Wyrok SN - I UK 120/07
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I UK 120/07
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/364
Data wydania:2007-10-24

Wyrok z dnia 24 października 2007 r.
I UK 120/07

Składki na ubezpieczenie społeczne, na Fundusz Pracy i na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, należne do dnia 31 grudnia 1998
r., a także składki na ubezpieczenie rentowe w części finansowanej przez płat-
nika składek na ubezpieczenie wypadkowe, na Fundusz Pracy oraz Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, należne za okres od 1 stycznia
1999 r. do 31 grudnia 2001 r. mogły być umorzone, pomimo braku ich całkowi-
tej nieściągalności w przypadku, gdy zobowiązana do ich opłacania była osoba
fizyczna, która nie podlegała przepisom ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o re-
strukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsiębiorców
(Dz.U. Nr 155, poz. 1287 ze zm.), jeżeli przemawiał za tym ważny interes tej
osoby (art. 17 ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr
241, poz. 2074 ze zm.).

Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka, Sędziowie SN: Jolanta Strusińska-
Żukowska (sprawozdawca), Herbert Szurgacz.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 paź-
dziernika 2007 r. sprawy z odwołania Kajetana V. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w C. o umorzenie należności składkowych, na skutek skargi
kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30
listopada 2006 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt 1 i przekazał sprawę w tym zakresie Są-
dowi Apelacyjnemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach do po-
nownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

U z a s a d n i e n i e

Wyrokiem z dnia 12 maja 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gliwicach zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w C. z dnia 9 lipca 2003 r. i umorzył ubezpieczonemu Kajetanowi V. należno-
ści z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, Fundusz Pracy, opłaty dodatkowej i
odsetek w łącznej kwocie 381.782,83 zł. Sąd Okręgowy ustalił, że w okresie od 1991
r. do 1997 r. ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą ,,w postaci" cegielni,
zatrudniając do 20 pracowników. Do 1992 roku działalność ta była dochodowa i do
tego czasu wnioskodawca regularnie opłacał składki. Jednakże w tym roku zachoro-
wała [...] żona odwołującego się, a związana z tym konieczność roztoczenia nad nią
opieki doprowadziła do zaniedbania przez wnioskodawcę działalności gospodarczej.
Żona wnioskodawcy zmarła w 1994 r. Cegielnia przestała przynosić dochody, na co
wpływ miało także załamanie gospodarcze w kraju. Pomimo strat, odwołujący się
prowadził działalność gospodarczą do 1997 r., licząc na poprawę sytuacji. Latem
1997 r. cegielnia uległa jednak zalaniu w następstwie powodzi, co doprowadziło do
zniszczenia zabudowań, całej produkcji oraz kopalni surowca. W grudniu 1997 r.
wnioskodawca rozwiązał stosunki pracy z pracownikami i faktycznie zakończył wów-
czas działalność, choć formalne jej wykreślenie z rejestru nastąpiło dopiero w paź-
dzierniku 2000 r. Zadłużenie ubezpieczonego obejmowało składki na ubezpieczenie
społeczne i Fundusz Pracy na koncie ubezpieczonego jako prowadzącego działal-
ność gospodarczą (za okresy od lipca 1997 r. do marca 1998 r. oraz od sierpnia
1998 r. do grudnia 1998 r.) oraz na koncie pracowników (za okresy od lipca 1994 r.
do września 1996 r., od listopada 1996 r. do grudnia 1997 r. i za maj 1999 r.). Po-
wyższe zaległości nie zostały umorzone przez organ rentowy, gdyż nie stwierdził on
ich całkowitej nieściągalności w rozumieniu art. 28 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.).
