Wyrok z dnia 29 stycznia 2008 r.
I UK 192/07

Wykonywanie pracy przez pracowników zatrudnionych w bezpośrednim
sąsiedztwie stanowisk spawalniczych nie mieści się w określeniu ,,prace przy
spawaniu" wymienionym w wykazach A i B stanowiących załącznik do rozpo-
rządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) i nie uprawnia do uzyskania emerytury
na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).

Przewodniczący SSN Romualda Spyt, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Zbigniew Hajn (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 stycznia
2008 r. sprawy z odwołania Jerzego B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w C. o prawo do wcześniejszej emerytury, na skutek skargi kasa-
cyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 stycz-
nia 2007 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e

Zaskarżonym skargą kasacyjną wyrokiem Sąd Apelacyjny w Katowicach,
uwzględniając apelację organu rentowego, zmienił wyrok Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie z 26 maja 2006 r. przyznający
odwołującemu się Jerzemu B. prawo do emerytury od 23 lutego 2006 r. i oddalił jego
odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w C., odmawiającej
mu prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych.
Sąd drugiej instancji przyjął ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, lecz wy-
prowadził z nich odmienne wnioski, uznając, że Jerzy B. (urodzony 23 lutego 1946 r.)
ma ponad 25 lat stażu ubezpieczeniowego, w tym łączny staż pracy w szczególnych
warunkach w wymiarze 14 lat, 2 miesięcy i 20 dni. Odnośnie do spornego okresu
zatrudnienia od 2 grudnia 1968 r. do 31 października 1982 r. Sąd Apelacyjny przyjął
za Sądem pierwszej instancji, że odwołujący się pracował w C. Przedsiębiorstwie
Instalacji Przemysłowych na stanowisku tokarza w Zakładzie Produkcji Pomocniczej
na stałe i w pełnym wymiarze czasu pracy w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk
spawalniczych. W Zakładzie Produkcji Pomocniczej produkowano konstrukcje stalo-
we rurociągów, słupów stalowych i inne elementy konstrukcyjne. W tej samej hali
pracowali pracownicy zatrudnieni na stanowiskach spawaczy, monterów, ślusarzy,
tokarzy i blacharzy. Spawacze stanowili 50% ogółu pracowników. Nie było tam wy-
dzielonych stanowisk spawalniczych. Spawacze w zależności od potrzeb pracowali w
różnych miejscach hali produkcyjnej. Odwołujący się pracował na różnych maszy-
nach: tokarkach, frezarkach i gilotynach w różnych miejscach hali produkcyjnej.
Okresowo pracował on także, na ustne polecenie przełożonych, na stanowisku ślu-
sarz - spawacz w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych w tej samej
hali produkcyjnej i w takich samych warunkach. Podczas tego zatrudnienia otrzymy-
wał dodatki za pracę w szczególnych warunkach.
Dokonując oceny prawnej przedstawionych wyżej ustaleń, Sąd Apelacyjny nie
zgodził się z poglądem Sądu Okręgowego, że w spornym okresie odwołujący się wy-
konywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę w warunkach szczególnych w cha-
rakterze tokarza w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych, tj. pracę
przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym i atomowodorowym wymienioną
w dziale XIV poz. 12 wykazu A - stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu eme-
rytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczegól-
nym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm., powoływanego dalej, jako ,,rozporzą-
dzenie z 1983 r."). Zdaniem Sądu drugiej instancji pkt 12 działu XIV wykazu A, ope-
rując zwrotem: ,,prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowo-
dorowym", opisują pewien proces technologiczny w ciągu produkcyjnym. Zatem, pra-
cami przy spawaniu są prace wykonywane w przebiegu procesu spawania. Inaczej
mówiąc, odwołujący się musiałby wykazać, że w trakcie zatrudnienia w okresie od 2
grudnia 1968 r. do 31 października 1982 r. wykonywał stale i w pełnym wymiarze
pracę polegającą na spawaniu. Jednakże, jak wynika z ustaleń Sądu Okręgowego,
odwołujący się był zatrudniony na stanowisku tokarza. W spornym okresie pracował
w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych. W tej samej hali pracowali
pracownicy zatrudnieni na stanowiskach spawaczy, monterów, ślusarzy, tokarzy i
blacharzy. Nie było tam wydzielonych stanowisk spawalniczych, a spawacze, w za-
leżności od potrzeb, pracowali w różnych miejscach hali produkcyjnej. Odwołujący
się pracował na różnych maszynach: tokarkach, frezarkach i gilotynach w różnych
miejscach hali produkcyjnej. Nie był on więc zatrudniony przy spawaniu.
Sąd Apelacyjny wskazał ponadto, że w załączniku nr 1 działu XIV, poz. 12
(,,prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym, atomowo-wodorowym")
zarządzenia Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego nr 3 z dnia 30 marca
1985 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczegól-
nych warunkach lub szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i
przemysłu maszynowego (Dz.Urz. MHiPM nr 1-3, poz. 1, powoływanego dalej, jako:
,,zarządzenie z 1985 r.") wskazano w pkt 4 pracowników zatrudnionych w bezpośred-
nim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych w wydziałach spawalniczych, zaś odwołu-
jący się nie wykazał, że Zakład Produkcji Pomocniczej był wydziałem spawalniczym,
o jakim mowa w powołanym przepisie.
