Wyrok z dnia 13 stycznia 2006 r.
I UK 155/05

Studia podyplomowe nie są ostatnim rokiem studiów w szkole wyższej w
rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr
39, poz. 353 ze zm.).

Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie: SN Małgorzata
Wrębiakowska-Marzec, SA Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 13 stycznia
2006 r. sprawy z odwołania Joanny W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w Ł. o rentę rodzinną, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od
wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 16 lutego 2005 r. [...]

o d d a l i ł skargę kasacyjną.

U z a s a d n i e n i e


Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację Joanny W.
od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z 28 maja 2004 r. oddljącego jej odwołanie od
decyzji ZUS Oddziału w Ł. z 19 września 2003 r. odmawiającej renty rodzinnej od 1
października 2003 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że Joanna W. (urodzona 8 września 1978 r.) ukończyła
studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Ł. w marcu 2002 r. Następnie rozpoczęła
naukę w Podyplomowym Studium Zagadnień Legislacyjnych na Wydziale Prawa i
Administracji Uniwersytetu W. Organ rentowy wypłacał jej rentę rodzinną do ukoń-
czenia 25 lat. Sąd Okręgowy uznał decyzję pozwanego odmawiającą dalszej renty
za prawidłową (na podstawie art. 68 ust. 1 i ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS). Przyjął, że wydłużenie okresu pobierania renty rodzin-
nej dotyczy tylko ostatniego roku nauki na studiach wyższych odbywanych po szkole
średniej a nie na studiach podyplomowych. Sąd Apelacyjny oddalając apelację od-
wołującej się nie zgodził się z zarzutem, że art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. nie rozróżnia rodzajów studiów wyższych, stąd winien mieć zastosowanie
również do studiów podyplomowych. Wskazał na wyraźnie rozróżnienie rodzajów
studiów w przepisie art. 4 ustawy z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym oraz
na to, że studia podyplomowe mogą podjąć absolwenci szkół wyższych. Regulacja
przepisu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej nie mogła być interpretowana rozszerza-
jąco, gdyż odnosi się tylko do ostatniego roku studiów na wyższych studiach.
Skargę kasacyjną oparto na zarzucie naruszenia art. 68 ust. 2 ustawy o eme-
ryturach i rentach z FUS, przez błędną wykładnię i stosowanie tego przepisu tylko do
ubezpieczonych, którzy 25 rok życia ukończyli wyłącznie na ostatnim roku studiów
magisterskich lub uzupełniających magisterskich oraz art. 68 ust. 1 ustawy, przez
niewłaściwe zastosowanie, gdyż do ustalonego stanu faktycznego przepis ten nie
miał zastosowania. Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku i jego zmianę w całości
poprzez ustalenie, że przysługuje jej prawo do renty rodzinnej do dnia zakończenia
nauki na studiach wyższych podyplomowych. W uzasadnieniu wniosku o jej przyjęcie
skarga wskazała na dwa zagadnienia prawne. Pierwsze, to pytanie, czy ostatni rok
studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej dotyczy
wyłącznie studiów magisterskich i magisterskich uzupełniających, czy również stu-
diów podyplomowych i innych rodzajów studiów prowadzonych przez szkołę wyższą,
z wyjątkiem studiów doktoranckich. Przepis nie różnicuje bowiem rodzajów studiów w
szkole wyższej, dlatego winien mieć zastosowanie do wszelkich studiów prowadzo-
nych przez szkołę wyższą. Drugie zagadnienie skarga odnosi do wykładni tego prze-
pisu, a ściślej do znaczenia słowa ,,studia" i pytania, czy dopuszczalne jest zawęże-
nie znaczenia użytych w nim słów przyznających prawo i zawężenia kręgu uprawnio-
nych przy jednoczesnym braku przepisów lex specialis w sytuacji, gdy znaczenie
tych słów w języku powszechnym nie budzi wątpliwości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna z braku uzasadnionej podstawy podlega oddaleniu. Oparta
została jedynie na zarzucie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 68 ust. 2 i niewłaściwe zastosowanie art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998
r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.). Na tle niespornego stanu faktycznego, w
którym skarżąca się podjęła studia podyplomowe po ukończeniu uniwersyteckich
studiów prawniczych, jej skarga kasacyjna oparta jest na dwóch zasadniczych zało-
żeniach, całkowicie przeciwnych wykładni i stosowaniu prawa w zaskarżonym wyro-
ku. Pierwsze to, że studia w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy eme-
rytalnej to wszelkie studia (choć z wyjątkiem doktoranckich), a nie tylko studia wyż-
sze, w tym magisterskie i uzupełniające, a już na pewno studia podyplomowe. W
konsekwencji osiągnięcie 25 lat życia na ostatnim roku studiów podyplomowych
przedłużać ma prawo do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów. Drugie
założenie to rozłączne traktowanie wyrażeń ,,nauka w szkole" z art. 68 ust. 1 pkt 2
ustawy emerytalnej i ,,studia w szkole wyższej" z jej art. 68 ust. 2, bowiem pierwsze
dotyczyć ma nauki w szkole innej niż studia wyższe.
