Wyrok SN - I UK 168/05
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I UK 168/05
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007/5-6/79
Data wydania:2006-03-14

Wyrok z dnia 14 marca 2006 r.
I UK 168/05

Zawarcie przez kobietę w ciąży, opłacającą składki na dobrowolne ubez-
pieczenie chorobowe z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i działal-
ność tę kontynuującą, umowy o pracę w celu uzyskania wyższych zasiłków
przysługujących z ubezpieczenia chorobowego może być ocenione jako
sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 i 3 k.c. w związku z
art. 300 k.p.).

Przewodniczący SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Roman Kuczyński, Andrzej Wróbel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 marca 2006 r. sprawy
z odwołania Danuty Ż. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w
W. z udziałem Dominika H., Dymitra P.-G. o ustalenie istnienia obowiązku ubezpie-
czenia, na skutek kasacji ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z
dnia 27 stycznia 2005 r. [...]

o d d a l i ł kasację.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 22 października 2003 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Łodzi oddalił odwołanie Danuty Ż. od decyzji Zakładu Ubezpie-
czeń Społecznych-Oddziału w W. z dnia 4 września 2002 r., którą stwierdzono, że
wnioskodawczyni od dnia 15 maja 2002 r. nie podlega ubezpieczeniu społecznemu
pracowników, z powodu zawarcia umowy o pracę dla pozoru.
Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że wnioskodawczyni od 1997 r. prowadzi
własną działalność gospodarczą - Biuro Rachunkowe P.P.H.U. ,,D." w Z. i z tego ty-
tułu do dnia 14 maja 2002 r. podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.
W ramach prowadzonej działalności wnioskodawczyni zatrudniała dwóch pracowni-
ków i prowadziła dokumentację oraz rozliczenia podatkowe firm prowadzonych przez
Daniela H., a następnie spółki cywilnej ,,D." Dominika H. i Dymitra P.-G. w W. Spółka
ta rozpoczęła działalność na początku 2002 r., a faktycznie zaczęła funkcjonować od
wiosny 2002 r. W dniu 15 maja 2002 r., będąc w piątym miesiącu ciąży, wniosko-
dawczyni zawarła z firmą ,,D." umowę o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymia-
rze czasu pracy na stanowisku pracownika działu marketingu z wynagrodzeniem
miesięcznym w wysokości 3.500 zł brutto. Do pracy na takim stanowisku została do-
puszczona przez lekarza do badań profilaktycznych. Zgodnie z umową o pracę miej-
scem świadczenia pracy wnioskodawczyni była siedziba firmy w W., w której faktycz-
nie była kilka razy. Przez pozostały czas wykonywała pracę w Z., kontaktując się ze
wspólnikami firmy przez internet i telefon i mając obowiązek pozostawania do ich
dyspozycji w godzinach od 9 do 17. W ramach powierzonych obowiązków wniosko-
dawczyni miała sporządzić wytyczne do programu komputerowego, który zbierał
dane dla kierowców i obejmował przygotowanie księgowe, zaś w zakresie zadań
marketingowych pozyskiwać klientów, a docelowo prowadzić całą firmę. W maju
2002 r. poza wnioskodawczynią został w firmie zatrudniony na pełny etat kierowca z
wynagrodzeniem miesięcznym 1.500 zł. W związku z zagrożoną ciążą, wnioskodaw-
czyni od 10 czerwca 2002 r. do dnia porodu przebywała na ciągłym zwolnieniu lekar-
skim, a następnie w okresie od 24 września 2002 r. do 27 stycznia 2003 r. na urlopie
macierzyńskim. W okresie poprzedzającym korzystanie z zasiłku chorobowego wnio-
skodawczyni opracowała wytyczne do programu komputerowego, a w zakresie mar-
ketingu sporządzała ulotki. Z dniem 31 stycznia 2003 r. łączący strony stosunek
pracy uległ rozwiązaniu za wypowiedzeniem z powodu likwidacji firmy wobec braku
środków pieniężnych na jej prowadzenie. Zarówno przed zatrudnieniem wnioskodaw-
czyni, jak i w czasie jej przebywania na zwolnieniu lekarskim i urlopie macierzyńskim
nie zatrudniono nikogo na stanowisku pracownika do spraw marketingu, zaś obo-
wiązki wnioskodawczyni przejęli wspólnicy firmy. W wyniku przeprowadzonego po-
stępowania wyjaśniającego organ rentowy wstrzymał wypłatę zasiłku chorobowego
poczynając od 15 lipca 2002 r.
