Wyrok z dnia 7 września 1994 r.
I PRN 54/94

Począwszy od dnia 18 sierpnia 1990 r. w zakładowym systemie wynagra-
dzania można określić kwotowo wysokość składników wynagrodzenia oraz
innych świadczeń naliczanych dotychczas w relacji do najniższego wynagrodze-
nia, albo przyjąć inną podstawę ich wymiaru niż najniższe wynagrodzenie (art. 4
ust. 2 ustawy z dnia 19 lipca 1990 r. o zmianie ustawy o zasadach tworzenia
zakładowych systemów wynagradzania oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz. U.
Nr 55, poz. 319).

Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca), Sędziowie SN: Janusz
Łętowski, Jadwiga Skibińska-Adamowicz,

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 września 1994 r. sprawy z powództwa
Antoniego R. przeciwko Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa-Gospodarstwu
Rolnemu w B. o wynagrodzenie, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej [...] od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Bartoszycach z dnia
24 maja 1993 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punktach I, II i V i w tym zakresie przekazał
sprawę Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Bartoszycach do ponownego rozpozna-
nia;
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną w pozostałym zakresie.

U z a s a d n i e n i e
Powód Antoni R. wniósł o zasądzenie od Gospodarstwa Rolnego-Skarbu
Państwa w B. wyrównania ekwiwalentu pieniężnego za ziemniaki za 1992 r., wyrówna-
nia ekwiwalentu za mieszkanie za okres od 1 kwietnia 1991 r. do 31 marca 1993 r. oraz
wyrównania dodatku funkcyjnego, które według niego nie zostały wypłacone we
właściwej wysokości wskutek "zaniżenia najniższego wynagrodzenia".
Strona pozwana uznała powództwo i w oparciu o nie Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w
Bartoszycach przyjął, że roszczenia powoda są uzasadnione postanowieniami
zakładowej umowy zbiorowej. Wyrokiem z dnia 10 maja 1993 r., [...], Sąd Rejonowy
uwzględnił powództwo i zasądził na rzecz powoda kwotę 41.612.600 zł z odsetkami
tytułem wyrównania dodatku funkcyjnego, premii i dodatku stażowego, kwotę 7.995.000
zł tytułem wyrównania ekwiwalentu pieniężnego za mieszkanie i kwotę 750.000 zł
tytułem wyrównania ekwiwalentu za ziemniaki.
Wyrok ten zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Pracy i Polityki Socjalnej.
Minister zarzucił zaskarżonemu wyrokowi rażące naruszenie prawa, a w szczególności
art. 2411 § 6 w zw. z art. 2415 i art. 24116, 2418 w zw. z art. 24111 § 2 kodeksu pracy
oraz postanowień art.12 ust. 2 układu zbiorowego pracy dla pracowników państwowych
przedsiębiorstw rolnych z dnia 30 marca 1989 r., a także art. 3 i art. 4772 § 2 k.p.c.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Skarżący w szczególności zarzucił, że wyliczenie wynagrodzenia powoda opiera
się na założeniu, że określone w zakładowej umowie zbiorowej z dnia 28 czerwca 1989
r. stawki wynagrodzenia zasadniczego oraz tzw. pochodne składniki wynagrodzenia
(dodatki funkcyjne, dodatki stażowe i nagrody jubileuszowe oraz ekwiwalenty za
niekorzystanie z mieszkania zakładowego) powinny być automatycznie podwyższane
wraz ze wzrostem najniższego wynagrodzenia pracowników, ustalanego na podstawie
art. 79 k.p. przez Radę Ministrów, a następnie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.
Skarżący zarzuca jednak, że zasada taka obowiązywała w pozwanym zakładzie tylko
do dnia 31 grudnia 1990 r. Począwszy bowiem od dnia 1 stycznia 1991 r. wszedł w
życie protokół dodatkowy nr 6 do zakładowej umowy zbiorowej, w którym ustalono
stawkę płacy zasadniczej w najniższej kategorii zaszeregowania na 298.000 zł,
najniższe wynagrodzenie jako podstawę ustalenia wysokości odprawy emerytalnej i
120.000 zł jako podstawę pozostałych pochodnych wynagrodzenia zasadniczego.