Wstępnie, oczywista jest przede wszystkim odpowiedź na postawione w skar-
dze pytanie o metodę wykładni i o dopuszczalne granice interpretacji prawa. Ko-
nieczne jest tu stwierdzenie, że przy wszelkiej wykładni prawa nie jest dopuszczalne
nie tylko zawężanie znaczenia słów użytych w przepisie prawa, ale również ich inter-
pretacja wbrew wynikom wykładni językowej. Chodzi o to, że w drodze wykładni nie
można tworzyć normy prawnej, która nie wynika z przepisu, a tylko musi się ustalać
te prawa i obowiązki, które on zawiera. Pierwszeństwo ma wykładnia językowa, a
dopiero gdy ta zawodzi, prowadząc do wyników nie dających się pogodzić z racjo-
nalnym działaniem ustawodawcy i celem, jaki ma realizować dana norma, sięga się
do dyrektyw wykładni systemowej i funkcjonalnej. Taka metodyczna uwaga została
wyrażona dlatego, że w ocenie skargi kasacyjnej znaczenie słowa ,,studia" w języku
powszechnym nie budzi wątpliwości, stąd brak podstaw aby inaczej było rozumiane
przy wykładni przepisu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej. Otóż, błędne jest założenie,
które przyjmuje skarżąca, że studia w szkole wyższej nie są nauką w szkole w rozu-
mieniu art. 68 ust. 1, uzasadniającą prawo do renty rodzinnej do osiągnięcia 25 lat
życia, jak i twierdzenie, że orzecznictwo (powołane w skardze wyroki Sądu Najwyż-
szego: z 7 kwietnia 2000 r., II UKN 481/99, OSNAPiUS 2001 nr 19, poz. 593; z 28
października 2003 r., II UK 138/03, OSNP 2004 nr 15, poz. 271) ,,wskazuje", iż prze-
widziany w art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej wyjątek ma zastosowanie do wszelkich
rodzajów studiów prowadzonych przez szkołę wyższą. Przeciwnie, studia w szkole
wyższej to także nauka w szkole. Brak podstaw, aby nadawać obu wyrażeniom inne,
rozdzielne znaczenie, skoro oba stanowią o tym, do kiedy trwa ochrona ubezpiecze-
niowa przysługująca dziecku pracownika, które rozpoczęło naukę i po maturze nadal
się uczy. Z reguły z tych przyczyn w tym okresie nie można wymagać, żeby dziecko
pracowało na swoje utrzymanie. Studia w szkole wyższej mogą być traktowane jako
wyjątek od regulacji z art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, ale tylko co do zdarze-
nia, którym jest osiągnięcie 25 lat życia na ostatnim roku studiów w szkole wyższej.
Nieuzasadniona jest więc kolejna argumentacja skargi, że skoro jest to wyjątek, to
obejmuje wszystkie rodzaje studiów. W prawie pozytywnym, gdy obok przepisu o
znaczeniu podstawowym, a takim jest art. 68 ust. 1 ustawy emerytalnej, jest przepis
ustanawiający wyjątek od zasady, to przyjęte w nim wyrażenia interpretuje się w
łączności z regulacją podstawową, a nie w oderwaniu od niej. Po wtóre, norma z
przepisu stanowiącego wyjątek od zasady nie może eliminować znaczenia przepisu
podstawowego. Wbrew argumentacji skargi zaskarżone rozstrzygnięcie nie dopro-
wadziło do nadania przepisowi art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej ,,nowego istotnego
znaczenia" i że przez to doszło do zawężenia zakresu jego stosowania. Skarga ka-
sacyjna, mimo że argumentuje z pozycji doktrynalnych metod wykładni (M. Zieliński:
Wykładnia prawa. Zasady. Reguły. Wskazówki. Warszawa 2002), to ostatecznie
analizę przepisu prawnego, a ściślej słowa ,,studia" przeprowadza tylko w oparciu o
jego znaczenie spotykane w słownikach języka polskiego. Tymczasem nie jest to
zwrot potoczny, który nie ma prawnego desygnatu. Ma rację Sąd drugiej instancji, że
w systemie prawa nie mogło to być znaczenie inne niż w ustawie z dnia 12 września
1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 65, poz. 385 ze zm.). Odróżnienie studiów
wyższych od studiów podyplomowych na gruncie tej ustawy było wyraźne (art. 4 ust.
2 i 4). Nie zmienił się przepis art. 68 ustawy z 17 grudnia 1998 r. a zmieniło się prawo
o szkolnictwie wyższym i nowa ustawa z 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyż-
szym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365) zawiera już jednoznaczne definicje studiów wyż-
szych i studiów podyplomowych (art. 2 ust. 1 pkt 5 i pkt 11). Stwierdza, że studia po-
dyplomowe stanowią inną niż studia wyższe formę kształcenia przeznaczoną dla
osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów wyższych (art. 2 ust. 1 pkt
11). Zatem w drodze legalnej definicji ustawodawca wyjaśnił i potwierdził różnice
prawne i faktyczne jakie zachodziły pomiędzy studiami wyższymi i podyplomowymi.
Umacnia to jedynie trafność stanowiska, że ostatni rok studiów w szkole wyższej w
rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy emerytalnej nie odnosi się do studiów na studiach
podyplomowych. Nie było i nie ma więc ,,studiów wyższych podyplomowych", tak jak
to ujął wniosek skargi kasacyjnej, gdyż są jedynie studia podyplomowe po ukończe-
niu studiów wyższych, do których może mieć zastosowanie przepis art. 68 ust. 1 pkt
2, a nie art. 68 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r.
Z tych motywów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na mocy art. 39814
k.p.c.
========================================