Wyrok z dnia 8 lipca 2005 r.
I UK 11/05

Stwierdzenie prawomocnym wyrokiem, że inwalidztwo warunkujące
prawo do renty nie było następstwem zranień, kontuzji i innych obrażeń lub
chorób doznanych w walce z wrogiem (art. 7 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o
zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, jednolity
tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 87 ze zm.) nie jest wiążące w postępowaniu
wszczętym na podstawie nowego wniosku.

Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Beata
Gudowska (sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 lipca
2005 r. sprawy z odwołania Jana S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w Z.W. o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z działaniami
wojennymi, na skutek kasacji ubezpieczonego od postanowienia Sądu Apelacyjnego
w Łodzi z dnia 6 września 2004 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.

U z a s a d n i e n i e

Decyzją z dnia 29 lipca 2002 r. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
Z.W. odmówił kolejnemu wnioskowi Jana S. o przyznanie prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy w związku z działaniami wojennymi. Jej podstawą było orze-
czenie lekarza orzecznika ZUS z dnia 17 lipca 2002 r. stwierdzające brak związku
trwałej całkowitej niezdolności do pracy, połączonej z niezdolnością do samodzielnej
egzystencji, ze skutkami urazu głowy doznanego przez ubezpieczonego w dniu 26
września 1944 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunal-
skim postanowieniem z dnia 9 czerwca 2004 r. odrzucił odwołanie od tej decyzji na
podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Ustalił, że wniosek, który załatwiała zaskarżona
decyzja był piątym wnioskiem skarżącego o przyznanie renty wojennej. Wcześniej-
sze wnioski, składane w latach 1988, 1989, 1990 i 2000, organ rentowy załatwiał de-
cyzjami odmownymi. Sąd Wojewódzki w Częstochowie wyrokami z dnia 20 grudnia
1988 r. i z dnia 4 czerwca 1990 r. oddalił odwołania od dwu z nich, a odwołanie od
decyzji z dnia 25 stycznia 1992 r. odrzucił postanowieniem z dnia 1 lipca 1991 r. z
powodu prawomocnego uprzedniego rozstrzygnięcia sprawy między tymi samymi
stronami o to samo roszczenie. Apelacja ubezpieczonego od wyroku Sądu Okręgo-
wego w Częstochowie z dnia 7 września 2000 r., którym odrzucono odwołanie od
kolejnej odmownej decyzji z dnia 26 kwietnia 2001 r., została oddalona wyrokiem
Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 kwietnia 2001 r. W tym stanie rzeczy
Sąd Okręgowy przyjął, że sprawa o dochodzone obecnie świadczenie została już
prawomocnie między stronami osądzona. W ocenie tego Sądu nie było podstaw do
ponownego rozpoznania sprawy na podstawie art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), gdyż pisma i dokumenty załączone do
ostatniego wniosku nie zawierają nowych dowodów ani nie przytaczają okoliczności,
które miałyby wpływ na prawo do renty, a nie były brane pod uwagę w poprzednim
postępowaniu.
Zażalenie ubezpieczonego oddalił Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z
dnia 6 września 2004 r. Ocenił, że wobec niezmienionego stanu faktycznego kształ-
tującego sytuację prawną ubezpieczonego, wyroki Sądu Wojewódzkiego w Często-
chowie z dnia 20 grudnia 1988 r. i z dnia 4 czerwca 2000 r. mają powagę rzeczy
osądzonej.
Kasacja ubezpieczonego została oparta na podstawie naruszenia art. 114
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych przez przyjęcie, że dowody przedstawione przy ostatnim wniosku nie są
dowodami nowymi w rozumieniu tego przepisu oraz art. 199 § 2 pkt 1 k.p.c., przez
przyjęcie, że sprawa między nim a organem rentowym o rentę wojenną została pra-
womocnie rozstrzygnięta. Skarżący podniósł, że tożsamość roszczenia nie zachodzi
przy zmianie okoliczności faktycznych, a te - związane z jego stanem zdrowia - po-
winny być ocenione na podstawie opinii biegłych.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd drugiej instancji, wspierając swoją argumentację poglądem Sądu Najwyż-
szego wyrażonym w wyroku z dnia 25 września 1998 r., II UKN 373/98 (OSNAPiUS
1999 nr 21, poz. 702), że prawomocny wyrok oddalający odwołanie w sprawie o
rentę inwalidzką, w którym ustalono datę powstania inwalidztwa, ma powagę rzeczy
osądzonej, zważył, że - jak w stanie faktycznym tamtej sprawy - z mocy art. 366
k.p.c. nie jest dopuszczalne ponowne rozpoznanie sprawy między tymi samymi stro-
nami o te same roszczenia, o których w nim rozstrzygnięto, jak też nie jest możliwe
skuteczne powoływanie się na spełnienie przed datą wydania wyroku warunków wy-
maganych do przyznania świadczenia (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia
28 maja 2002 r., II UKN 250/01, OSNAPiUS - wkładka 2002 nr 16, poz. 3 oraz z dnia
18 lutego 2003 r., II UK 139/02, OSNP 2004 nr 7, poz. 128). Pominął jednak, że w
odniesieniu do stosunków ubezpieczenia społecznego powaga rzeczy osądzonej ma
walor szczególny, który ogranicza w istocie jej praktyczne znaczenie. Rozstrzygnię-
cia sądowe w sprawach z tego zakresu ustalają treść łączącego strony stosunku
prawnego - (rebus sic stantibus) - w chwili wyrokowania. Nowe zdarzenia zachodzą-
ce po uprawomocnieniu się orzeczenia mogą spowodować przekształcenie treści
praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia społecznego, gdyż nie jest wyklu-
czone spełnienie lub upadek przesłanek materialnoprawnych prawa do świadczeń.
Zasadą rządzącą tymi stosunkami jest właśnie możliwość wzruszenia ustaleń stano-
wiących podstawę prawomocnych orzeczeń (art. 114 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych - jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), także przez wydanie nowej de-
cyzji organu rentowego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1996
r., II UZP 18/96, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 117, a poprzednio uchwałę z dnia 20
września 1978 r., II UZP 7/78, OSNCP 1979 nr 3, poz. 48, postanowienie z dnia 19
stycznia 1984 r., II URN 131/83, OSNCP 1984 nr 10, poz. 177, wyrok z dnia 8 paź-
dziernika 1986 r., II URN 182/86, OSNCP 1987 nr 12, poz. 212, postanowienie z dnia
14 stycznia 1997 r., II UKN 50/96, OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 328 i wyrok z dnia 5
sierpnia 1999 r., II UKN 231/99, OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 734).
Zmiana okoliczności zawsze otwiera drogę do ponownego rozpoznania
sprawy. Stwierdzenie prawomocnym wyrokiem, że inwalidztwo warunkujące prawo
do renty nie było następstwem zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób dozna-
nych w walce z wrogiem (art. 7 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwali-
dów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9,
poz. 87 ze zm.) może być obalone w każdym czasie w postępowaniu wszczętym na
podstawie nowego wniosku. Spełnienie warunków wymaganych do ustalenia prawa
do renty inwalidy wojennego nie jest - w przeciwieństwie do renty, o której rozstrzygał
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 25 września 1998 r. - limitowane żadnymi terminami,
zatem organ rentowy musi każdy wniosek o ustalenie prawa do tego świadczenia
rozpatrzyć merytorycznie, uwzględniając zmiany w stanie zdrowia ubezpieczonego
także wówczas, gdy brak prawa do świadczeń został wcześniej ustalony orzecze-
niem organu odwoławczego. Nie jest w nowych okolicznościach ograniczony speł-
nieniem przesłanek z art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i może wydać
we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą
ich wysokość.
Z tego względu prawomocny wyrok odmawiający przyznania skarżącemu
renty wojennej nie zamykał drogi do ponownego złożenia wniosku o to świadczenie.
Organ rentowy prawidłowo potraktował złożenie - po wydaniu prawomocnego wyroku
- wniosku uzupełnionego zaświadczeniami o stanie zdrowia skarżącego jako nowy
wniosek i skierował go na badania lekarskie. Tak samo uczynił Sąd pierwszej instan-
cji. Nietrafnie więc Sąd drugiej instancji zakwestionował na gruncie art. 199 § 1 pkt 2
w związku z art. 379 pkt 3 k.p.c. postępowanie Sądu Okręgowego, które w istocie nie
zmierzało do obalenia ustaleń prawomocnego wyroku, lecz miało na celu - przez
prowadzenie dowodu z opinii biegłych - ustalenie spełnienia warunków do świadcze-
nia w dniu wydania zaskarżonej decyzji. Sprawa, w której Sąd pierwszej instancji
rozpoznawał odwołanie od tej decyzji, dotyczyła innej materii niż przedmiot postępo-
wania zakończonego prawomocnym wyrokiem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
20 maja 2004 r., II UK 403/03, OSNP 2005 nr 3, poz. 44 oraz wyrok z dnia 2 grudnia
2004 r., III UK 35/04, dotychczas niepublikowany), decyzja z dnia 29 lipca 2002 r.
wyrażała bowiem stanowisko organu rentowego w odniesieniu do nowych okoliczno-
ści, a skoro obejmowała odmowę prawa do świadczenia, przysługiwało od niej od-
wołanie na zasadach ogólnych (art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych, Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
Mając to na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39315 k.p.c.).
========================================