W ocenie Sądu Okręgowego całokształt okoliczności dotyczących zawarcia
umowy o pracę wskazuje, iż zmierzała ona do obejścia prawa, gdyż jej rzeczywistym
celem było uzyskanie przez wnioskodawczynię statusu pracownika i związanego z
nim pracowniczego ubezpieczenia społecznego. Sąd wskazał, że w dacie zatrudnie-
nia wnioskodawczyni była w piątym miesiącu ciąży, zamieszkiwała w Z., prowadziła
własną działalność gospodarczą i została zatrudniona przez osoby, z którymi wiąże
ją kilkuletnia znajomość. Wspólnicy Dominik H. i Dymitr P.-G. rozpoczynając działal-
ność nie znali zasad prowadzenia firmy, a pomimo to - po rozpoczęciu przez wnio-
skodawczynię korzystania ze zwolnienia lekarskiego od dnia 10 czerwca 2002 r. - nie
zatrudnili innej osoby na stanowisku pracownika do spraw marketingu i przejęli obo-
wiązki wnioskodawczyni. Podjęcie pracy przez wnioskodawczynię, jej świadczenie
przez krótki okres i przyjmowanie tego świadczenia przez pracodawcę wyklucza
stwierdzenie pozornego charakteru umowy o pracę, a przemawia za uznaniem, że
zawarcie tej umowy zmierzało do obejścia prawa w rozumieniu art. 58 § 1 k.c., co
skutkuje jej nieważnością.
Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2005 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację
wnioskodawczyni od powyższego wyroku podzielając stanowisko Sądu pierwszej
instancji, że bycie pracownikiem zgodnie z treścią umowy o pracę zawartej na czas
nieokreślony oznacza faktyczne świadczenie pracy przez okres dłuższy i nieozna-
czony. Zasady logiki i doświadczenia życiowego nakazują uznać, iż rzeczywistym
celem zawarcia przedmiotowej umowy nie była wola realizowania przez wniosko-
dawczynię obowiązków pracowniczych, ale skonstruowanie okoliczności faktycznych
świadczących o pozostawaniu w stosunku pracy. Sąd drugiej instancji podkreślił, iż
będąca księgową wnioskodawczyni, nie przerywając prowadzonej w ramach własnej
działalności gospodarczej przez biuro rachunkowe w Z. obsługi firmy ,,D.", została
przez nią zatrudniona na pełen etat z wysokim wynagrodzeniem celem opracowania
wytycznych programu komputerowego i działań marketingowych, przy czym spółka
rozpoczynała działalność na trudnym rynku [...] i to w sytuacji, gdy jej wspólnicy nie
posiadali wiedzy odnośnie prowadzenia firmy. Przedmiotem działalności firmy ,,D."
było codzienne dostarczanie produktów spożywczych, a w ramach działań marketin-
gowych wnioskodawczyni, będąca w 5 miesiącu ciąży i faktycznie przebywająca w
Z., miała pozyskiwać klientów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w okolicznościach
sprawy Sąd pierwszej instancji nie naruszył określonej w art. 233 § 1 k.p.c. zasady
swobodnej oceny dowodów i zasadnie przyjął, iż zawarcie umowy o pracę zmierzało
do obejścia prawa. Kwestie dotyczące braku zakazu zatrudniania kobiet w ciąży,
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne oraz przedstawienia zaświadczenia
lekarskiego o zdolności do pracy Sąd drugiej instancji uznał za pozostające bez
wpływu na trafność rozstrzygnięcia z tej przyczyny, iż rzeczywisty charakter pracow-
niczego zatrudnienia wymaga nie tylko stwierdzenia braku formalnych zakazów do
zatrudniania, ale jednoznacznych ustaleń i oceny, że zostały spełnione formalne i
realne warunki dla podjęcia zatrudnienia i miało miejsce rzeczywiste wykonywania
obowiązków o cechach kreujących zobowiązania pracownicze.