Od dnia 1 marca 1991 r. wszedł w życie protokół dodatkowy nr 7, w którym
określono dokładnie sposób obliczania pochodnych wynagrodzenia zasadniczego.
Postanowiono, że dodatki za pracę w porze nocnej oblicza się biorąc pod uwagę kwotę
550.000 zł, a dodatki funkcyjne, ekwiwalenty za mieszkanie, dodatki stażowe i nagrody
jubileuszowe za okresy pracy w poprzednich zakładach pracy - kwotę 120.000 zł.
Protokołem dodatkowym nr 8, który wszedł w życie dnia 1 stycznia 1992 r.
podwyższono do 150.000 zł podstawę obliczania pochodnych wynagrodzenia
zasadniczego oraz ustalono stawkę płacy zasadniczej w najniższej kategorii
zaszeregowania na 300.000 zł.
Wreszcie protokołem dodatkowym nr 9 obowiązującym od dnia 1 sierpnia 1992 r.
ustalono stawkę w najniższej kategori zaszeregowania na 380.000 zł, pozostawiając
bez zmian podstawę obliczania pochodnych składników wynagrodzenia.
Według skarżącego Sąd, pomijając w ustaleniach wyżej opisane zmiany zakła-
dowej umowy zbiorowej, naruszył obowiązek wszechstronnego zbadania wszystkich
istotnych okoliczności sprawy. Zdaniem skarżącego uprawnienie stron zakładowej
umowy zbiorowej do jej modyfikacji w wyżej przedstawiony sposób nie może być
kwestionowane. Art. 24111 § 1 pkt 2 k.p. w kwestii zasad tworzenia zakładowych
systemów wynagradzania przy zawieraniu zakładowej umowy zbiorowej odsyła do
odrębnych przepisów, które zawiera ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach
tworzenia zakładowych systemów wynagradzania. Ustawa ta, w dniu zawarcia
zakładowej umowy zbiorowej w pozwanym zakładzie pracy, określała zgodnie z jej art.
11 ust. 2 (jednolity tekst: Dz. U. z 1988 r., Nr 28, poz. 196), że stawka wynagrodzenia
zasadniczego w najniższej kategorii zaszeregowania nie może być niższa od
najniższego wynagrodzenia, a stosunek stawki najniższego do najwyższego wyna-
grodzenia nie może być mniejszy niż 1:1,6 dla stanowisk robotniczych i 1:3 dla
stanowisk nierobotniczych. W wówczas obowiązującym brzmieniu ustawa ta nakazy-
wała przyjmowanie najniższego wynagrodzenia jako minimalnej podstawy, od której
oblicza się pochodne składniki wynagrodzenia zasadniczego, jak dodatki za pracę
nadliczbową, nocną, w szkodliwych warunkach, dodatki stażowe i nagrody
jubileuszowe. Najniższe wynagrodzenie ustalane przez Radę Ministrów służyło
wówczas do budowy tabeli płac zasadniczych i określenia proporcji płacowych.
Skarżący podniósł, że stan prawny uległ w tym zakresie zmianie począwszy od
dnia 18 sierpnia 1990 r., tj. z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 19 lipca l990 r.
zmieniającej ustawę o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania (Dz.
U. Nr 55, poz. 319). Zmiana ta polegała w szczególności na zniesieniu zasady, że
najniższa stawka płacy zasadniczej nie może być niższa niż najniższe wynagrodzenie.
Wynagrodzenie to pozostało jedynie jako minimalna podstawa ustalenia dodatkowego
wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, wynagrodzenia za czas postoju
oraz odprawy emerytalnej. Zakłady pracy uzyskały tym samym swobodę w ustalaniu
wysokości stawek osobistego zaszeregowania i podstaw obliczania innych składników,
bez względu na to, czy zakład pracy był objęty układem zbiorowym pracy. Zdaniem
skarżącego z dniem wejścia w życia cytowanej ustawy z dnia 19 lipca 1990 r. najniższe
wynagrodzenie zmieniło charakter prawny i stało się rodzajem minimum socjalnego w
miejsce dotychczasowego wskaźnika budowy tabel płac. W świetle nowego stanu
prawnego zmiany dokonywane w zakładowej umowie zbiorowej w pozwanym zakładzie
pracy były dopuszczalne.
Minister Pracy wywodził dalej, że "zarzutu zaniżenia najniższego wynagrodzenia"
nie można także opierać na postanowieniach załącznika nr 2 do układu zbiorowego
pracy dla pracowników państwowych przedsiębiorstw rolnych z dnia 30 marca 1989 r.,
które określają minimalną wysokość stawek wynagrodzenia zasadniczego i innych
składników wynagrodzenia w procencie najniższego wynagrodzenia. Postanowienia te
nie mogą stanowić bezpośredniej podstawy dochodzenia roszczeń pracowniczych.
Zgodnie bowiem z art.12 ust. 2 tego układu zbiorowego zastosowanie w zakładowej
umowie zbiorowej postanowień układu zbiorowego dotyczących wynagrodzeń może
nastąpić, pod warunkiem posiadania wypracowanych przez zakład środków, zgodnie z
zasadą samofinansowania. Według skarżącego układ zbiorowy wyraźnie odsyła do
zakładowej umowy zbiorowej jako podstawy formułowania roszczeń pracowniczych. To
rozwiązanie jest zgodne z regulacją art. 2418 § 2 k.p. Zatem postanowienia załącznika
nr 2 do układu zbiorowego mogłyby być stosowane w pozwanym zakładzie pracy
wówczas, gdyby zakład posiadał odpowiednie środki na wynagrodzenia.
Minister Pracy wywodził nadto, że postanowienia zakładowej umowy zbiorowej i
zmiany w niej dokonane protokołami dodatkowymi zastępują z dniem ich wejścia w
życie odpowiednie warunki umów o pracę (art. 2417§ 6 w zw. z art. 2415 i art. 24118 k.p.)
bez konieczności dokonywania wypowiedzeń zmieniających. Naruszenie interesu
Rzeczypospolitej Polskiej uzasadniał tym, że Sąd bez dostatecznego ustalenia stanu
faktycznego i jego prawnej oceny, poprzestał na uznaniu powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 213 § 2 k.p.c. sąd nie jest związany uznaniem pozwu. Może
poprzestać na nim, ale tylko wtedy, gdy znajduje ono uzasadnienie w okolicznościach
sprawy. Inaczej mówiąc, jeżeli w okolicznościach sprawy uznanie pozwu budzi
wątpliwości, sąd nie może poprzestać na jego przyjęciu. Powinien wówczas
przeprowadzić normalne postępowanie dowodowe i dokonać prawnej oceny ustalonego
stanu faktycznego.
W niniejszej sprawie uznanie pozwu powinno było wzbudzić wątpliwości Sądu
Rejonowego, w szczególności wobec treści zakładowej umowy zbiorowej zawartej w
dniu 28 czerwca 1989 r. między dyrektorem Państwowego Przedsiębiorstwa Gospo-
darki Rolnej w B. a Związkiem Zawodowym pracowników tego Przedsiębiorstwa.
Uznanie pozwu powinno być wątpliwe zwłaszcza w świetle protokołów dodatkowych do
tej zakładowej umowy zbiorowej. W dniu 1 stycznia 1991 r. wszedł w życie protokół
dodatkowy nr 6, który w pkt 2 stwierdził, że odprawy emerytalne należy liczyć od
najniższego wynagrodzenia ustawowego, obowiązującego w danym okresie, a pozosta-
łe pochodne od kwoty 120.000 zł. Od 1 marca 1991 r. obowiązywał protokół dodatkowy
nr 7, który ustalał, że odprawy emerytalne należy liczyć od najniższego wynagrodzenia
ustawowego obowiązującego w dniu nabycia prawa do tejże odprawy, dodatki za pracę
w porze nocnej oraz dodatki za pracę w warunkach szkodliwych od kwoty 550.000 zł, a
pozostałe pochodne (dodatki funkcyjne, ekwiwalenty za mieszkanie, za staż pracy w
poprzednich zakładach, nagrody jubileuszowe) od kwoty 120.000 zł. Od 1 stycznia 1992
r. wszedł w życie protokół dodatkowy nr 8, który przyjął, że pozostałe pochodne należy
obliczać od kwoty 150.000 zł. Wreszcie od 1 sierpnia 1992 r. wszedł w życie protokół
dodatkowy nr 9, zgodnie z którym podwyższono najniższą stawkę zaszeregowania, lecz
nie zmieniono podstawy naliczania pochodnych wynagrodzenia.
Zasad wynikających z wyżej opisanych protokołów dodatkowych do zakładowej
umowy zbiorowej nie uwzględnił Sąd Rejonowy przy obliczeniu należności powoda z
tytułu pochodnych składników od jego wynagrodzenia zasadniczego oraz z tytułu
ekwiwalentu za mieszkanie. Należności te Sąd obliczał od najniższego wynagrodzenia
pracowniczego, uwzględniając wszystkie jego zmiany.
W szczególności przyjmował jako podstawę obliczania tych należności:
550.000 zł w okresie od 1 stycznia 1991 r. do 31 marca 1991 r.;
605.000 zł w okresie od 1 kwietnia 1991 r. do 30 czerwca 1991 r.;
632.400 zł w okresie od 1 lipca 1991 r. do 30 września 1991 r.;
652.000 zł w okresie od 1 października 1991 r. do 30 listopada 1991 r.;r.;
700.000 zł w okresie od 1 grudnia 1991 r. do 31 grudnia 1991 r.;
875.000 zł w okresie od 1 stycznia 1992 r. do 30 kwietnia 1992 r.;
1.000.000 zł w okresie od 1 maja 1992 r. do 31 lipca 1992 r.;
1.200.000 zł w okresie od 1 sierpnia 1992 r. do 31 sierpnia 1992 r.;
1.300.000 zł w okresie od 1 września 1992 r. do 30 września 1992 r.;
1.350.000 zł w okresie od 1 października 1992 r.do 31 grudnia 1992 r. oraz
1.500 000 zł w okresie od 1 stycznia 1993 r. do 31 marca 1993 r.
Sąd Rejonowy nie uwzględnił postanowienia art. 2 pkt 8 zakładowej umowy
zbiorowej, zgodnie z którym przez użyte w umowie określenie "najniższe wynagro-
dzenie" rozumie się obowiązujące w dniu 1 stycznia danego roku najniższe wynagro-
dzenie pracowników uspołecznionych zakładów pracy, określone przez Radę Ministrów.
Z przepisu tego wynikałoby, że przy obliczaniu pochodnych od wynagrodzenia
zasadniczego, jako podstawę przyjmować należało najniższe wynagrodzenie
obowiązujące na początku roku kalendarzowego i nie uwzględniać jego zmian w ciągu
roku.
Należy w pełni podzielić wywody rewizji nadzwyczajnej co do możliwości
ukształtowania po dniu 18 sierpnia 1990 r. podstawy obliczenia pochodnych składników
wynagrodzenia w oderwaniu od najniższego wynagrodzenia. W sposób jednoznaczny
stanowił o tym art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 19 lipca 1990 r. o zmianie ustawy o zasadach
tworzenia zakładowych systemów wynagradzania oraz zmianie niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 55, poz. 319) wskazując, że zakładowy system wynagradzania może określić
kwotowo wysokość składników wynagrodzenia oraz innych świadczeń naliczanych
dotychczas w relacji do najniższego wynagrodzenia, albo przyjąć inną podstawę ich
wymiaru niż najniższe wynagrodzenie. Po tej zmianie ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r.
o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania (jednolity tekst: Dz. U. z
1990 r., Nr 69, poz. 407) wiąże z najniższym wynagrodzeniem określanym przez
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej jedynie dodatkowe wynagrodzenie za godziny
nadliczbowe, dodatkowe wynagrodzenie za pracę w porze nocnej oraz w warunkach
szkodliwych dla zdrowia, szczególnie uciążliwych i niebezpiecznych, wynagrodzenie za
czas niezawinionego przez pracownika przestoju oraz odprawę emerytalną (art. 13-15 i
18 ust. 3 tej ustawy). Nie ma natomiast takiego powiązania z innymi pochodnymi
składnikami wynagrodzenia. W szczególności dotyczy to dodatku za staż pracy (art.16
tej ustawy), czy nagrody jubileuszowej (art.17 tej ustawy). Nie było więc prawnych
przeszkód do ustalenia w protokołach dodatkowych innych podstaw obliczania
pochodnych składników wynagrodzenia.
Należy jednak zwrócić uwagę na to, że zgodnie z art. 25 ust. 2 cyt. ustawy z dnia
26 stycznia 1984 r jeżeli zakład pracy, tak jak strona pozwana, jest objęty układem
zbiorowym pracy, to do zakładowej umowy zbiorowej, określającej zakładowy system
wynagradzania, stosuje się art. 6 ust. 6 ustawy. Oznacza to, że zmiana porozumienia
zawierającego zakładowy system wynagradzania, o ile porozumienie tak stanowi, może
nastąpić w protokole dodatkowym bez uzyskania pozytywnej opinii rady pracowniczej i
pozytywnej opinii ogólnego zebrania pracowników (delegatów), ale tylko w zakresie
zmian polegających na podwyższeniu wysokości ustalonych w porozumieniu
składników wynagrodzenia. W materiale dowodowym sprawy nie występują dowody
pozwalające na stwierdzenie, czy powyższe wymogi zostały spełnione.
Ostatecznie należy stwierdzić, że w przeważającej części rewizja nadzwyczajna
jest uzasadniona, gdyż Sąd Rejonowy poprzestając na uznaniu pozwu, w sytuacji, gdy
budził on wątpliwości w okolicznościach sprawy, nie wyjaśnił wszystkich istotnych
faktów, niezbędnych dla jej rozstrzygnięcia. Dotyczy to roszczeń powoda o pochodne
składniki wynagrodzenia (dodatek stażowy, funkcyjny i premie) oraz o ekwiwalent za
mieszkanie. W tym zakresie (pkt I, II i V) zaskarżony wyrok podlegał więc na zasadzie
art. 422 § 2 k.p.c. uchyleniu a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania.
Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie stało na przeszkodzie przekroczenie terminu
sześciu miesięcy z art. 421 § 2 k.p.c., gdyż zaskarżony wyrok jako wydany bez
dostatecznego wyjaśnienia istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, narusza
także interes Rzeczypospolitej Polskiej. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd
Rejonowy przede wszystkim uzupełni postępowanie dowodowe w zakresia spełnienia
przesłanek do skutecznej zmiany treści zakładowej umowy zbiorowej protokołami
dodatkowymi, a następnie dokona prawnej oceny ustalonego stanu faktycznego z
uwzględnieniem wyżej wskazanych ocen.
Rewizja nadzwyczajna zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego w całości. Nie
zawierała jednak żadnych zarzutów w stosunku do uwzględnienia roszczenia o
wyrównanie ekwiwalentu za ziemniaki (pkt III). Na rozprawie przed Sądem Najwyższym
pełnomocnicy strony pozwanej oświadczyli, że nie kwestionują zasądzenia na rzecz
powoda z tego tytułu kwoty 750.000 zł. Sąd Najwyższy nie dopatrzył się niepra-
widłowości w zasądzeniu tej kwoty. Wobec tego w części skarżącej zasądzenie na
rzecz powoda wyrównania z tytułu ekwiwalentu za ziemniaki rewizja nadzwyczajna
została oddalona na zasadzie art. 421 § 1 k.p.c.

========================================