W skardze kasacyjnej, odniesionej do całego wyroku Sądu Apelacyjnego, od-
wołujący się zarzucił naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 32
ust. 1 i 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) oraz § 4 ust. 1 rozporządzenia z
1983 r., przez przyjęcie, że określenie ,,prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycz-
nym, gazowym, atomowodorowym" zawarte w wykazie A Dziale XIV poz. 12 tego
rozporządzenia, należy rozumieć zwężająco i przyjmować, że szczególne warunki
pracy przy spawaniu dotyczą jedynie spawacza, co jest sprzeczne z wykładnią języ-
kową i nie znajduje uzasadnienia w wykładni systemowej. Skarżący wniósł o uchyle-
nie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji, z
uwzględnieniem kosztów postępowania kasacyjnego.
W uzasadnieniu skargi pełnomocnik skarżącego podniósł, że rozumowanie
Sądu Apelacyjnego, dotyczące wykładni sformułowania ,,praca przy spawaniu", któ-
rym posłużył się ustawodawca w wykazie A dział XIV poz. 12 rozporządzenia z 1983
r., jest błędne i sprzeczne z wykładnią językową. Jego zdaniem ,,przy spawaniu" pra-
cuje zarówno spawacz, jak i pomocnik spawacza, ślusarz lub tokarz, których ścisła
współpraca w ciągu technologicznym umożliwia osiągnięcie efektu finalnego. W ta-
kim ciągu technologicznym wszystkie wymienione osoby są w równym stopniu na-
rażone na szczególne warunki pracy związane z pracą przy spawaniu. Ustawodaw-
ca, posługując się określeniem ,,praca przy spawaniu", miał na myśli sytuacje, w któ-
rych zasięg szkodliwości spawania jest znacznie szerszy niż dla osoby faktycznie
spawającej. Potwierdza to lektura wykazów zamieszczonych w rozporządzeniu, w
których przyjęto dwojaką technikę redagowania zapisów. Albo określa się precyzyjnie
nazwę stanowiska pracy (wykaz B, np. trymer, sztauer, koksowniczy, wytapiacz stali)
albo, jak w omawianym przypadku, podaje opisowo warunki wykonywania pracy zali-
czanej do pracy w warunkach szczególnych, np. przy spawaniu, przy szlifowaniu.
Każdy pracujący w tych warunkach, ogólnie określonych jako szkodliwe, winien być
traktowany podobnie, a nie tylko osoba, której nazwa stanowiska pracy odpowiada
opisowi zawartemu w wykazie. Ponadto, nieścisłe określenie stanowiska pracy na-
kłada na sąd konieczność badania warunków wykonywania pracy pod kątem speł-
nienia wymogów ustawowych a nie ograniczania się do tworzenia zamkniętego wy-
kazu uprawnionych profesji. Jedyną granicą dokonywanej wykładni winno być zna-
czenie językowe przepisu, ustalone w oparciu o zasady języka polskiego. Potwier-
dzeniem tej interpretacji jest zarządzenie z 1985 r., które nie stanowi w obecnym sta-
nie prawnym podstawy normatywnej, ale winno służyć jako materiał informacyjny i
pomocniczy. Zarządzenie to w punkcie 4 uznawało, jako wykonujących pracę w wa-
runkach szczególnych, pracowników zatrudnionych w bezpośrednim sąsiedztwie
stanowisk spawalniczych w wydziałach spawalniczych. Wynika stąd, że intencją
ustawodawcy nie było zawężanie kręgu pracowników jedynie do spawaczy, lecz ob-
jęcie tą kategorią innych pracowników, którzy z uwagi na uwarunkowania technolo-
giczne mogą być traktowani jako pracujący przy spawaniu. Zatem pracownicy za-
trudnieni w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych w wydziałach spa-
walniczych, którzy stosownie do uprzedniego stanu prawnego uzyskaliby uprawnie-
nia do wcześniejszej emerytury, mogą także w obecnym stanie prawnym, skutecznie
ubiegać się o takie uprawnienie, bowiem wynika ono z interpretacji przepisów rozpo-
rządzenia. Skarżący podkreślił na koniec, że przed Sądem pierwszej instancji organ
rentowy nie kwestionował co do zasady uprawnień ubezpieczonego, a jedynie pod-
nosił, że nie udowodnił on pracy na stałe w pełnym wymiarze czasu pracy w bez-
pośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach podstaw kasacyjnych, a po-
nieważ skarżący nie zarzucił naruszenia przepisów postępowania jest związany pod-
stawą faktyczną zaskarżonego wyroku przy ocenie naruszenia prawa materialnego
(art. 39813 § 1 k.p.c.). W szczególności związanie to obejmuje ustalenie Sądu Apela-
cyjnego, że Jerzy B. pracował w spornym okresie na różnych maszynach: tokarkach,
frezarkach i gilotynach w różnych miejscach hali produkcyjnej, w tym w bezpośred-
nim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych. Natomiast nie był on zatrudniony ,,w prze-
biegu procesu spawania". Skarżący, jak wskazano, nie kwestionuje tych ustaleń
stosownymi zarzutami naruszenia przepisów postępowania i, jak wynika z treści
skargi, akceptuje je, opierając swoją argumentację prawną na twierdzeniu, że był
zatrudniony w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalniczych. Spór dotyczy
uznania okresu zatrudnienia odwołującego się w C. Przedsiębiorstwie Instalacji
Przemysłowych na stanowisku tokarza w Zakładzie Produkcji Pomocniczej od 2
grudnia 1968 r. do 31 października 1982 r. za pracę w szczególnych warunkach w
rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 Nr 39, poz. 353,
powoływanej dalej, jako ,,ustawa o emeryturach i rentach"). Jak wynika z rozważań
Sądu Apelacyjnego oraz z treści skargi, problemem prawnym wymagającym rozwią-
zania jest wyjaśnienie określenia ,,prace przy spawaniu", zawartego w pkt 12, Działu
XIV wykazu A rozporządzenia z 1983 r. Od tego zależy bowiem stwierdzenie, czy
prace wykonywane przez Jerzy B. mieszczą się w tym określeniu i w rezultacie, czy
mogą być zakwalifikowane jako praca w szczególnych warunkach. W tej kwestii Sąd
Najwyższy podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że
określenie to obejmuje prace wykonywane w przebiegu procesu spawania. Takie
rozumienie rozważanego zwrotu wynika z jego wykładni językowej, prowadzącej do
wniosku, że podobnie jak inne podobne zwroty, np. ,,przy sprzątaniu", obejmuje
czynności związane ze spawaniem (sprzątaniem), a nie obejmuje, wbrew twierdzeniu
przedstawionemu w skardze, czynności innego pracownika znajdującego się w bez-
pośredniej bliskości. Należy też dodać, że użycie określenia ,,przy spawaniu" zamiast
terminu ,,spawacz" pozwala objąć nim także prace wykonywane w przebiegu procesu
spawania przez pracowników niebędących spawaczami, jak np. przez wskazanych w
załączniku nr 1 do zarządzenia z 1985 r. pracowników zatrudnionych na stanowisku
operatora automatu do spawania kształtowników (Dział XIV, poz. 12, pkt 2).
Zamieszczenie w wykazie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace
w szczególnych warunkach, uprawniające do niższego wieku emerytalnego, także
pozycji: ,,pracownicy zatrudnieni w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalni-
czych w wydziałach spawalniczych" (Dział XIV, poz. 12, pkt 4), nie oznacza, wbrew
stanowisku skarżącego, że czynności tych pracowników mogą być uznane za ,,prace
przy spawaniu" w wyżej wskazanym znaczeniu. Co prawda, zgodnie ze stanowi-
skiem Sądu Najwyższego ,,zarządzenia resortowe wydane na podstawie par. 1 ust. 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalne-
go pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym cha-
rakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) w zakresie, w jakim stanowią wyłącznie wykazy
stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach, wymienio-
ne w wykazie A i B będących załącznikiem do rozporządzenia, objęte są odesłaniem
określonym w art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych" (wyrok Sądu Najwyższego z 9 maja 2006 r.,
II UK 183/05, niepublikowany; także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 21
kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392), jednakże stanowisko to
należy odczytywać łącznie z zapatrywaniem tego Sądu, że ,,wykonywanie pracy na
stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w wyka-
zach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lute-
go 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczegól-
nych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), nie
uprawnia do uzyskania emerytury na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 32 ust.
2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych" (wyroki Sądu Najwyższego z 20 października 2005 r., I UK 41/05,
OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306; z dnia 23 listopada 2004 r., I UK 15/04, OSNP 2005
nr 11, poz. 161).
W świetle powyższych uwag nie ulega wątpliwości, że ,,praca wykonywana
przez pracowników zatrudnionych w bezpośrednim sąsiedztwie stanowisk spawalni-
czych w wydziałach spawalniczych" (Dział XIV, poz. 12, pkt 4 załącznika nr 1 do za-
rządzenia z 1985 r.) nie mieści się w określeniu ,,prace przy spawaniu", nie jest więc
pracą wymienioną w wykazach A i B, stanowiących załącznik do rozporządzenia z
1983 r. Z tego względu wykonywanie takiej pracy nie uprawnia do uzyskania emery-
tury na podstawie art. 32 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i
rentach.
Zważywszy ponadto, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają cha-
rakter norm bezwzględnie obowiązujących, co w konsekwencji oznacza, że określo-
na w ustawie o emeryturach i rentach, instytucja ,,wcześniejszej emerytury" musi
podlegać ścisłej wykładni (wyrok SN z 6 marca 2007, I UK 287/06), Sąd Najwyższy
na podstawie 39814 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================