Kasację od powyższego wyroku wywiodła wnioskodawczyni, zarzucając w ra-
mach podstawy z art. 3931 pkt 1 k.p.c. naruszenie art. 58 § 1 k.c., przez jego błędną
wykładnię polegającą na uznaniu za nieważną umowy o pracę z dnia 15 maja 2002 r.
jako zawartej w celu obejścia ustawy i uzyskania uprawnień do zasiłku chorobowego,
chociaż skarżąca udowodniła zaświadczeniem lekarskim z dnia 24 lipca 2003 r., że
zagrożenie ciąży stwierdzone zostało dopiero w dniu 10 czerwca 2002 r., a więc
niemal miesiąc po zawarciu umowy o pracę oraz w ramach podstawy określonej w
art. 3931 pkt 2 k.p.c. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c., przez pomi-
nięcie w rozważaniach Sądu, że zagrożenie ciąży stwierdzono blisko miesiąc po za-
warciu umowy o pracę, co miało istotny wpływ na treść wyroku, gdyż wykluczało za-
stosowanie art. 58 § 1 k.c. jako podstawy nieważności umowy o pracę, a nadto art.
385 k.p.c., przez oddalenie apelacji, pomimo że zasługiwała ona na uwzględnienie.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości, jak również poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, względnie o zmianę wyroków Są-
dów pierwszej i drugiej instancji i uznanie, że ,,wnioskodawczyni służy prawo do obję-
cia ubezpieczeniem społecznym w okresie od 15 maja 2002 r. do 27 stycznia 2003
r.".

Zdaniem skarżącej, koniecznym elementem nieważności czynności prawnej, o
której mowa w art. 58 § 1 k.c., jest świadomość celu obchodzenia ustawy przed do-
konaniem tej czynności, czyli przed zawarciem umowy. Oznacza to, że o nieważno-
ści czynności prawnej może być mowa wówczas, gdy istnieją dowody wskazujące, iż
zamiar obejścia prawa istniał w chwili zawierania umowy. Tymczasem wnioskodaw-
czyni o zagrożeniu ciąży i potrzebie dłuższego korzystania z zasiłku chorobowego
dowiedziała się dopiero po upływie około miesiąca od zawarcia umowy o pracę, a
tym samym ,,cel, dla którego miałaby obchodzić ustawę" nie istniał w chwili zawiera-
nia umowy o pracę. Sądy obu instancji kwestii tej nie rozważały, co oznacza, iż nie
rozpoznały istoty sprawy. Ponadto obowiązek udowodnienia okoliczności związanych
z zagrożeniem ciąży skarżącej, a wskazujących na zamiar obejścia ustawy w chwili
zawierania umowy o pracę, spoczywał na organie rentowym stosownie do art. 6 k.c.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje.


