Wyrok z dnia 23 października 1996 r.
I PRN 95/96

Zasada z § 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 września 1991 r.
zmieniającego rozporządzenie w sprawie projektów wynalazczych (Dz. U. Nr 83,
poz. 374), że wynagrodzenie powinno być ustalone według przepisów
dotychczasowych, jeżeli jest to korzystniejsze dla twórcy projektu wynalazczego,
odnosi się zarówno do wynagrodzenia za okresy obliczenia już zakończone, za
które nie zostało ono wypłacone do dnia wejścia w życie wymienionego
rozporządzenia, jak i do wynagrodzenia za pracownicze projekty wynalazcze,
zgłoszone przed dniem wejścia w życie tego rozporządzenia, za okresy oblicze-
niowe, które kończą się po dniu jego wejścia w życie.

Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie: SN Józef
Iwulski, SA Mieczysław Bareja.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 października 1996 r. sprawy z
powództwa Zygmunta S. przeciwko A.-B.-B. Zakładom Wytwórczym Urządzeń Syg-
nalizacyjnych S. Ltd. Spółce z o.o. w K. o zapłatę, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 29
stycznia 1993 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu w
Katowicach do ponownego rozpoznania.


U z a s a d n i e n i e

W pozwie z dnia 5 czerwca 1992 r. powód Zygmunt S. wniósł o zasądzenie od
A.-B. Zakładów Wytwórczych Urządzeń Sygnalizacyjnych S. Ltd. Spółki z o.o. w K.
kwoty 12.658.922 starych złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 1 marca 1992 r.,
należnej mu - według jego twierdzeń - za zastosowanie przez stronę pozwaną zgło-
szonego przez niego pracowniczego projektu wynalazczego [...] pt. "Zastosowanie
kondensatorów o bardziej zróżnicowanych właściwościach pojemności zmianowej w
zespołach elektrycznych MEP-103 i MER - 111802".
Powód powoływał się na przepis § 2 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
9 września 1991 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie projektów wynalazczych
(Dz. U. Nr 83, poz. 374) uważając, że powinno być wypłacone wynagrodzenie według
przepisów poprzedniego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 czerwca 1984 r. w
sprawie projektów wynalazczych (Dz. U. z 1988 r., Nr 33, poz. 178, Nr 10, poz. 73 i Nr
43, poz. 338 oraz z 1990 r. Nr 9, poz. 51), gdyż byłoby ono wyższe przy jego
zastosowaniu niż to, które zostało ustalone przez jego zakład pracy. Przepis § 39 ust. 1
tego rozporządzenia przewidywał bowiem podwyższenie wynagrodzenia o 50% z tytułu
zmniejszenia zużycia energii, paliw, surowców i materiałów.
Pozwana wniosła o oddalenie powództwa twierdząc, że wynagrodzenie za
pierwszy okres obliczeniowy, tzn. od 1 stycznia do 31 grudnia 1991 r. obliczone od
uzyskanych efektów ekonomicznych w kwocie 11.021.000 starych zł zostało powodowi
wypłacone w całości. Nie przyjęto natomiast podwyżki wynagrodzenia o 50% z tytułu
oszczędności materiałowych, bowiem powołane wyżej rozporządzenie Rady Ministrów z
dnia 9 września 1991 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie projektów wynalazczych
uchyliło m.in. przepis § 39 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 czerwca
1984 r. w sprawie projektów wynalazczych (§ 1 ust. 2 rozporządzenia z 1991 r.).
Ponadto zdaniem pozwanej, użyte w § 2 pkt 1 rozporządzenia z 1991 r., które weszło w
życie dnia 3 października 1991 r., sformułowanie "chyba, że wynagrodzenie ustalone
według przepisów dotychczasowych byłoby wyższe" odnosi się do wynagrodzeń za
okresy obliczeniowe już zakończone w chwili wejścia w życie rozporządzenia, za które
wynagrodzenie nie zostało w całości lub w części wypłacone do dnia wejścia w życie
rozporządzenia, zaś w przedmiotowej sprawie pierwszy okres obliczeniowy ustalony
został od 1 stycznia do 31 grudnia 1991 r.
Wyrokiem z dnia 29 stycznia 1993 r. [...] Sąd Wojewódzki w Katowicach oddalił
powództwo. Sąd ten podzielił stanowisko wyrażone w Biuletynie Informacyjnym Urzędu
Patentowego Nr 1 z 1992 r., że przepisy tego rozporządzenia stosuje się do
wynagrodzeń za te okresy obliczeniowe, które zakończyły się po dniu wejścia w życie
tych przepisów. [...] Warunek zawarty w końcowej części przepisu § 2 pkt 1, że wy-
nagrodzenie nie może być niższe, dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy okresy obliczeniowe
zakończyły się przed wejściem w życie tego rozporządzenia, ale wynagrodzenie nie
zostało wypłacone do czasu wejścia w życie rozporządzenia.
Od wyroku tego rewizję nadzwyczajną wniósł Minister Sprawiedliwości za-
rzucając mu rażące naruszenie art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1972 r. o
wynalazczości (Dz. U. z 1984 r., Nr 33, poz. 177 ze zm.) i § 2 pkt 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 9 września 1991 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie
projektów wynalazczych (Dz. U. Nr 83, poz. 374) oraz naruszenie interesu Rzeczypos-
politej Polskiej.
W ocenie rewidującego Sąd Wojewódzki dokonał wadliwej interpretacji § 2 pkt 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 września 1991 r. zmieniającego rozpo-
rządzenie w sprawie projektów wynalazczych. Przepis ten stanowi, że "przepisy roz-
porządzenia stosuje się również do wynagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze,
zgłoszone przed dniem jego wejścia w życie, za okresy obliczeniowe, które kończą się
po dniu wejścia w życie tego rozporządzenia, a także za okresy obliczeniowe już
zakończone, za które wynagrodzenie nie zostało wypłacone w całości lub w części do
dnia wejścia w życie rozporządzenia, chyba że wynagrodzenie ustalone według
przepisów dotychczasowych byłoby wyższe". Z analizy gramatycznej § 2 pkt 1
rozporządzenia nie wynika, by zastrzeżenie uczynione na końcu tego przepisu miało
odnieść się tylko do przypadku, gdy wynagrodzenie przysługuje za okresy już zakoń-
czone (przed wejściem w życie rozporządzenia)".Skoro ustawodawca wyraźnie nie
zaznaczył, że w sposób korzystniejszy dla twórców ma być potraktowany przypadek,
gdy okres obliczeniowy już został zakończony, lecz za okres ten nie została wypłacone
w całości lub w części wynagrodzenie do dnia wejścia w życie nowych przepisów,
należy uznać, że sporny zwrot odnosi się zarówno do przypadku ustalenia wynagro-
dzenia za pracownicze projekty wynalazcze, zgłoszone przed dniem wejścia w życie
nowych przepisów (a więc pod rządami wcześniejszych przepisów), za okresy obli-
czeniowe, które kończą się po dniu ich wejścia w życie, jak i do wymienionego wyżej
stanu faktycznego". Na rzecz takiej wykładni - zdaniem Ministra Sprawiedliwości -
przemawia także merytoryczne, czy społeczno-gospodarcze podobieństwo tych dwu
sytuacji, które w związku z tym w zakresie regulacji prawa międzyczasowego powinny
być traktowane w sposób jednolity.
Zastrzeżenie znajdujące się na końcu tego przepisu wyraża regułę, że do
stosunków prawnych należy stosować prawo obowiązujące w chwili ich powstania,
jeżeli jest to korzystniejsze z punktu widzenia wysokości wynagrodzenia twórcy za
projekty wynalazcze. Pogorszenie lub osłabienie ochrony tych praw i interesów w
nowych regulacjach prawnych wymaga wyraźnych i jednoznacznych rozstrzygnięć
ustawowych, a tego warunku nie spełnia przepis § 2 pkt 1 rozporządzenia. Powyższe
względy dowodzą, że przewidziana w § 2 pkt 1 rozporządzenia z dnia 9 września 1991
r. reguła stosowania jego przepisów, gdy są one korzystniejsze dla twórcy (jego
wynagrodzenie nie jest niższe od obliczonego na podstawie poprzednio obowiązujących
przepisów), odnosi się także do sytuacji dotyczącej wynagrodzenia za pracownicze
projekty wynalazcze zgłoszone przed wejściem w życie tego rozporządzenia, za okresy
obliczeniowe, które kończą się po dniu jego wejścia w życie.
Wskazane przez rewidującego uchybienia Sądu Wojewódzkiego wskutek
wadliwej interpretacji przepisów, naruszają także interes Rzeczypospolitej Polskiej
wyrażający się w przestrzeganiu porządku prawnego szczególnie w zakresie ochrony
praw pracowniczych do wynagrodzeń z tytułu projektów wynalazczych.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna Ministra Sprawiedliwości jest zasadna i w związku z tym
powstałą konieczność uchylenia zaskarżonego przez nią wyroku Sądu Wojewódz-
kiego.Sąd Najwyższy w niniejszym składzie w pełni podziela stanowisko, które znalazło
wyraz w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1993 r., I PZP 47/93 (OSNCP
1994 z. 4 poz. 88) stwierdzającej, że zawarte w przepisie § 2 pkt 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 9 września 1991 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie
projektów wynalazczych zastrzeżenie: "chyba, że wynagrodzenie ustalane według
przepisów dotychczasowych byłoby wyższe" odnosi się zarówno do wynagrodzenia za
okresy obliczeniowe już zakończone, za które nie zostało ono wypłacone do dnia
wejścia w życie wymienionego rozporządzenia, jak i do wynagrodzenia za pracownicze
projekty wynalazcze, zgłoszone przed dniem wejścia w życie tego rozporządzenia, za
okresy obliczeniowe, które kończą się po dniu jego wejścia w życie. Do wniosku takiego
prowadzi (przedstawiana w uzasadnieniu uchwały) analiza logiczno-językowa
(gramatyczna) jak i wykładnia historyczna. Na jej rzecz przemawiają także względy
natury społeczno-gospodarczej, doktrynalnej (wynikające z uznawanych przez
dogmatykę reguł "międzyczasowych"), jak i aksjologicznej, wyrażające się w idei
zwiększonej ochrony praw i interesów twórców (wynalazców i racjonalizatorów), w tym
zwłaszcza wynagrodzenia twórców pracowniczych projektów wynalazczych.
Bez powtarzania szczegółowej argumentacji zawartej w uchwale Sądu Najwyż-
szego z dnia 23 listopada 1993 r. dodatkowo warto uzupełnić zawarte w nich wywody
na rzecz tezy o podleganiu stosunków prawnych (zobowiązań) przepisom obo-
wiązującym w chwili ich powstania, co wiąże się z zasadą niedziałania prawa wstecz.
Znajduje bowiem ona wyraz także w przepisach ustaw z zakresu prawa wynalazczego.
W szczególności w myśl art. 2 ustawy z dnia 26 kwietnia 1984 r. o zmianie ustawy o
wynalazczości (Dz. U. Nr 26, poz. 130) prawa w zakresie wynalazków, wzorów
użytkowych i projektów racjonalizatorskich istniejące w dniu jej wejścia w życie, po-
zostają w mocy (stosuje się do nich przepisy jakim podlegały przed dniem wejścia w
życie ustawy - ust. 1), natomiast do stosunków prawnych powstałych przed dniem jej
wejścia w życie stosuje się przepisy dotychczasowe (ust. 2), zaś skutki zdarzeń praw-
nych ocenia się według przepisów obowiązujących w chwili, w której zdarzenia te
nastąpiły (z pewnymi wyjątkami, które jednakże nie dotyczyły wprost ustalania wyso-
kości wynagrodzenia za pracownicze projekty wynalazcze, a przy tym ich wpro-
wadzenie oznaczało polepszenie sytuacji prawnej twórców w stosunku do stanu praw-
nego sprzed nowelizacji z 1984 r. - ust. 3 pkt 10). W świetle tych przepisów - gdyby
hipotetycznie założyć, że mają one zastosowanie także przy ustalaniu wysokości
wynagrodzeń za pracownicze projekty wynalazcze, poddanych regulacji rozporządzenia
z dnia 9 września 1991 r. - należałoby także dojść do wniosku, iż do powoda powinny
znaleźć zastosowanie korzystniejsze dla niego reguły obowiązujące przed wejściem w
życie tego aktu prawnego. Podobną opinię w sprawie wniosków wypływających z
analizy art. 2 ust. 3 pkt 10 ustawy nowelizującej z 1984 r. wypowiada A.Szewc w glosie
do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1993 r., (OSP 1994 nr 12 poz. 228).
Sąd Wojewódzki dostrzegając wątpliwości na tle rozumienia § 2 ust. 1 roz-
porządzenia z dnia 9 września 1991 r. nie dokonał samodzielnie jego wykładni, og-
raniczając się jedynie do zaakceptowania poglądu opublikowanego w Biuletynie Infor-
macyjnym Urzędu Patentowego, co trudno zaaprobować, jeżeli się zważy, iż Sąd ten w
ogóle nie przedstawił argumentacji merytorycznej, która to stanowisko miałaby
wspierać. W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że skutkiem tego doszło do rażącego
naruszenia § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 9 września 1991 r., a ponadto także i do
naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej, w następstwie pogwałcenia szczególnej
ochrony przewidzianej dla wynagrodzeń twórców pracowniczych projektów wy-
nalazczych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 2 KPC orzekł
jak w sentencji.

========================================