Wyrok z dnia 7 lutego 2006 r.
I UK 191/05

W przypadku, gdy ZUS nie sprawdził w postępowaniu kontrolnym rzetel-
ności zaświadczeń o czasowej niezdolności do pracy, uzasadnione jest przy-
znanie odsetek od 30 dnia po przedstawieniu przez ubezpieczonego tych za-
świadczeń, a nie od daty wyroku sądu ustalającego prawo do zasiłku chorobo-
wego (art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpie-
czeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).

Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie: SN Beata Gudowska
(sprawozdawca), SA Zbigniew Korzeniowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lutego 2006 r. sprawy z
odwołania Witolda N. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
S. o odsetki od zasiłku chorobowego, na skutek kasacji odwołującego się od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 25
listopada 2004 r. [...]

I. z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację,
II. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w S. na rzecz Witolda N.
kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyj-
nego i kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach wyro-
kiem z dnia 2 października 2000 r., zmieniając decyzję Zakładu Ubezpieczeń Spo-
łecznych z dnia 30 grudnia 1999 r., odmawiającą przedłużenia prawa do pobierania
zasiłku chorobowego ponad okres wynoszący 180 dni, przyznał ubezpieczonemu
Witoldowi N. zasiłek chorobowy za 3 dni w okresie do dnia 1 grudnia 1999 r. W dniu
22 listopada 2000 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w K. wydał decyzję, w której -
w wykonaniu tego wyroku - przyznał zasiłek do dnia 1 grudnia 1999 r. i jednocześnie
odmówił prawa do zasiłku chorobowego za dalszy okres zasiłkowy, upływający z
dniem 25 lutego 2000 r.
W dniu 21 czerwca 2001 r. ubezpieczony zwrócił się do Sądu Okręgowego w
Katowicach z pismem zatytułowanym ,,pozew sądowy", dołączając powyższy wyrok z
dnia 2 października 2000 r. oraz wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 9
maja 2001 r., którym stwierdzono jego podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu
społecznemu w listopadzie 1999 r. Wywodził z tych orzeczeń prawo do wykorzysta-
nia 270 dniowego okresu zasiłkowego z tytułu niezdolności do pracy wykazanej
zwolnieniami lekarskimi od dnia 28 listopada 1999 r. Przedstawił kopie pism do Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych z żądaniem wypłaty zasiłków za okresy od dnia 2
grudnia 1999 r. do dnia 29 lutego 2000 r. (z dnia 11 czerwca 2001 r.), z wezwaniem
do wydania decyzji w tym przedmiocie (pismo z dnia 1 lipca 2001 r.) oraz z ponagle-
niem wobec niewydania decyzji (pismo z dnia 8 sierpnia 2001 r.).
Sąd potraktował odwołanie jako skargę przysługującą na podstawie art. 4779 §
4 k.p.c., przyjął bowiem, że organ ubezpieczeń społecznych nie rozpoznał wniosku o
wypłatę zasiłku chorobowego za okres od dnia 2 grudnia 1999 r. do dnia 25 lutego
2000 r. ani w decyzji z dnia 22 listopada 2000 r., ani w innej, późniejszej, i wyrokiem
z dnia 21 maja 2003 r. przyznał ubezpieczonemu zasiłek chorobowy za cały sporny
okres. Przyznanie prawa do zasiłku poprzedził przeprowadzeniem dowodów z opinii
biegłych lekarzy o specjalnościach odpowiednich do schorzeń ubezpieczonego
stwierdzanych licznymi zwolnieniami od specjalistów chorób oczu (od dnia 2 grudnia
do dnia 7 grudnia 1999 r.), chorób wewnętrznych (od dnia 8 grudnia do dnia 14
grudnia 1999 r. i od dnia 15 grudnia do dnia 17 grudnia 1999 r. i od dnia 24 grudnia
do dnia 27 grudnia 1999 r.), od pediatry (od dnia 18 grudnia do dnia 23 grudnia 1999
r.), laryngologa (od dnia 28 grudnia 1999 r. do dnia 4 stycznia 2000 r.) i neurologa (w
trzech okresach od dnia 5 stycznia do dnia 25 lutego 2000 r.).
Decyzją z dnia 6 października 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy-
znał ubezpieczonemu odsetki od zasiłku, do którego prawo ustalono wyrokiem z dnia
21 maja 2003 r. - od dnia 11 lipca 2003 r. Wyrównanie z tytułu zasiłku przekazał w
dniu 12 sierpnia 2003 r., a odsetki w dniu 11 września 2003 r.
W odwołaniu ubezpieczony domagał się wypłaty odsetek od dnia, w którym
zasiłek powinien być wypłacony zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy o świadczeniach pie-
niężnych w razie choroby i macierzyństwa, do dnia jego rzeczywistej wypłaty. Organ
ubezpieczeń społecznych odpierał żądanie zarzutem, że odsetki stały się wymagalne
dopiero po ustaleniu prawa do zasiłku chorobowego w wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 21 maja 2003 r. i należą się nie wcześniej niż od dnia, gdy stał się on prawo-
mocny i został doręczony ZUS.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach ustalił, że
odwołujący się przedstawiał w organie ubezpieczeń społecznych zwolnienia lekar-
skie w celu ustalenia uprawnień do zasiłku chorobowego - w dniu 14 grudnia o nie-
zdolności do pracy w dniach od 8 do 14 grudnia 1999 r., w dniu 22 grudnia 1999 r. o
niezdolności do pracy w dniach od 15 do 17 grudnia 1999 r., w dniu 23 grudnia 1999
r. o niezdolności do pracy w dniach od 18 do 23 grudnia 1999 r., w dniu 28 grudnia
1999 r. o niezdolności do pracy w dniach od 24 do 27 grudnia 1999 r., w dniu 4
stycznia 2000 r. o niezdolności do pracy w dniach od 28 grudnia 1999 r. do 4 stycz-
nia 2000 r., w dniu 11 stycznia 2000 r. o niezdolności do pracy w dniach od 5 do 13
stycznia 2000 r., w dniu 21 stycznia 2000 r. o niezdolności do pracy w dniach od 14
do 27 stycznia 2000 r., w dniu 3 lutego 2000 r. o niezdolności do pracy w dniach od
28 stycznia do 15 lutego 2000 r. i w dniu 18 lutego 2000 r. o niezdolności do pracy w
dniach od 16 do 25 lutego 2000 r. Sąd przyjął, że potwierdzenie niezdolności do
pracy w dniach od 2 do 7 grudnia 1999 r. skarżący przedstawił w ZUS nie później niż
w dniu 9 grudnia 1999 r. Rozważył, że stosownie do art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa wypłata zasiłku chorobowego następuje nie później niż w
ciągu 30 dni od złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień, a
jeżeli płatnik nie wypłacił zasiłku w powyższym terminie, to - zgodnie z art. 64 ust. 2
tej ustawy - należą się odsetki w wysokości i na zasadach określonych w ustawie o
ubezpieczeniu społecznym, czyli określone w art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, odsetki ustawowe określone
przepisami prawa cywilnego. Sąd Rejonowy uznał, że organ ubezpieczeń społecz-
nych ponosi odpowiedzialność za opóźnienie w wypłacie świadczenia, wobec czego
po doliczeniu do dat złożenia zaświadczeń 30-dniowych okresów, w których ZUS
powinien wydać decyzję w sprawie zasiłku, wyrokiem z dnia 23 lutego 2004 r. przy-
znał ubezpieczonemu ustawowe odsetki od zasiłków należnych za kolejne okresy
stwierdzane zaświadczeniami lekarskimi (od dnia 2 grudnia 1999 r. do dnia 7 grudnia
1999 r.) - od dnia 9 stycznia 2000 r. (od dnia 8 grudnia 1999 r. do 14 grudnia 1999 r.)
- od dnia 14 stycznia 2000 r. (od dnia 15 grudnia 1999 r. do dnia 17 grudnia 1999 r.) -
od dnia 22 stycznia 2000 r. (od dnia 18 grudnia 1999 r. do dnia 23 grudnia 1999 r.) -
od dnia 23 stycznia 2000 r. (od dnia 24 grudnia 1999 r. do dnia 27 grudnia 1999 r.) -
od dnia 28 stycznia 2000 r. (od dnia 28 grudnia 1999 r. do dnia 4 stycznia 2000 r.) -
od dnia 4 lutego 2000 r. (od dnia 5 stycznia 2000 r. do dnia 13 stycznia 2000 r.) - od
dnia 11 lutego 2000 r. ( od dnia 14 stycznia 2000 r. do dnia 27 stycznia 2000 r.) - od
dnia 21 lutego 2000 r. (od dnia 28 stycznia 2000 r. do dnia 15 lutego 2000 r.) - od 5
marca 2000 r. (od dnia 16 lutego 2000 r. do dnia 25 lutego 2000 r.) - od dnia 20
marca 2000 r. do dnia 10 lipca 2000 r.
W apelacji Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w K. zarzucił, że z
mocy wyroku Sądu Okręgowego z dnia 2 października 2000 r. okres zasiłkowy został
przedłużony tylko o 3 dni, więc w jego wykonaniu wydał decyzję odmawiającą prawa
do zasiłku chorobowego za dalszy okres, o który mógł być przedłużony okres zasił-
kowy. Wnioski o zasiłek chorobowy za okres od dnia 2 grudnia 1999 r. do dnia 25
lutego 2000 r. datowane 11 czerwca, 10 lipca i 8 sierpnia 2001 r. nie mogły być - wo-
bec treści tego wyroku - załatwione pozytywnie. Co więcej, dopiero wyrok z dnia 21
maja 2003 r. usuwał wątpliwości związane z niewystarczającą dokumentacją lekar-
ską i brakiem badań specjalistycznych, więc przed jego wydaniem nie istniała pod-
stawa faktyczna do wydania decyzji.
Sąd Okręgowy w Katowicach wyrokiem z dnia 25 listopada 2004 r. zmienił za-
skarżony wyrok i oddalił odwołanie. Uwzględnił zarzuty apelacji organu ubezpieczeń
społecznych co do braku jego odpowiedzialności za opóźnienie w wypłacie świad-
czenia ustalonego wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 21 maja 2003 r. Wyraził po-
gląd, że opóźnienie w ustaleniu prawa do zasiłku było następstwem okoliczności za
które ZUS nie ponosi odpowiedzialności, gdyż po dniu 1 grudnia 1999 r. ubezpieczo-
ny przedkładał w organie rentowym zwolnienia wystawiane przez lekarzy reprezen-
tujących różne specjalności, ponadto mających swoje gabinety w P., w L. i w K., co
uzasadniało wyrażone przez organ ubezpieczeń społecznych wątpliwości, wymaga-
jące rozstrzygnięcia przez sąd. Ich rozstrzygnięcie nastąpiło w dwu postępowaniach
przed Sądem Okręgowym w Katowicach, zakończonych wyrokami z dnia 2 paździer-
nika 2000 r. i z dnia 21 maja 2003 r.
W kasacji ubezpieczony domagał się zmiany zaskarżonego wyroku przez
przyznanie prawa do odsetek tytułem zwłoki w wypłacie świadczenia z ubezpiecze-
nia chorobowego od daty wykonalności uprawnień lub jego uchylenia i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji. Kasację oparł na pod-
stawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 64 § 2 ustawy o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macie-
rzyństwa oraz art. 85 § 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, przez przyję-
cie, że ZUS nie jest obowiązany do zapłaty odsetek od daty wymagalności świad-
czenia do daty jego zapłaty oraz na podstawie naruszenia art. 4 ust.1 oraz art. 6
ust.1 ustawy o świadczeniach pieniężnych, przez przyjęcie, że prawo do zasiłku cho-
robowego powstało po ustaleniu prawomocnym wyrokiem sądu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Prezentowany przez organ ubezpieczeń społecznych pogląd, że prawo do od-
setek zwłoki powstaje po uprawomocnieniu się wyroku ustalającego prawo do należ-
ności głównej, a wyrok traktowany jest jako ostatnia z okoliczności koniecznych do
ustalenia prawa utrwalił się w judykaturze Sądu Najwyższego na gruncie art. 118
ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpie-
czeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.; por.