Skarżąca wskazuje w ramach podstawy określonej w art. 3931 pkt 2 k.p.c. na
naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c., przez pominięcie w rozważaniach
Sądów obu instancji istotnej okoliczności, iż zagrożenie ciąży wnioskodawczyni
stwierdzono blisko miesiąc po zawarciu umowy o pracę. Zdaniem skarżącej, nie roz-
ważenie tej decydującej kwestii doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy i
uznania umowy za nieważną w świetle art. 58 § 1 k.c., a w konsekwencji do błędne-
go zastosowania art. 385 k.p.c. poprzez oddalenie apelacji. Zarzut naruszenia za-
skarżonym wyrokiem art. 233 § 1 k.p.c. nie zasługuje na uwzględnienie. Granice
swobodnej oceny dowodów może naruszyć tylko dowolna ocena zebranego mate-
riału, brak wszechstronnej oceny wszystkich istotnych dowodów lub ich ocena
sprzeczna z zasadami logicznego powiązania wniosków z ustalonym stanem fak-
tycznym lub doświadczeniem życiowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19
czerwca 2001 r., II UKN 423/00, OSNAPiUS 2003 nr 5, poz. 137). Ustalenie stanu
faktycznego, poprzez ocenianie zebranych w sprawie dowodów należy do sądu,
przed którym postępowanie takie było przeprowadzone, a jedynym jego ustawowym
ograniczeniem jest, aby sąd ten rozważył wszechstronnie zebrany w sprawie mate-
riał dowodowy. Zarzuty kasacji nie wskazują na dowolną lub błędną ocenę dowodów
dokonaną przez Sąd drugiej instancji, a sprowadzają się do wytknięcia mu braku
wszechstronnego rozważenia zebranego materiału poprzez pominięcie oceny treści
zaświadczenia lekarskiego z dnia 23 lipca 2003 r. Tymczasem podstawy zaskarżo-
nego rozstrzygnięcia nie stanowiło ustalenie, iż skarżąca w dacie zawierania umowy
o pracę wiedziała o zagrożeniu ciąży i że zmierzała do obejścia prawa w celu uzy-
skania długotrwałego zasiłku chorobowego. Wręcz przeciwnie, Sąd drugiej instancji
wziął pod uwagę okoliczność, iż zawierając umowę o pracę wnioskodawczyni była do
pracy zdolna, co wynikało z przedstawionego przez nią zaświadczenia lekarskiego z
dnia 15 maja 2002 r. Okoliczność tę jednak Sąd drugiej instancji uznał za nieistotną
dla rozstrzygnięcia sprawy i stanowisko to uznać należy za trafne w świetle niekwe-
stionowanego w kasacji ustalenia, iż do daty zawarcia umowy o pracę skarżąca
opłacała składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe z tytułu prowadzonej od
1997 r. działalności gospodarczej i po zawarciu umowy działalności tej nie zaprze-
stała. Dalsze zatem opłacanie składek z powyższego tytułu uprawniałoby ją do
świadczeń z ubezpieczenia chorobowego bez konieczności zawierania umowy o
pracę. Bezzasadne jest w tej sytuacji powołanie się w uzasadnieniu kasacji na art. 6
k.c., który określając reguły dowodzenia stanowi, że ciężar udowodnienia faktu spo-
czywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Nie można bowiem po-
minąć, iż stosownie do art. 227 k.p.c., naruszenia którego skarżąca nie zarzuca,
przedmiot dowodu stanowią tylko fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne
znaczenie. W konsekwencji nieuzasadniony jest zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
Stosownie do art. 3931 pkt 2 k.p.c. podstawą kasacji może być naruszenie nie jakich-
kolwiek przepisów postępowania, ale tylko takich, których naruszenie mogło wywrzeć
istotny wpływ na wynik sprawy. Przepis art. 328 § 2 k.p.c. wymienia konieczne ele-
menty uzasadnienia wyroku, a jego naruszenie w zakresie wskazanym w kasacji nie
może być w niniejszej sprawie kwalifikowane jako wpływające - i to w sposób istotny
- na wynik sprawy. Uzasadnienie wyroku wyjaśnia przyczyny, dla jakich orzeczenie
zostało wydane, sporządzane jest już po rozstrzygnięciu sprawy i w tej sytuacji spo-
rządzenie go nawet z naruszeniem wymagań ustawowych tylko wyjątkowo może być
uznane za wpływające istotnie na sposób rozstrzygnięcia (por. także wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 27 czerwca 2001 r., II UKN 446/00, OSNAPiUS 2003 nr 7, poz.
182). Przede wszystkim powołany w kasacji zarzut naruszenia omawianego przepisu
nie został należycie uzasadniony poprzez wskazanie, jakich konkretnie elementów
nie zawiera uzasadnienie zaskarżonego wyroku oraz wykazanie, w jaki sposób brak
ten mógł wpłynąć na wynik sprawy. Natomiast nieodniesienie się przez Sąd Apela-
cyjny do treści zaświadczenia lekarskiego z dnia 23 lipca 2003 r. nie miało istotnego
znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, co zostało wyżej już omówione.

Skoro faktyczna podstawa zaskarżonego rozstrzygnięcia nie została skutecz-
nie zakwestionowana, przeto ustalenia Sądu pierwszej instancji, podzielone przez
Sąd drugiej instancji, są wiążące dla Sądu Najwyższego. Do rozważenia pozostaje
zatem zasadność zarzutu naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 58 § 1 k.c. Zarzut
naruszenia prawa materialnego może dotyczyć bądź błędnej wykładni przepisu, która
polega na niezrozumieniu albo niewłaściwym zrozumieniu jego treści, bądź niewła-
ściwego zastosowania przepisu (tak zwany błąd w subsumcji), a więc zastosowania
normy prawnej, która w okolicznościach faktycznych sprawy nie podlegała zastoso-
waniu. Zasadą jest, że Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji (art.
39311 k.p.c.), te zaś w szczególności wyznaczone są przez sposób ujęcia podstaw
kasacyjnych (przytoczonych w kasacji przepisów, których naruszenie zarzuca się
zaskarżonemu wyrokowi) oraz ich uzasadnienia (art. 3933 k.p.c.). Skarżąca nie za-
rzuca Sądowi drugiej instancji niewłaściwego zastosowania art. 58 § 1 k.c., a upa-
truje jego naruszenie w błędnej wykładni, polegającej na uznaniu umowy o pracę za
nieważną jako zawartą w celu obejścia prawa i uzyskania uprawnień do zasiłku cho-
robowego, chociaż o potrzebie korzystania ze zwolnień lekarskich w związku z za-
grożeniem ciąży dowiedziała się niemal po miesiącu od daty zawarcia umowy o
pracę. Zdaniem skarżącej koniecznym elementem nieważności czynności prawnej, o
której mowa w art. 58 § 1 k.c., jest świadomość celu obchodzenia ustawy przed do-
konaniem tej czynności, zaś w niniejszej sprawie nie istnieją dowody wskazujące na
to, że zamiar obejścia ustawy istniał w chwili zawierania umowy o pracę. Tak skon-
struowany zarzut naruszenia prawa materialnego nie może być skuteczny, albowiem
po pierwsze - został niewłaściwie sformułowany, gdyż zawarty w nim wywód dotyczy
w istocie niewłaściwego zastosowania art. 58 § 1 k.c. w stanie faktycznym sprawy, a
po drugie - oceniając ważność dokonanej czynności prawnej Sądy obu instancji kie-
rowały się ustaleniami, które nie zostały w kasacji zakwestionowane. Z ustaleń tych
wynika, że będąca w piątym miesiącu ciąży i opłacająca składki na dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe skarżąca, nie przerywając prowadzonej w ramach własnej
działalności gospodarczej obsługi działającej w W. od wiosny 2002 r. Spółki cywilnej
,,D.", została zatrudniona przez wspólników tej spółki z dniem 15 maja 2002 r. na
podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy na
stanowisku pracownika do spraw marketingu za wynagrodzeniem w kwocie 3.500 zł
miesięcznie. Przedmiotem działalności spółki było codzienne dostarczanie produktów
spożywczych na terenie W. Do obowiązków wnioskodawczyni miało między innymi
należeć pozyskiwanie klientów na rynku [...] w sytuacji, gdy wspólnicy nie posiadali
wiedzy na temat prowadzenia firmy, zaś wnioskodawczyni - będąca jedynym pra-
cownikiem spółki zatrudnionym w takim charakterze - faktycznie przebywała w Z.,
gdzie nadal prowadziła własną działalność gospodarczą, kontaktując się ze wspólni-
kami spółki za pośrednictwem internetu bądź telefonicznie. Po rozpoczęciu korzysta-
nia przez skarżącą od dnia 10 czerwca 2002 r. ze świadczeń z ubezpieczenia spo-
łecznego, wspólnicy spółki nie zatrudnili innej osoby do wykonywania czynności
marketingowych, zaś rozwiązanie z wnioskodawczynią umowy o pracę z powodu
likwidacji firmy w związku z brakiem środków pieniężnych na jej prowadzenie zbiegło
się w czasie z zakończeniem korzystania przez skarżącą z urlopu macierzyńskiego.
Ustalenia te stanowiły podstawę przyjęcia przez Sąd drugiej instancji, iż w okoliczno-
ściach sprawy zawarcie umowy o pracę zmierzało do obejścia prawa, albowiem rze-
czywistym celem umowy nie była wola realizowania przez wnioskodawczynię obo-
wiązków pracowniczych, a jedynie skonstruowanie okoliczności faktycznych, świad-
czących o pozostawaniu w stosunku pracy, a w konsekwencji o podleganiu pracow-
niczemu ubezpieczeniu społecznemu. Jednocześnie Sąd Apelacyjny przyjął ustale-
nie Sądu pierwszej instancji, iż do dnia 10 czerwca 2002 r. skarżąca faktycznie
świadczyła pracę, co uniemożliwia przyjęcie pozorności zawartej umowy o pracę (art.
83 § 1 k.c.).

Stosownie do art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z
ustawą albo mająca na celu obejście ustawy. Wykładnia powołanego przepisu pro-
wadzi do wniosku, że czynnością prawną podjętą w celu obejścia ustawy jest czyn-
ność, wprawdzie nie objęta zakazem prawnym, ale przedsięwzięta w celu osiągnię-
cia skutku zakazanego przez prawo. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia
25 listopada 2004 r., I PK 42/04 (OSNP 2005 nr 14, poz. 209), stwierdził, że czynno-
ści mające na celu obejście ustawy zawierają jedynie pozór zgodności z ustawą.
Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej
treści, która pozornie nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do
zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane. Chodzi tu więc o
wywołanie skutku sprzecznego z prawem. Obejście ustawy to zatem zachowanie
podmiotu prawa, który napotykając prawny zakaz dokonywania określonej czynności
prawnej ,,obchodzi" go w ten sposób, że dokonuje innej niezakazanej formalnie czyn-
ności w celu osiągnięcia skutku związanego z czynnością zakazaną, a tym samym
sprzecznego z prawem. Dążenie przez kobietę w ciąży do podlegania pracownicze-
mu ubezpieczeniu społecznemu przy uwzględnieniu, iż do daty zawarcia umowy o
pracę opłacała składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe z tytułu prowadzo-
nej działalności gospodarczej i pomimo zawarcia umowy działalności tej nie zaprze-
stała, wiąże się niewątpliwie z możliwością skorzystania przez nią z wysokich zasił-
ków przysługujących z ubezpieczenia chorobowego, będących konsekwencją usta-
lenia w umowie wysokiego wynagrodzenia za pracę. Jednakże osiągnięcie takiego
celu nie może być uznane za sprzeczne z prawem. Skorzystanie z ochrony gwaran-
towanej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym jest legalnym celem zawierania
umów o pracę. Może ono być głównym motywem nawiązania stosunku pracy za-
miast wykonywania zatrudnienia na innych podstawach prawnych, nawet gdyby cel
umowy o pracę nienaruszającej art. 22 k.p. dyktowany był wyłącznie chęcią uzyska-
nia świadczeń z ubezpieczenia społecznego (por. powołany wyżej wyrok z dnia 25
stycznia 2005 r., I PK 42/04 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2005 r.,
III UK 89/05, niepublikowany). Oznacza to, iż stronom umowy o pracę, na podstawie
której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej umowy, nie
można przypisać działania w celu obejścia ustawy w rozumieniu art. 58 § 1 k.c. (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., II UK 114/04, OSNP 2005 nr
15, poz. 235).

