Wyrok z dnia 23 października 1996 r.
I PRN 92/96

Dopuszczalne jest zatrudnienie nauczyciela, spełniającego wymagania,
przewidziane w art. 10 ust. 2 pkt 2-4 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) na podstawie umowy o pracę na czas
określony, uzasadnione potrzebą zastępstwa nieobecnego nauczyciela (art. 10
ust. 3 i 4 tej ustawy).

Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra, Sędziowie: SN: Józef Iwulski, SA
Mieczysław Bareja (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 października 1996 r. sprawy z
powództwa Ewy Z. przeciwko Zespołowi Szkół Ekologicznych w P. o ustalenie treści
umowy o pracę, na skutek rewizji nadzwyczajnej Komisji Krajowej Niezależnego Sa-
morządnego Związku Zawodowego "Solidarność" w Gdańsku od wyroku Sądu Woje-
wódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z dnia 21 grudnia
1995 r. [...]

o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.


U z a s a d n i e n i e

Powódka Ewa Z., w dniu 5 września 1995 r. wystąpiła z pozwem do Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Przemyślu o ustalenie, że umowa o pracę zawarta na czas
określony od 1 września 1994 r. do 31 sierpnia 1995 r. z Zarządem Szkół Ekolo-
gicznych w P. stanowi z mocy prawa umowę o pracę na czas nie określony. Zdaniem
powódki zawarcie tej umowy, jako umowy na czas określony było sprzeczne z art. 10
ust. 4 Karty Nauczyciela, bowiem nie istniały określone w tym przepisie warunki, poz-
walające na zawarcie umowy na czas określony. W takiej sytuacji zawarcie umowy o
pracę spowodowało stosownie do art. 10 ust. 3 Karty Nauczyciela nawiązanie stosunku
pracy na czas nie określony.
Wyrokiem z dnia 5 października 1995 r. [...] Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Przemyślu powództwo uwzględnił. Opierając się na aktach osobowych powódki oraz
wyjaśnieniach stron Sąd Pracy ustalił, że powódka w okresie od 6 kwietnia do 30
czerwca 1994 r. była zatrudniona przez stronę pozwaną w charakterze nauczyciela w
rozmiarze 4 godzin w związku z koniecznością zastępstwa nauczycielki biologii uczącej
również ekologii. Wobec przedłużającej się nieobecności nauczycielki biologii (urlop
macierzyński i wychowawczy) i wygaśnięcia umowy zawartej na czas określony (umowy
dotyczącej wymiaru 8 godzin) z nauczycielem geografi , strony zawarły w dniu 29
sierpnia 1994 r. nową umowę na czas określony od 1 czerwca 1994 r. do 31 sierpnia
1995 r., z pełnym wymiarem czasu pracy obowiązującym nauczycieli. Powódka poza
normalnymi godzinami pracowała również w godzinach pozalekcyjnych, ucząc
hydrologii i hydrauliki w Policealnym Studium Ochrony Środowiska, wchodzącym w
skład Zespołu Szkół Ekologicznych.
W ocenie Sądu Pracy powódka była zatrudniona w zastępstwie nauczyciela
geografii, który w związku z objęciem funkcji dyrektora w innej szkole zaprzestał wyko-
nywania zatrudnienia w pozwanym Zespole Szkół. Skoro wykonywała pracę w pełnym
wymiarze zajęć, to w takiej sytuacji zawarcie umowy o pracę na czas określony było
sprzeczne z art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela, a tym samym, stosownie do art. 10 ust. 3
Karty Nauczyciela, wskutek zawarcia umowy o pracę z dnia 29 sierpnia 1994 r. strony
nawiązały stosunek pracy na czas nie określony. Sąd Pracy powołał się na zgodność
rozstrzygnięcia z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 14 czerwca 1994 r., I PZP 28/94.
Od tego wyroku strona pozwana wniosła rewizję, zarzucając naruszenie prawa
materialnego i wyciągnięcie przez Sąd Pracy błędnych wniosków ze stanu faktycznego.
Strona pozwana wskazywała na to, że Zespół Szkół Ekologicznych powstał w 1992 r. i
w latach 1992-1996 był w stadium organizacji. W systemie organizacyjnym Zespołu
Szkół nie przewidywano w ogóle etatu nauczyciela geografii. [...]. Powódka nie została
zatrudniona w zastępstwie dla nauczyciela geografii, lecz zatrudnienie powódki łączyło
się z brakiem zastępstwa nauczyciela biologii, uczącego ekologii. Powódka została
zatrudniona w tym charakterze (pomimo, że legitymowała się kwalifikacjami do
nauczania geografii) ze względu na braku specjalisty w zakresie biologii.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem
z dnia 21 grudnia 1995 r. [...] zmienił wyrok Sądu Pracy i powództwo Ewy Z. oddalił. W
uzasadnieniu wyroku wskazał, że powódka została zatrudniona w zastępstwie
nauczyciela biologii [...], a nie "w miejsce nauczyciela geografii". Sąd Pracy [...] z
prawidłowo ustalonego stanu faktycznego wyprowadził błędne wnioski. Skoro
nauczyciel geografii nie był zatrudniony w rozmiarze pełnego etatu, a utworzenie
takiego etatu w pozwanej Szkole nie było możliwe, to nie można przyjąć, że strona
pozwana zawierając z powódką umowę na czas określony, naruszyła przepis art. 10
ust. 4 Karty Nauczyciela. Nadto Sąd Wojewódzki wskazał, że pozwany Zespół Szkół
Ekologicznych był w stanie organizacji, w tym również organizacji nauczania.
Od tego wyroku Komisja Krajowa Niezależnego Samorządnego Związku Za-
wodowego "Solidarność" wniosła rewizję nadzwyczajną i zarzuciła rażące naruszenia
prawa materialnego (art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela) domagając się uchylenia wyroku.
[...]

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zasady nawiązywania stosunków pracy z nauczycielami określa przepis art. 10
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.).
Stosunek pracy z nauczycielem może być nawiązany na podstawie mianowania lub
umowy o pracę. Z uwagi na staż zatrudnienia powódki w dniu zawarcia umowy o pracę,
to jest w dniu 29 sierpnia 1994 r., nie było możliwe nawiązanie z nią stosunku pracy na
podstawie mianowania [...]. Możliwe było natomiast zawarcie umowy o pracę. Kwestią
sporną jest tylko to, czy umowa o pracę mogła być zawarta na czas określony, to
znaczy, czy zachodziły warunki wskazane w art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela,
pozwalające na zawarcie tego rodzaju umowy. Przepis art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela
dopuszcza możliwość zawarcia umowy o pracę z nauczycielem na czas określony
jedynie wtedy, gdy taka potrzeba wynika z organizacji nauczania lub gdy chodzi o
zastępstwo nieobecnego nauczyciela. Z analizy tego przepisu wynika, że umowa o
pracę na czas określony może być zawarta "tylko wtedy", gdy spełniona jest chociażby
jedna z wymienionych przesłanek. Zawarcie umowy o pracę na czas określony z
nauczycielem w sytuacji, gdy żadna z tych przesłanek nie występuje, jest natomiast
sprzeczne z tym przepisem i zgodnie z art. 18 § 2 KP w związku z art. 98 ust. 1 Karty
Nauczyciela powoduje zastosowanie do takiej umowy odpowiednich przepisów prawa
pracy. [...] Kwestia ta była przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego, w tym
uchwały z dnia 27 maja 1993 r., I PZP 14/93 (OSNCP 1993 z. 11 poz. 18) oraz
uchwały z dnia 14 czerwca 1994 r., I PZP 28/94 (OSNAPiUS 1994 nr 10 poz. 160). Sąd
Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie w pełni podziela poglądy
prawne wyrażone we wskazanych uchwałach. Wbrew wywodom zawartym w rewizji
nadzwyczajnej Sąd Wojewódzki miał pełne podstawy do stwierdzenia, że zachodzą
obydwa warunki wymienione w art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela, pozwalające na
zawarcie umowy o pracę z powódką na czas określony. Zespół Szkół Ekologicznych
powstał w 1992 r. i w dacie zawarcia umowy o pracę był jeszcze w stanie
organizowania się. Kształtowane były programy nauczania i ich zakres. Gdy zważy się
zawodowy charakter szkoły i konieczność dostosowania jej programów i kierunków
kształcenia do zmieniających się potrzeb społecznych, to jest oczywiste, że istotna dla
oceny zgodności postępowania pracodawcy z przepisem art. 10 ust. 4 Karty
Nauczyciela jest kwestia potrzeb wynikających z organizacji nauczania. Z arkuszy
organizacyjnych, jak i twierdzeń stron wynika w sposób jednoznaczny, że pozwany
Zespół Szkół Ekologicznych nie zatrudniał i nie mógł zatrudnić nauczyciela geografii na
pełnym etacie. Takiego etatu nigdy nie było i nie ma. Zakres nauczania geografii
obejmował od 8 do 10 godzin, a więc wahał się w granicach połowy etatu. Strona
pozwana zasadnie zatrudniała do nauczania geografii nauczycieli w niepełnym
wymiarze czasu pracy, w oparciu o umowy na czas określony. Dotyczyło to tak
nauczyciela uczącego geografii przed zatrudnieniem powódki, jak i [...] powódkę.
Powódka została zatrudniona w pozwanej Szkole po raz pierwszy w roku szkolnym
1993/94 w wymiarze 4 godzin jako nauczycielka ekologii w zastępstwie nauczycielki
korzystającej z zasiłków. Z tej samej przyczyny zatrudniono powódkę w kolejnym roku
szkolnym 1994/95. [...] Zasadnie zatem Sąd Wojewódzki wskazując na ten prawidłowo
ustalony przez Sąd Pracy stan faktyczny stwierdził, że zatrudnienie powódki wiązało się
z zastępstwem nieobecnego nauczyciela biologii i stanowiło kontynuację poprzedniego
zastępstwa. Powódka w dniu zawarcia umowy nie spełniała do nauczania tego
przedmiotu warunków kwalifikacyjnych w rozumieniu § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 10 października 1991 r. w sprawie szczegółowych kwali-
fikacji wymaganych od nauczycieli oraz charakteru szkół i wypadków, w których można
zatrudniać nauczycieli nie mających wyższego wykształcenia (Dz. U. Nr 98, poz. 433 ze
zm.). Będąc absolwentką kierunku geografii w Wyższej Szkoły Pedagogicznej spełniała
warunki do nauczania tego przedmiotu. Jednakże w tej specjalności nie mogła być
zatrudnioną z uwagi na brak potrzeb wynikających z organizacji nauczania [...].
Komisja Krajowa NSZZ "Solidarność" w rewizji nadzwyczajnej jednostronnie
oceniła sytuację, pomijając złożoność organizacji nauczania w tworzącym się wówczas
Zespole Szkół Ekologicznych. Powołane w rewizji nadzwyczajnej uchwały Sądu
Najwyższego dotyczą odmiennych sytuacji. W szkołach, w których istnieje możliwość
zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze czasu pracy, zgodnie z jego kierunkiem
przygotowania zawodowego, zawarcie umowy na czas określony z naruszeniem zasad
określonych w art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela stanowi [...] naruszenie prawa. Koniecz-
ność ochrony stosunku pracy nauczyciela w takich sytuacjach jest w pełni zrozumiała.
[...] Z tej też przyczyny rewizji nadzwyczajnej nie można było uznać za zasadną.
Stosownie do art. 421 § 1 KPC w związku z art. 11 ust. 5 ustawy z dnia 1 marca 1996 r.
(Dz. U. Nr 43, poz. 189) orzeczono jak w sentencji.

========================================