Sąd Okręgowy pogląd ten uznał za trafny, ale przyjął jednocześnie, iż zacho-
dzą przesłanki umorzenia określone w art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, których organ rentowy nie wziął pod
uwagę, wydając zaskarżoną decyzję. Sąd ustalił bowiem, że ubezpieczony jest
osobą częściowo niezdolną do pracy i z tego tytułu otrzymuje rentę okresową w wy-
sokości 648 zł, jego zakład uległ zniszczeniu w wyniku powodzi, zaś zadłużenie wo-
bec organu ubezpieczeń społecznych jest wynikiem zaniedbań w prowadzeniu dzia-
łalności związanych z koniecznością sprawowania opieki nad chorą żoną. Dodatko-
wo nie posiada on majątku, z którego można by prowadzić egzekucję, gdyż jest je-
dynie właścicielem nieruchomości, na której znajdowała się cegielnia oraz samocho-
du marki Toyota z 1989 roku.
Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, zarzucając naruszenie
przepisów prawa procesowego przez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału
dowodowego oraz naruszenie art. 28 ust. 1 i ust. 3a ustawy z dnia 13 października
1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych i żądając zmiany zaskarżonego wyroku
poprzez oddalenie odwołania. Zakład Ubezpieczeń Społecznych podniósł, że mimo
obiektywnie trudnej sytuacji majątkowej i osobistej, ubezpieczony posiada realną
możliwość spłaty zadłużenia - nie ma bowiem nikogo na utrzymaniu, uzyskuje do-
chody z zatrudnienia, a należące do niego nieruchomości zostały zabezpieczone
hipoteką. Apelujący dodatkowo zaznaczył, że istnieje możliwość częściowego egze-
kwowania należności, gdyż przepisy gwarantują kwotę wynagrodzenia za pracę
wolną od egzekucji oraz chronią określone składniki majątku, zabezpieczając tzw.
minimum życiowe.
Wyrokiem z dnia 30 listopada 2006 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach zmienił częściowo zaskarżony wyrok i oddalił od-
wołanie w zakresie dotyczącym żądania umorzenia należności składkowych na kon-
cie pracowników w łącznej wysokości 366.424,23 zł, oddalając apelację w pozostałej
części. Sąd Apelacyjny przyjął ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji za
własne, uznając jednocześnie, że apelacja zasługuje na częściowe uwzględnienie,
ale nie z przyczyn, które powołuje skarżący. Sąd Apelacyjny wskazał, że art. 28
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przewi-
duje możliwość umorzenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w całości lub w
części należności z tytułu składek, przy czym pod pojęciem należności z tytułu skła-
dek należy rozumieć nie tylko składki, ale też odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne,
koszty upomnienia oraz opłatę dodatkową. Przesłanki do umorzenia należności są
jednak zróżnicowane w zależności od tego, czy zadłużenie dotyczy konta prowadzą-
cego działalność gospodarczą, czy też konta pracowników. Zgodnie z art. 28 ust. 2
ustawy, należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich cał-
kowitej nieściągalności, z zastrzeżeniem ust. 3a. Możliwość powyższa dotyczy za-
równo należności na koncie prowadzącego działalność, jak i na koncie pracowników,
z tym, że musi zachodzić całkowita nieściągalność, która występuje tylko w przypad-
kach enumeratywnie wymienionych w art. 28 ust. 3 ustawy. W rozpoznawanej spra-
wie nie stwierdzono jednak takiej przesłanki umorzenia należności składkowych, wo-
bec czego Sąd Okręgowy swoje rozstrzygnięcie oparł o przepis art. 28 ust. 3a
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, nie bio-
rąc jednak pod uwagę, że na jego podstawie mogą być umarzane jedynie należności
z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocze-
śnie płatnikami składek na te ubezpieczenia. Tym samym, po stwierdzeniu spełnienia
warunków przewidzianych w tym przepisie, umorzona mogła zostać jedynie należ-
ność na koncie prowadzącego działalność gospodarczą. Umorzeniu na tej podstawie
nie podlegały zaś należności na koncie pracowników, wobec czego w tym zakresie
apelacja organu ubezpieczeń społecznych okazała się uzasadniona.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł wnioskodawca, skarżąc go
w części zmieniającej wyrok Sądu Okręgowego poprzez oddalenie odwołania ubez-
pieczonego w zakresie dotyczącym żądania umorzenia należności składkowych na
koncie pracowników w łącznej wysokości 366.424,23 zł, tj. odnośnie punktu 1 sen-
tencji wyroku Sądu Apelacyjnego. Skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżo-
nej części i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i orzeczenie co do istoty
