej samej daty ZUS wezwał Związek do zwrotu kwoty 15.136,55 zł, przekazanej mu
wskutek pomyłki, a ponadto wezwał go do prawidłowego naliczania składek od
stycznia 1999 r., z uwzględnieniem kwot należnych na Fundusz Pracy. Z dokumen-
tów tych wynika jasno, że ZUS nie żąda zapłaty składek od 1 grudnia 1991 r. W
związku z powyższym decyzja nie nałożyła na skarżącego obowiązku zapłaty świad-
czeń przedawnionych.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39312 k.p.c., orzekł jak w
sentencji.
========================================