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1991 r., II PZP 1/91, OSP 1992
nr 1, poz. 256 z glosą A. Szpunara). Zgodnie z tym przepisem, organ rentowy wydaje
decyzję w sprawie ustalenia prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po
raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wy-
dania tej decyzji. Związany jest 30-dniowym terminem od daty dokonania tego usta-
lenia lub od daty końcowej wyznaczonego przez organ rentowy dodatkowego termi-
nu do przedstawienia niezbędnych dowodów lub od daty przedstawienia tych dowo-
dów. Od dnia 1 lipca 2004 r., w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wyso-
kości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności
niezbędnej do wydania decyzji uważa się również z mocy prawa dzień wpływu pra-
womocnego orzeczenia organu odwoławczego (art. 1a dodany do art. 118 ustawą
zmieniającą z dnia 20 kwietnia 2004 r., Dz.U. Nr 121, poz. 1264).
Przepisy te nie mogą być uwzględnione w okolicznościach niniejszej sprawy,
gdyż ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (obecnie w jednolitym tekście: Dz.U. z
2005 r. Nr 31, poz. 267) nie zawiera podobnej regulacji ani nie odsyła w omawianym
zakresie do postanowień ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Stanowi, że wypłata zasiłku chorobowego następuje, zgodnie z jej art.
64 ust. 1, nie później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych
do stwierdzenia uprawnień. Dokumentami tymi są dowody stwierdzające czasową
niezdolność do pracy z powodu choroby. Jak stanowi jej art. 53 ust. 1, są to za-
świadczenia lekarskie, o których mowa w jej art. 55, czyli pisemne informacje spo-
rządzone przez wpisanych do rejestru lekarzy upoważnionych do wystawiania za-
świadczeń lekarskich, czynione na odpowiednim druku, według wzoru określonego w
rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie
szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzoru zaświad-
czenia lekarskiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza
orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 65, poz. 741). Skoro tak, to
przedstawienie przez ubezpieczonego takiego dokumentu wraz z wnioskiem o zasi-
łek chorobowy stwarza obowiązek wydania decyzji przez organ ubezpieczeń spo-
łecznych nie później niż przed upływem 30 dni od jego uzyskania. Ustawa nie
uwzględnia czasu na wyjaśnienie okoliczności niezbędnych do wydania decyzji.
Opóźnienie w ustaleniu prawa lub w jego wypłacie wywołuje przewidziany w art. 64
ust. 2 ustawy obowiązek zapłaty przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych odsetek w
wysokości i na zasadach określonych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym.
Odwołanie do zasad określonych w ustawie systemowej obejmuje przewidzia-
ne w jej art. 85 ust. 1 wyłączenie odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych z tytułu uchybienia terminom przewidzianym w przepisach określających zasa-
dy przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych w
przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następ-
stwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności. Przesłanki egzo-
neracji były przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. W judykaturze przyjmowano
jej możliwość, gdy opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczeń było skutkiem przy-
czyn niezależnych od organu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 października
2004 r., II UK 485/03, OSNP 2005 nr 10, poz. 147 i z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK
159/04, OSNP 2005 nr 19, poz. 308). Jednocześnie jako błąd obciążający organ
ubezpieczeń społecznych kwalifikowano niepodjęcie z urzędu czynności zmierzają-
cych do ustalenia prawa i pozostawienie bez rozpoznania wniosku strony (por. wy-
roki Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 171/98, OSNAPiUS 1999
nr 16, poz. 521 i z dnia 9 marca 2001 r., II UKN 402/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz.
501).
Organ ubezpieczeń społecznych nie wykazał okoliczności uzasadniających
zaniechanie wydania decyzji przez stwierdzenie, że wnioski o zasiłek chorobowy za
okres od dnia 2 grudnia 1999 r. do dnia 25 lutego 2000 r. datowane 11 czerwca, 10
lipca i 8 sierpnia 2001 r. nie mogły być załatwione. Wyrokiem Sądu Okręgowego z
dnia 2 października 2000 r. okres zasiłkowy został przedłużony tylko o 3 dni, bez
orzekania o oddaleniu żądania zasiłku za dalszy okres, więc decyzja z dnia 22 listo-
pada 2000 r. nie mogła wykonywać tego wyroku w inny sposób, niż przyznanie zasił-
ku do dnia 1 grudnia 1999 r.
Zaniechania wydania decyzji nie usprawiedliwiało także podjęcie przytacza-
nych przez Sąd drugiej instancji wątpliwości co do rzetelności lub prawdziwości
przedstawionych zaświadczeń lekarskich. Jeżeli bowiem ZUS uznał, że ustalenie
prawa do świadczeń wymaga dokonania dodatkowych ustaleń faktycznych, powstałe
wątpliwości powinien rozstrzygnąć w przewidzianym w art. 59 ustawy trybie kontroli
dokonywanej przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W ra-
mach tego postępowania możliwe jest przeprowadzenie badania lekarskiego ubez-
pieczonego, skierowanie go na badanie specjalistyczne przez lekarza konsultanta
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zażądanie od wystawiającego zaświadczenie
lekarskie udostępnienia dokumentacji medycznej stanowiącej podstawę wydania za-
świadczenia lekarskiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie, a także zle-
cenie wykonanie badań pomocniczych w wyznaczonym terminie. Pozostawanie po-
stępowania kontrolnego w toku, jako okoliczność powodująca usprawiedliwione
opóźnienie w przyznaniu i wypłacie świadczenia spowodowałoby uwolnienie organu
ubezpieczeń społecznych od zapłaty odsetek. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie podjął żadnych czynności kontrolnych w spra-
wie zasiłków chorobowych za okresy objęte zaświadczeniami lekarskimi od dnia 2
grudnia 1999 r. do dnia 25 lutego 2000 r., mimo sukcesywnego przedkładania przez
ubezpieczonego zaświadczeń w okresie od dnia 14 grudnia 1999 r. do dnia 18 lutego
2000 r.
Należało zatem przyjąć, że mając wszystkie potrzebne dane pozwalające na
wydanie decyzji, organ ubezpieczeń społecznych pozostawał w zwłoce w ustaleniu
prawa do zasiłku chorobowego. Dla powstałego w związku z tym obowiązku zapłaty
odsetek nie mogły mieć znaczenia okoliczności dotyczące przebiegu postępowania
sądowego, w toku którego nie ustalono żadnych przesłanek wypłaty świadczenia,
nieznanych organowi rentowemu (por. uzasadnienie wyroku z dnia 27 września 2002
r., II UK 214/02, OSNP 2004 nr 5, poz. 89 oraz wyrok z dnia 22 kwietnia 2004 r., III
UA 1/04, OSNP 2004 nr 23, poz. 406). Ustalenie prawa do zasiłku wyrokiem Sądu
Rejonowego z dnia 21 maja 2003 r. nie nastąpiło wskutek ujawnienia jakichkolwiek
nowych, korzystnych dla ubezpieczonego okoliczności faktycznych, lecz tylko dlate-
go, że w okresie dwóch miesięcy od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przepi-
sany, organ ten nie wydał w decyzji w sprawie świadczeń, a Sąd Rejonowy orzekał
rozpoznając skargę przysługującą wobec milczenia organu.

Milczenia organu ubezpieczeń społecznych nie można uznać za okoliczność,
za którą ZUS nie ponosi odpowiedzialności.
Trafnie okoliczności te rozważył Sąd pierwszej instancji, co uzasadnia orze-
czenie jak w sentencji (art. 39315 k.p.c.).
========================================