Brak podstaw do przyjęcia nieważności czynności prawnej jako zawartej w
celu obejścia ustawy nie oznacza jednak, iż czynność ta nie może być oceniana w
płaszczyźnie zgodności jej celu z zasadami współżycia społecznego. W myśl art. 58
§ 2 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecz-
nego, natomiast zgodnie z art. 58 § 3 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko
część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części,
chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czyn-
ność nie zostałaby dokonana. W przepisie art. 58 § 3 k.c. chodzi zatem o to, czy przy
uwzględnieniu konkretnych okoliczności, w jakich czynność prawną podjęto, i zakła-
dając rozsądną ich ocenę, doszłoby do dokonania czynności prawnej przez strony
bez nieważnych postanowień, czy też nie. Zachowania wnioskodawczyni i wspólni-
ków spółki cywilnej w okolicznościach sprawy należy uznać za naganne i szkodliwe
społecznie na tle szerokiego zjawiska wyłudzania świadczeń z systemu ubezpieczeń
społecznych, polegającego na zawieraniu umów o pracę na krótki okres przed zaj-
ściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia z ubezpieczenia społecz-
nego i ustalaniu wygórowanego wynagrodzenia w celu uzyskania przez osobę ubez-
pieczoną naliczonych od takiej podstawy świadczeń z ubezpieczenia społecznego
(zasiłków chorobowego i macierzyńskiego). W opisanym wyżej stanie faktycznym
sprawy należy podzielić pogląd Sądu Apelacyjnego, iż ,,rzeczywistym celem zawarcia
przedmiotowej umowy nie była wola realizowania przez wnioskodawczynię obowiąz-
ków pracowniczych, ale skonstruowanie okoliczności faktycznych świadczących o
pozostawaniu w stosunku pracy". Uzasadnione jest w konsekwencji twierdzenie, że
celem zawartej umowy o pracę nie było wykonywanie przez skarżącą obowiązków
pracowniczych przez nieoznaczony czas (co jest istotą umowy o pracę na czas nie-
określony) oraz objęcie ochroną ubezpieczeniową, którą posiadała jako osoba opła-
cająca składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe z tytułu prowadzonej dzia-
łalności gospodarczej, i kontynuująca tę działalność, lecz stanowiące nadużycie wy-
korzystanie stosunku pracy wyłącznie do osiągnięcia nieuzasadnionych korzyści z
systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu, a
nadto, że bez postanowień dotyczących wysokości wynagrodzenia - przy przyjęciu,
iż samo zawarcie umowy o pracę przez kobietę w ciąży nie jest naganne - umowa ta
nie zostałaby zawarta (art. 58 § 3 k.c.).

W rezultacie nieuzasadniony jest zarzut obrazy art. 385 k.p.c., zgodnie z któ-
rym sąd drugiej instancji oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna. Naruszenie
tego przepisu miałoby miejsce wtedy, gdyby sąd uznał, że apelacja jest bezzasadna i
nie oddalił jej albo gdyby ją oddalił, uznając ją jednocześnie za zasadną bądź wów-
czas, gdyby naruszenie innych przepisów postępowania lub przepisów prawa mate-
rialnego miało istotny wpływ na jego błędne zastosowanie i bezzasadne oddalenie
apelacji pomimo jej zasadności. Żadna z tych sytuacji w sprawie nie zachodzi.

Z powyższych względów kasacja podlega oddaleniu na podstawie art. 39312
k.p.c.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I UK 239/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/103
2008-01-29 
[IA] I UK 238/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/76
2008-01-22 
[IA] I UK 210/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/75
2008-01-22 
[IA] I UK 207/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/74
2008-01-22 
[IA] I UK 205/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/361
2007-10-12 
  • Adres publikacyjny: