Wyrok SN - I PRN 7/94
Izba:Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Sygnatura:I PRN 7/94
Typ:Wyrok SN
Opis:Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1994/1/10
Data wydania:1994-03-16


Wyrok z dnia 16 marca 1994 r.

I PRN 7/94

Pracownik, któremu powierzono do wyliczenia się "bilety karne"
komunikacji autobusowej, odpowiada za szkodę powstałą w tym
mieniu w wysokości ceny nie rozliczonych biletów, chyba że
udowodnił, iż utracił bilety przed ich wypisaniem.

Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Maria Mańkowska, SA: Kazimierz Jaśkowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 16 marca 1994 r. sprawy z
powództwa Przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej w
T. przeciwko Józefowi M. o zapłatę, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Ogólnopolskiego Porozumienia Związków Zawodowych od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie z
dnia 9 września 1993 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Stalowej Woli z dnia 5 lutego 1993 r., [...] i
przekazał sprawę temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.


U z a s a d n i e n i e

Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Stalowej Woli wyrokiem z dnia 5 lutego
1993 r., [...], zasądził od pozwanego Józefa M. na rzecz Przedsiębiorstwa
Państwowej Komunikacji Samochodowej w T. kwotę 12.000.000 zł. Sąd
ustalił, że pozwany pobrał w dniu 31 marca 1992 r. 50 "biletów karnych",
których nie rozliczył, gdyż w dniu 3 kwietnia 1992 r. zostały mu one
skradzione w czasie, gdy znajdował się w stanie nietrzeźwości. Sąd uznał,
że na podstawie art. 124 k.p. pozwany powinien zwrócić kwotę stanowiącą
równoważnik powstałej szkody.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Rzeszowie wyrokiem z dnia 9 września 1993 r., [...], oddalił rewizję
powoda, powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia
1977 r. (OSNCP 1977 z. 3 poz. 159) i przyjmując, że pozwany nie wykazał
aby "bilety karne" nie zostały wykorzystane.
Wyrok ten zaskarżyło rewizją nadzwyczajną Ogólnopolskie
Porozumienie Związków Zawodowych zarzucając mu rażące naruszenie
art. 124 k.p. i wnosząc o jego uchylenie wraz z poprzedzającym go
wyrokiem Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania. Skarżący zarzucił, że pozwany nie może odpowiadać za
szkodę, gdyż "bilety karne" utracił na skutek kradzieży zuchwałej. Nadto
takie "bilety karne", zdaniem skarżącego, nie mogą być praktycznie
wykorzystane przez osobę nieupoważnioną i w związku z tym szkoda
sprowadza się do kosztów wydrukowania, a nie do ich hipotetycznej
wartości.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:

Zgodnie z art. 124 k.p. pracownik, któremu powierzono mienie z
obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się odpowiada w pełnej wysokości
za szkodę powstałą w tym mieniu, od czego może się uwolnić, jeżeli
wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych. Konstru-
kcja tego przepisu przewiduje więc tzw. domniemanie odpowiedzialności
pracownika za szkodę powstałą w mieniu powierzonym. Rozkład ciężaru
dowodu przy tej odpowiedzialności przedstawia się w ten sposób, że
zakład pracy ma obowiązek wykazać prawidłowe powierzenie mienia i
zaistnienie w nim szkody wskutek niezwrócenia lub niewyliczenia się oraz
jej wysokość. Domniemanie odpowiedzialności pracownika nie oznacza
więc domniemania w zakresie wyrządzenia szkody i jej wysokości.
Udowodnienie tych okoliczności spoczywa na zakładzie pracy. Strona
powodowa wykazała, że pozwanemu powierzono mienie i że wyrządził on
szkodę przez niewyliczenie się z tego mienia. Pozwany nie wykazał, aby
szkoda powstała wskutek okoliczności od niego niezależnych. Jest przy
tym obojętne, czy kradzież powierzonych pozwanemu "biletów karnych"
miała zwykły czy też zuchwały charakter. Jeżeli był on bowiem pod
wpływem alkoholu w czasie, w którym posiadał te bilety to przyczynił się
(umożliwił, ułatwił) do dokonania kradzieży. W tym zakresie zarzuty rewizji
nadzwyczajnej nie mogą być uwzględnione.
Problem występujący w sprawie sprowadza się do oceny wysokości
szkody wyrządzonej przez pozwanego i związany jest ze szczególnym
charakterem powierzonego mu mienia w postaci tzw. "biletów karnych".
Należy uznać, że są to znaki legitymacyjne bądź znaki na okaziciela,
których charakter jest obecnie uregulowany w art. 92115 kodeksu
cywilnego. Przepis ten stanowi, że do znaków legitymacyjnych stwierdza-
jących obowiązek świadczenia stosuje się odpowiednio przepisy o
papierach wartościowych. Znaki legitymacyjne stosowane w obrocie są
różnego rodzaju i w zależności od tego różnie będzie oceniana ich wartość.
Istnieją znaki legitymacyjne wprost posiadające wartość wynikającą z
oznaczonej na nich ceny nominalnej, gdyż dla realizacji świadczenia,
którego spełnienia może żądać posiadacz, nie jest potrzebne nadanie im
jakichkolwiek dalszych cech. Takimi znakami będą np. znaczki pocztowe,
znaki opłat sądowych czy skarbowych, a także zwykłe bilety komunikacji
miejskiej. Szkoda polegająca na niewyliczeniu się z tego rodzaju znaków
legitymacyjnych polega na ich wartości nominalnej. Przy innych znakach
na okaziciela niezbędnym jest nadanie określonym drukom dodatkowych
cech, które dopiero pozwolą na realizację wynikającego z nich świad-
czenia. Będą to np. różnego rodzaju bilety wstępu. Niezbędnym jest
wpisanie przez upoważnioną osobę np. daty, oznaczenia miejsca lub
umieszczenie podpisu. Dopóki tych dodatkowych cech druk nie uzyska,
dopóty nie jest jeszcze znakiem legitymacyjnym, nie daje więc prawa do
realizacji świadczenia i jego wartość jest wartością zakupu przez zakład
pracy tego druku.
"Bilet karny" komunikacji autobusowej jest tego rodzaju znakiem
legitymacyjnym, który powstaje dopiero w pewnej szczególnej sytuacji.
Mianowicie osoba uprawniona - kontroler musi wypisać ten "bilet karny" w
przypadku, gdy pasażer korzysta z komunikacji bez ważnego biletu i
wręczyć go pasażerowi. Dopiero wówczas pasażer nabywa prawo do
świadczenia w postaci skorzystania z przejazdu. Do momentu wypisania i
wręczenia takiego §biletu karnego" pasażerowi mamy do czynienia jedynie
z drukiem tego biletu. Powierzenie takich §biletów karnych" jest więc
podobne do powierzenia biletów wstępu do kina jak w sprawie, w której
zapadła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 1977 r., IV PZP
7/76 (OSNCP 1977 z. 9 poz. 159, OSPiKA 1978 z. 1 poz. 13 z gl. J.
Krzyżanowskiego, NP 1978 nr 5 s. 804 z gl. A. Malanowskiego, NP 1978 nr
5 s. 808 z gl. J. Pietrzykowskiego), lecz nie jest to sytuacja identyczna.
Oczywiście jeżeli powierzenie druków "biletów karnych" nastąpiło osobie
uprawnionej do ich wypisania i wręczenia, to przy niewyliczeniu się z nich
zachodzi domniemanie faktyczne wyrządzonej szkody w wysokości
nominalnej wartości biletów. Jest to jednak tylko domniemanie faktyczne
pozwalające zakładowi pracy na stosunkowo proste wykazanie szkody w
tej wysokości, które może być przez pracownika obalone. Jak bowiem
wyżej wskazano, udowodnienie zaistnienia szkody i jej wysokości, także
przy odpowiedzialności za mienie powierzone, obciąża zakład pracy. Jeżeli
pracownik obali to domniemanie faktyczne np. przez wykazanie, że druki
biletów zostały mu skradzione, to obciążający zakład pracy obowiązek
wykazania wysokości szkody będzie polegał na udowodnieniu, że utracone
"bilety karne" były znakami legitymacyjnymi (a nie jedynie drukami), czyli,
że zostały wypełnione i wręczone pasażerom. Oczywiście będzie to bardzo
utrudnione ale możliwe, przy zastosowaniu wszelkich środków
dowodowych także łącznie z domniemaniami faktycznymi. Skradzione
druki "biletów karnych" mogły bowiem zostać wykorzystane przez innych
kontrolerów lub osoby podające się za takich kontrolerów, którzy weszli w
ich posiadanie. To może być przez zakład pracy wykazane choćby w
jednostkowych przypadkach np. przy okazji reklamacji zgłoszonych przez
pasażerów. Należy więc stwierdzić, że pracownik, któremu powierzono do
wyliczenia się "bilety karne" komunikacji autobusowej, uprawniony do ich
wystawiania, odpowiada za szkodę powstałą z niewyliczenia się z nich, w
wysokości ceny nabycia tych biletów przez pasażerów, chyba że wykaże,
iż zostały one utracone przez niego przed ich wystawieniem. W tej sytuacji
zakład pracy może udowodnić szkodę w wysokości ceny takich biletów,
jeżeli wykaże przy pomocy wszelkich środków dowodowych, łącznie z
domniemaniami faktycznymi, że zostały one wykorzystane.
Brak rozważenia tych okoliczności przez sądy orzekające w niniejszej
sprawie skutkuje uznanie, że zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go
wyrok Sądu Rejonowego zostały wydane przed wyjaśnieniem wszystkich
istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności. Skutkuje to uznanie
zasadności rewizji nadzwyczajnej i w wyniku jej uwzględnienia, uchylenie
wyroków sądów obu instancji i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania - art. 422 § 2 k.p.c. Przy ponownym rozpoznaniu Sąd
Rejonowy, uwzględniając powyższe poglądy prawne oraz ewentualne
wnioski dowodowe stron, ponownie przeanalizuje stan faktyczny sprawy.
W szczególności rozważyć należy, czy pozwany faktycznie wykazał, że
przedmiotowe bilety zostały mu skradzione (w tym zakresie postanowienie
o umorzeniu postępowania karnego nie jest wiążące). Należy dokładnie
przeanalizować okoliczności tej ewentualnej kradzieży oraz rozważyć, czy
przedmiotowe bilety nie zostały wykorzystane. W przypadku ustalenia, iż
bilety zostały skradzione i niewykorzystane wysokość szkody sprowadzać
się będzie do kosztów zakupu przez zakład pracy druków "biletów
karnych". Jeżeli natomiast w rzeczywistości niewyliczenie dotyczy "biletów
karnych" jako znaków legitymacyjnych to wysokość szkody będzie równa
wartości świadczeń, których znaki dotyczą - ich ceny płaconej przez
pasażerów.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji.

========================================

Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych - inne orzeczenia:
dokumentdata wyd.
[IA] I PRN 118/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/6/95
1996-08-21 
[IA] I PRN 103/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/6/93
1996-07-11 
[IA] I PRN 101/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/11/190
1996-11-07 
[IA] I PRN 99/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/9/151 Prawo Pracy 1997/3/34
1996-10-30 
[IA] I PRN 98/96   Wyrok SN
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 1997/9/150
1996-10-30 
  • Adres publikacyjny: