Wyrok z dnia 3 października 1995 r.
I PRN 62/95

Przysługująca pracodawcy swoboda dokonywania zmian organizacyjnych
nie może być wykorzystywana w celu obejścia przepisów o szczególnej ochronie
trwałości stosunku pracy.

Przewodniczący SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Maria Mańkowska,
Andrzej Kijowski (sprawozdawca),

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 października 1995 r., sprawy z po-
wództwa Zofii P. przeciwko Pracowni Konserwacji Zabytków Spółka z o.o. w R. o uz-
nanie za bezskuteczne wypowiedzenia warunków pracy, na skutek rewizji nadzwy-
czajnej Komisji Krajowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidar-
ność" od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Rzeszowie z dnia 2 marca 1995 r., [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Rzeszowie z dnia 13 grudnia 1994 r. [...] i sprawę przekazał
temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e

Powódka Zofia P. była od dnia 20 maja 1977 r. do dnia 30 czerwca 1991 r.
zatrudniona w Państwowym Przedsiębiorstwie Konserwacji Zabytków w R., a od dnia 1
lipca 1991 r. w będącej jego następcą prawnym pozwanej Spółce z o.o.- Pracownia
Konserwacji Zabytków w R. Stanowisko pracy powódki uległo likwidacji z dniem 1 paź-
dziernika 1994 r., a przypisane mu obowiązki przejęły dwie inne pracownice. Powódka
była jednak członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej NSZZ "Solidarność",
więc ze względu na przysługującą jej ochronę trwałości stosunku pracy, zakład pracy
nie wypowiedział umowy o pracę na zlikwidowanym stanowisku, tylko na podstawie art.
6 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.) dokonał wypowiedzenia
zmieniającego, proponując pracę na stanowisku sprzątaczki.
W odwołaniu do Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Rzeszowie powódka wniosła o
uznanie wypowiedzenia zmieniającego za bezskuteczne, gdyż zaproponowane warunki
pracy uznała za niezgodne z jej kwalifikacjami i degradujące ją pod względem
zawodowym. Wspomniany Sąd, wyrokiem z dnia 13 grudnia 1994 r., [...] powództwo
oddalił, podkreślając w uzasadnieniu, że nie może badać zasadności dokonywanych
zmian organizacyjnych, gdyż byłoby to naruszeniem praw pracodawcy w przedmiocie
wyboru pracownika do wypowiedzenia mu umowy o pracę, czy warunków pracy. W
stanie faktycznym sprawy możliwe zaś było na podstawie art. 10 ust. 4 ustawy
zastosowanie wypowiedzenia zmieniającego, gdyż likwidacja stanowiska pracy stanowi
przyczynę określoną w art. 1 ust. 1 ustawy.
Rewizję powódki oddalił Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Rzeszowie, który w uzasadnieniu swego wyroku z dnia 2 marca 1995 r. [...], uznał
wypowiedzenie zmieniające za dokonane bez naruszenia prawa.
Orzeczenia te rewizją nadzwyczajną z dnia 21 sierpnia 1995 r. zaskarżył NSZZ
"Solidarność", który zarzucił im naruszenie prawa materialnego i na tej podstawie
domagał się "zmiany" obu wyroków. W uzasadnieniu tego wniosku skarżący ar-
gumentuje, że ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r. dopuszcza wypowiedzenie zmieniające
treść stosunku pracy członka zarządu zakładowej organizacji związkowej tylko w
sytuacji określonej przez jej art. 6, a i wówczas wypowiedzenie takie nie może propo-
nować warunków dowolnie ustalonych przez pracodawcę i pomijać interesu pracownika,
zwłaszcza gdy podlega on szczególnej ochronie. Skarżący twierdzi też, że zaofe-
rowanie pracownikowi administracyjnemu stanowiska sprzątaczki jest niezgodne z
zasadami współżycia społecznego. Praca zawodowa stanowi bowiem nie tylko źródło
dochodu oraz istotny element kształtowania osobowości, ale wyznacza także pozycję
społeczną pracownika.
Skarżący podnosi wreszcie, że "przedmiotowa sprawa wydaje się należeć do
grupy przypadków", gdy pracodawca chcący pozbyć się pracownika oferuje mu w ra-
mach wypowiedzenia zmieniającego takie warunki, co do których z góry wiadomo, że
pracownik ich nie zaakceptuje.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Trwałość stosunku pracy powódki,
będącej członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej, podlega bowiem szcze-
gólnej ochronie(art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych - Dz. U.
Nr 55, poz. 234 ze zm.), obejmującej również sytuację powodującą konieczność
zmniejszenia w zakładzie zatrudnienia z przyczyn organizacyjno-ekonomicznych lub
produkcyjno-technologicznych, a więc z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz. U. z 1990 r. ,Nr 4, poz. 19 ze zm.). Pomimo wystąpienia takich przyczyn i
wynikającej z nich konieczności zwolnień, zakład pracy może członkowi zarządu
zakładowej organizacji związkowej jedynie wypowiedzieć warunki pracy lub płacy i to
pod warunkiem, że jego dalsze zatrudnienie na zajmowanym stanowisku "nie jest
możliwe" (art. 6 ust. 1 ustawy).
Taką "niemożliwość" powoduje zawsze likwidacja danego stanowiska pracy,
jeżeli przypisane mu czynności wyłącza z zakresu statutowych zadań zakładu pracy. W
celu oszczędzania na kosztach pracy zakłady stosują również likwidację stanowisk w
następstwie kumulowania czynności wykonywanych na różnych stanowiskach. Takie
"dociążenie" jednego, czy kilku stanowisk pracy powoduje bowiem, że inne stanowisko,
czy stanowiska stają się w strukturze zakładu zbędne. Choć zakładom pracy
przysługuje w zasadzie swoboda dokonywania podobnych zmian organizacyjnych, to
nie może być ona wykorzystywana w celu obejścia przepisów o szczególnej ochronie
trwałości stosunku pracy. Pracodawca nie może więc połączyć czynności wykonywa-
nych na stanowisku zajmowanym przez członka zarządu zakładowej organizacji związ-
kowej i czynności przydzielonych innym stanowiskom takiego samego, czy podobnego
rodzaju po to, aby szczególnie chronionego pracownika zwolnić z powołaniem się na
likwidację jego stanowiska pracy. Aby się zatem na wypadek sporu uwolnić od zarzutu
obejścia prawa, zakład pracy musi wykazać, że zatrudnienie funkcjonariusza
związkowego nie byłoby z merytorycznych przyczyn, tzn. z przyczyn pozostających
poza sferą jego działalności związkowej, możliwe również po przekształceniu
dotychczasowego stanowiska, polegającym na zaproponowaniu szerszego zakresu
pracowniczych czynności.
Postępowanie dowodowe w niniejszej sprawie było natomiast prowadzone bez
wyodrębnienia dwóch wyraźnie różnych typów likwidacji stanowisk pracy i przy
założeniu, że bez względu na przysługiwanie pracownikowi ogólnej, czy szczególnej
(wzmożonej) ochrony trwałości stosunku pracy, sąd może w swobodę wyboru pra-
cownika do zwolnienia w następstwie kumulacji stanowisk ingerować tylko wtedy, gdyby
między zwalnianym a pozostałymi pracownikami z danej grupy zawodowej wystąpiły
"rażące różnice". Takie założenie podzielił również Sąd Wojewódzki, który w
uzasadnieniu wyroku oddalającego rewizję niesłusznie sugeruje, że wywody o po-
zorności likwidacji, będącej w istocie "przesunięciem kadrowym", nie utrzymały się
dlatego, gdyż nie doszło do połączenia dwóch stanowisk, tylko do podzielenia zakresu
czynności powódki pomiędzy stanowisko do spraw kadrowych i stanowisko do spraw
obsługi sekretariatu oraz dział księgowości. Tymczasem dla prawnej oceny
przedmiotowej sprawy nie ma znaczenia, czy zakres czynności powódki został przejęty
przez dwa, bądź więcej stanowisk pracy w ramach tej samej, względnie różnych
komórek organizacyjnych.
W takiej sytuacji oba zaskarżone wyroki należało uchylić i przekazać sprawę
Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W toku ponownego rozpoznania
sprawy Sąd Rejonowy przeprowadzi postępowanie dowodowe w kierunku zbadania,
czy sposób kumulacji czynności pracowniczych w obrębie administracyjnych stanowisk
pracy w pozwanej Spółce nie miał na celu obejścia przepisów o szczególnej ochronie
trwałości stosunku pracy powódki.
Dopiero po wykluczeniu takiej ewentualności Sąd ustali szczegółowe okolicz-
ności i motywy zaoferowania powódce pracy sprzątaczki. Sąd będzie się przy tym
kierował dyrektywą, że rodzaj oferowanej pracy powinien uwzględniać stan zdrowia i
zawodowe kwalifikacje pracownika, z wyłączeniem tzw. prac prostych, nie wymagają-
cych żadnych kwalifikacji. Proponowanie takiej pracy nie może być jednak w warunkach
rynku pracy charakteryzującego się wysoką stopą bezrobocia uważane za degradujące
pracownika pod względem zawodowym, nawet jeśli nowe zatrudnienie pozostaje
nieadekwatne wobec dotychczasowego statusu socjalno-zawodowego. Zaoferowanie
podobnej pracy nie może jednak mieć na celu szykanowania pracownika, choć o takim
zamiarze pracodawcy wolno by mówić po wszechstronnym rozważeniu wszystkich
okoliczności sprawy.
Kierując się powyższymi przesłankami Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 2
k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

========================================