sprawy przez oddalenie apelacji organu rentowego w całości. Skarga kasacyjna zo-
stała oparta na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego przez niewła-
ściwe zastosowanie art. 28 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
pieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) oraz art. 17 ustawy z dnia 18
grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmia-
nie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 241, poz. 2074). Przyjęcie skargi kasacyjnej
do rozpoznania zostało uzasadnione jej oczywistą zasadnością, wyrażającą się tym,
że orzeczenie Sądu Apelacyjnego zostało oparte o przepis art. 28 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przy całkowitym pominię-
ciu szczególnej normy prawnej ustanowionej przez art. 17 ustawy z dnia 18 grudnia
2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie nie-
których innych ustaw, co jest oczywistym naruszeniem prawa materialnego polegają-
cym na wadliwym wyborze normy prawnej.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że Sąd drugiej instancji
wydał wyrok z pominięciem art. 17 ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych
ustaw, który stanowi, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych może umarzać należności
z tytułu składek: 1) na ubezpieczenie społeczne, na Fundusz Pracy i na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, należnych do dnia 31 grudnia 1998 r.,
2) na ubezpieczenie rentowe w części finansowanej przez płatnika składek i na
ubezpieczenie wypadkowe oraz na Fundusz Pracy i na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, należnych za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia
2001 r. - pomimo braku ich całkowitej nieściągalności w przypadku, gdy zobowiązana
do ich opłacania jest osoba fizyczna niepodlegająca przepisom ustawy z dnia 30
sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od
przedsiębiorców (Dz.U. Nr 155, poz. 1287), jeżeli przemawia za tym ważny interes
tej osoby.
Skarżący podkreślił, że wykreślenie jego działalności gospodarczej z ewidencji
nastąpiło w październiku 2000 roku, a więc przed dniem wejścia w życie ustawy z
dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych
od przedsiębiorców, w związku z czym jest on osobą fizyczną, która nie podlega
przepisom powyższej ustawy. Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, należności
składkowe obciążające ubezpieczonego na koncie pracowników mogły więc także
zostać umorzone, nawet pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Zdaniem skar-
żącego, poczynione w sprawie ustalenia co do jego sytuacji materialnej i osobistej
oraz przyczyn nieuregulowania należności wobec organu rentowego (załamanie go-
spodarcze, ciężka choroba i śmierć żony, powódź) przemawiają za przyjęciem istnie-
nia po jego stronie ważnego interesu umożliwiającego umorzenie należności skład-
kowych. Ubezpieczony pozostał bowiem bez środków do życia, utrzymując się z nie-
podlegającej zajęciu części renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, a w skład
jego majątku wchodzi nieruchomość po prowadzonej cegielni, na którą nie udało się
znaleźć nabywcy pomimo kilkukrotnych licytacji komorniczych. Należności organu
rentowego są zatem w praktyce nieściągalne, gdyż ubezpieczony zaprzestał prowa-
dzenia działalności gospodarczej i nie posiada majątku, z którego można by skutecz-
nie egzekwować należności.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy. Przedmiotem sporu w ni-
niejszej sprawie w części objętej skargą kasacyjną była odmowa umorzenia należno-
ści z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy za okresy: od lipca
1994 r. do września 1996 r. i od listopada 1996 r. do grudnia 1997 r. oraz za maj
1999 r. na koncie pracowników wraz z odsetkami za zwłokę i opłatą dodatkową. Sąd
Apelacyjny uznał decyzję organu ubezpieczeń społecznych w tym zakresie za prawi-
dłową, dokonując subsumcji faktów ustalonych w procesie jedynie pod stan faktyczny
abstrakcyjny określony w art. 28 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.). Ra-
cję ma tymczasem skarżący, że biorąc pod uwagę stan faktyczny istniejący w tej
sprawie, konieczne było rozważenie przede wszystkim możliwości zastosowania do
rozstrzygnięcia sprawy art. 17 ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
241, poz. 2074). Z przepisu tego wynika bowiem, że Zakład może umarzać należno-
ści z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, na Fundusz Pracy i na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, należnych do dnia 31 grudnia 1998 r.
oraz na ubezpieczenie rentowe w części finansowanej przez płatnika składek i na
ubezpieczenie wypadkowe oraz na Fundusz Pracy i na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, należnych za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31 grudnia
2001 r. - pomimo braku ich całkowitej nieściągalności w przypadku, gdy zobowiązana
do ich opłacania jest osoba fizyczna niepodlegająca przepisom ustawy z dnia 30
sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od
przedsiębiorców (Dz.U. Nr 155, poz. 1287), jeżeli przemawia za tym ważny interes
tej osoby. Zakresem przedmiotowym tego przepisu objęte są zatem wszystkie należ-
ności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, na Fundusz Pracy i na Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, powstałe do 31 grudnia 1998 r., jak
również należności z tytułu składek na ubezpieczenie rentowe w części finansowanej
przez płatnika składek i na ubezpieczenie wypadkowe oraz na Fundusz Pracy i na
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, należne za okres od 1 stycz-
nia 1999 r. do 31 grudnia 2001 r., co do których nie stwierdzono ich całkowitej nie-
ściągalności, nie wyłączając w obu przypadkach zaległości na koncie pracowników.
Podmiotowo przepis dotyczy zobowiązanej do ich opłacania osoby fizycznej niepod-
legającej przepisom ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych
należności publicznoprawnych od przedsiębiorców, której ważny interes przemawia
za umorzeniem tych należności.
Składki, których umorzenie jest przedmiotem sporu w niniejszej sprawie, były
w całości należne za okresy objęte hipotezą tego przepisu, przy czym poza dzień 31
grudnia 1998 r. wykracza jedynie należność za maj 1999 r. Z ustaleń faktycznych
poczynionych w sprawie wynika, iż nie została stwierdzona przesłanka całkowitej
nieściągalności, warunkująca umorzenie należności w oparciu o art. 28 ustawy z dnia
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jak również, że oko-
liczności, w których doszło do powstania po stronie odwołującego się zaległości
mogą być uznane za przypadek uzasadniony w rozumieniu art. 28 ust. 3a tej ustawy,
co daje możliwość umorzenia należności na tej podstawie, z tym że z uwagi na jego
zakres normatywny - jedynie w części dotyczącej konta wnioskodawcy, zaś działal-
ność gospodarcza prowadzona przez odwołującego została wykreślona z ewidencji
w październiku 2000 r., a zatem przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 sierp-
nia 2002 r. o restrukturyzacji niektórych należności publicznoprawnych od przedsię-
biorców. Trudno zatem nie zgodzić się ze skarżącym, iż konieczne było rozważenie
możliwości zastosowania omawianego przepisu do stanu faktycznego ustalonego w
sprawie, zaś pominięcie przez Sąd Apelacyjny tej regulacji i zastosowanie art. 28
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi
naruszenie prawa materialnego, polegające na wadliwym wyborze normy prawnej do
rozstrzygnięcia sprawy.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39815 § 1 k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I UK 239/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/7-8/103
2008-01-29 
[IA] I UK 238/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/76
2008-01-22 
[IA] I UK 210/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/75
2008-01-22 
[IA] I UK 207/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2009/5-6/74
2008-01-22 
[IA] I UK 205/07   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2008/23-24/361
2007-10-12 
  • Adres publikacyjny: