Wyrok z dnia 21 czerwca 1994 r.
I PRN 38/94


Podstawę do obliczenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów stanowiło:

- w okresie od 1 stycznia 1991 r. do 5 listopada 1991 r. przeciętne
wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej z I kwartału 1991 r. wraz z wypłatami z
zysku;

- w okresie od 6 listopada 1991 r. do 31 maja 1992 r. przeciętne wynagrodzenie
w sferze produkcji materialnej z I kwartału 1991 r. bez wypłat z zysku;

- w okresie od 1 czerwca 1992 r. do 31 grudnia 1992 r. przeciętne
wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej z I kwartału 1992 r. bez wypłat z zysku.


Przewodniczący SSN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Kazimierz Jaśkowski, Maria Mańkowska,


Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, po rozpoznaniu w dniu
21 czerwca 1994 r. sprawy z powództwa Jerzego W. przeciwko Sądowi Wojewódzkiemu w
Sz. o wynagrodzenie, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od
wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 18
listopada 1993 r. [...],


u c h y l i ł zaskarżony wyrok w punkcie III oddalającym rewizję strony pozwanej
oraz w punkcie I zasądzającym od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 46.212.505 zł
(czterdzieści sześć milionów dwieście dwanaście tysięcy pięćset pięć złotych) wraz z
odsetkami, a także uchylił poprzedzające tenże wyrok wyroki Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie z dnia 19 listopada 1992 r. i z dnia 18 lutego
1993 r. [...] w części uwzględniającej powództwo do wymienionej wyżej kwoty i w tym
zakresie przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Szczecinie do ponownego rozpoznania.

U z a s a d n i e n i e


Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie
wyrokiem z dnia 19 listopada 1992 r. w punkcie I zasądził od Skarbu Państwa-Sądu
Wojewódzkiego w Sz. na rzecz powoda Jerzego W. kwotę 31.846.871 z ustawowymi
odsetkami od 7 lipca 1992 r. oraz kwotę 20.315.615 zł z ustawowymi odsetkami od 1
października 1992 r., a ponadto w punkcie II ustalił, że wynagrodzenie powoda w
1992 r. winno być ustalone i odpowiednio wyrównane za I kwartał 1992 r. od kwoty
2.459.000 zł, za II kwartał 1992 r. od kwoty 2.637.000 zł i za III kwartał 1992 r. od
kwoty 2.967.000 zł przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej w
gospodarce narodowej bez wypłat z zysku, łącznie z podatkiem dochodowym od
osób fizycznych.

Wyrokiem uzupełniającym z dnia 18 lutego 1993 r. Sąd Wojewódzki uzu-
pełnił powyższy wyrok przez dodanie w pkt II następującego rozstrzygnięcia: "i
zasądzenia na rzecz powoda Jerzego W. od pozwanego Skarbu Państwa-Sądu
Wojewódzkiego w Sz. kwotę 31.041.182 zł (trzydzieści jeden milionów czterdzieści
jeden tysięcy sto osiemdziesiąt dwa) z ustawowymi odsetkami 60% w stosunku
rocznym poczynając od 19 listopada 1992 roku".

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i
wnioski:

Powód w spornym czasie od 1 stycznia 1990 r. do 30 września 1992 r. był
zatrudniony na stanowisku sędziego Sądu Wojewódzkiego w Sz. Wypłacane mu
wynagrodzenie za pracę było sprzeczne z art. 71 § 1 Prawa o ustroju sądów po-
wszechnych (jednolity tekst Dz.U. z 1990 r., Nr 23, poz. 138) oraz z rozporządzeniem
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 września 1990 r. w sprawie wyna-
grodzeń sędziów sądów powszechnych oraz asesorów i aplikantów sądowych (Dz.
U. Nr 66, poz. 392), gdyż do obliczenia tego wynagrodzenia strona pozwana przyj-
mowała niższą podstawę niż wynikającą z przeciętnego wynagrodzenia w sferze
produkcji materialnej w gospodarce narodowej ogłaszanego co kwartał przez
Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczy-
pospolitej Polskiej. Wbrew stanowisku strony pozwanej powyższe przepisy dotyczące
zasad wynagradzania sędziów nie zostały zmienione ustawą z dnia 28 września
1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396)
oraz ustawą z dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach gospodarki finansowej państwa w
1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 83), gdyż te ostatnie przepisy mają charakter ustrojo-
wo-finansowy i służą kształtowaniu środków na wynagrodzenia pracowników w
sferze budżetowej. Gdyby zaś ustawodawca zamierzał obniżyć wynagrodzenia
sędziów wynikające z przepisów płacowych rangi ustawowej, to dokonałby od-
powiedniej ich zmiany, czego jednak nie uczynił.

Sąd Wojewódzki uznał również za zasadne roszczenie powoda dotyczące
odsetek oraz roszczenie z tytułu waloryzacji zaległego wynagrodzenia na podstawie
art. 3581 § 3 k.c.

Na skutek rewizji strony pozwanej rozpoznawał sprawę Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, który wyrokiem z dnia 18 listopada
1993 r., [...] zmienił zaskarżone wyroki w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej
na rzecz powoda kwotę 46.212.505 zł z ustawowymi odsetkami od 19 grudnia 1992
r. i oddalił powództwo w pozostałej części, umorzył postępowanie rewizyjne odnośnie
do kwoty 948.000 zł i oddalił rewizję w pozostałym zakresie.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia Sądu I instancji, iż wynagrodzenie
powoda powinno być zgodne z art. 71 Prawa o ustroju sądów powszechnych
przewidującym systematyczną waloryzację wynagrodzeń sędziowskich przez
przyjęcie za podstawę do ustalenia ich wysokości bieżącego przeciętnego wyna-
grodzenia w sferze produkcji materialnej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego z faktu, że
norma budżetowa lub okołobudżetowa wprowadza na czas oznaczony uregulowania
niezgodne z ustawowo gwarantowanymi uprawnieniami majątkowymi obywateli, nie
wynika zawieszenie odpowiednich uprawnień. Normy takie mają rangę wyznaczeń
budżetowych, wiążących jedynie organy wykonawcze państwa. Wyznaczenia te nie
naruszają jednak samych uprawnień, w związku z czym rozstrzygnięcie sporu
sądowego następuje w oparciu o ustawową normę przyznającą świadczenie, z
pominięciem niezgodnych z nią wyznaczeń budżetowych.

Sąd Apelacyjny nie podzielił natomiast stanowiska Sądu Wojewódzkiego
odnośnie do waloryzacji dochodzonych świadczeń oraz odnośnie do okresu, za który
należą się powodowi odsetki i dlatego zmieniając częściowo zaskarżony wyrok
obniżył zasądzoną na rzecz powoda należność do kwoty 46.212. 505 zł przyznając
też od niej odsetki w wysokości 60% w stosunku rocznym od dnia 19 grudnia 1992 r.
do dnia 30 kwietnia 1993 r. i w wysokości 54% od dnia 1 maja 1993 r. oraz oddalił
powództwo w pozostałej części. Na kwotę 46.212.505 zł. składają się niedobory
przysługującego powodowi wynagrodzenia od 1 stycznia 1989 r. do 30 września
1992 r. wynoszące 58.668.105 zł (wskazane dokładnie na stronicach 79-80 uzasad-
nienia), pomniejszone o kwotę 11.507.600 zł wypłaconą w grudniu 1992 r. oraz
kwotę 948.000 zł wypłaconą w kwietniu 1993 r.

Od powyższego wyroku Minister Sprawiedliwości złożył rewizję nad-
zwyczajną opartą na zarzucie rażącego naruszenia art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28
września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. (Dz. U. Nr 87,
poz. 396) i art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach gospodarki
finansowej państwa w 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 83) i na podstawie art. 417 § 1
k.p.c. wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w części zasądzającej na rzecz
powoda kwotę 46.212.505 zł. (pkt I) oraz w części oddalającej rewizję (pkt III) oraz
poprzedzających go wyroków Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Szczecinie z dnia 19 listopada 1991 r. i z dnia 18 lutego 1993 r. w
sprawie [...] i przekazanie sprawy temu ostatniemu Sądowi do ponownego roz-
poznania.

Rewidujący podniósł, że - wbrew poglądowi obu Sądów art. 4 ust. 1 ustawy z
dnia 28 września 1991 r. i art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. kształtowały
wynagrodzenia sędziów w czasie w nich wskazanym i dlatego na ich podstawie
należało ustalić wynagrodzenie powoda. Pogląd Sądów o charakterze "ustrojowo-
finansowym" tych przepisów pozostaje w sprzeczności z ich wyraźną treścią, zaś
okoliczność, że w wymienionych ustawach nie nastąpiła zmiana art. 71 Prawa o
ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 1990 r., Nr 23, poz. 138) jest bez znaczenia,
gdyż w razie sprzeczności między przepisami różnych ustaw, w przypadku, gdy
późniejsze nie uchylają w sposób wyraźny wcześniejszych, obowiązuje zasada lex
posterior derogat priori.

Rewidujący podkreślił również, że na moc obowiązującą art. 4 ust. 1 ustawy
z dnia 28 września 1991 r, nie ma wpływu orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z
dnia 29 stycznia 1992 r., K. 15/91, uznające ten przepis za niezgodny z przepisami
Konstytucji, gdyż Sejm Rzeczypospolitej Polskiej nie dokonał odpowiedniej jego
zmiany, ani nie uchylił go w całości lub w części.


Sąd Najwyższy zważył, co następuje:


Przedmiotowa sprawa jest jedną z kilkunastu spraw dotyczących wy-
nagrodzeń sędziowskich rozpoznawaną przez Sąd Najwyższy na skutek rewizji
nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości. Jej istota zawarta jest w pytaniu, czy
przepisy rangi ustawowej dotyczące gospodarki finansowej państwa mogą wyłączyć
przepisy o wynagrodzeniu sędziów zawarte w Prawie o ustroju sądów pow-
szechnych, które to prawo - jak wskazuje tytuł ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r.
(jednolity tekst: Dz. U. z 1990 r., Nr 23, poz. 138) - zawiera przepisy o charakterze
ustrojowym.

Wbrew zapatrywaniu obydwu Sądów - na pytanie to należy udzielić odpo-
wiedzi twierdzącej. Przed bliższym wyjaśnieniem tego stanowiska trzeba jednak
odnieść się do regulacji prawnej istniejącej w okresie spornym od 1 stycznia 1990 r.
do 30 września 1992 r.

Przed dniem 1 stycznia 1991 r. wynagrodzenie sędziów określał w sposób
kompletny art. 71 wymienionej wyżej ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o
ustroju sądów powszechnych.Wynika z niego, że wynagrodzenie sędziów jest równe
i stanowi, odpowiednio do rangi stanowiska sędziego, wielokrotność przeciętnego
wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej, a tym, co różnicuje wynagrodzenie
sędziów, jest staż pracy i pełniona funkcja. Z powyższym przepisem pozostaje w
związku uchwała Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1989 r. w sprawie wynagradzania
sędziów sądów powszechnych, notariuszy oraz asesorów i aplikantów sądowych i
notarialnych (M.P. Nr 5, poz. 49), a obecnie rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 20
września 1990 r. w sprawie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych oraz
asesorów i aplikantów sądowych (Dz. U. Nr 66, poz. 392), które wskazują mnożniki
dla wielokrotności.

Przedstawiona regulacja rozumiana była w ten sposób, że podstawą
ustalenia wynagrodzenia sędziego stanowi przeciętne wynagrodzenie w sferze
produkcji materialnej wraz z wypłatami z zysku z tego okresu, w którym powstaje
prawo sędziego do wynagrodzenia, przy zastosowaniu odpowiedniego mnożnika.
Inaczej mówiąc - z przepisów tych wynikała zasada bieżącej waloryzacji wy-
nagrodzeń sędziowskich. Tak przyjął, na przykład, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
22 sierpnia 1991 r., I PZP 34/91, oraz w uchwale z dnia 27 maja 1993 r., I PZP
12/93.

W 1991 r. sytuacja uległa zmianie, gdyż zasada bieżącej waloryzacji wy-
nagrodzeń uległa zawieszeniu. W jej miejsce - na mocy art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28
września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej (Dz. U. Nr 87, poz. 396) -
do ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów Sądu Najwyższego, sędziów
sądów powszechnych i prokuratorów w 1991 r. należy stosować przeciętne wy-
nagrodzenie w sferze produkcji materialnej w I kwartale 1991 r.

Tą samą zasadę ustalania wynagrodzenia sędziów w 1992 r. - do czasu
uchwalenia ustawy budżetowej na 1992 rok przyjął art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25
stycznia 1992 r. o zasadach gospodarki finansowej państwa (Dz. U. Nr 21, poz. 83).
Odniesienie do przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej obo-
wiązywało do dnia 31 maja 1992 r.

Na mocy art. 28 ustawy budżetowej na rok 1992 z dnia 5 czerwca 1992 r.
(Dz. U. Nr 50, poz. 229), w okresie od 1 czerwca do 31 grudnia 1992 r. do wy-
nagrodzeń sędziów Sądu Najwyższego, sędziów sądów powszechnych, pro-
kuratorów oraz osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe stosuje się
przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej bez wypłat z zysku w I
kwartale 1992 r.

W spornym czasie, ustawą z dnia 16 października 1991 r. o zmianie ustaw -
Prawo o ustroju sądów powszechnych, o Sądzie Najwyższym, o prokuraturze i o
wynagrodzeniach osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. Nr
100, poz. 443), nastąpiła też zmiana art. 71 prawa o ustroju sądów powszechnych
polegająca na wprowadzeniu nowego, następującego brzmienia § 2 tego artykułu:
"Przez przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej, o którym mowa w §
1, rozumie się przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w go-
spodarce narodowej bez wypłat z zysku, ogłaszane co kwartał przez Prezesa
Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej
"Monitor Polski", w terminie do dnia 7 roboczego drugiego miesiąca każdego kwarta-
łu za kwartał poprzedni". Zgodnie z art. 5 wymienionej ustawy z dnia 16 października
1991 r. o zmianie ustawy - prawo o ustroju sądów powszechnych... § 2 art. 71 w
nowym brzmieniu wszedł w życie z dniem ogłoszenia ustawy, tj. dnia 6 listopada
1991 r.

Z przytoczonych przepisów wynikają zatem dla rozpoznawanej sprawy
następujące konsekwencje: - poczynając od dnia 1 stycznia 1991 r. ustawodawca
uczynił odstępstwo od zasady bieżącej waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich
przyjmując jako miarodajne do ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów -
przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej z wcześniejszego okresu; -
w okresie od 1 stycznia 1991 r. do 5 listopada 1991 r. podstawą do ustalenia
wynagrodzenia zasadniczego powoda powinno być przeciętne wynagrodzenie w
sferze produkcji materialnej w I kwartale 1991 r. wraz z wypłatami z zysku; - w
okresie od 6 listopada 1991 r. do 31 maja 1992 r. podstawę tą stanowiło przeciętne
wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w I kwartale 1991 r. bez wypłat z
zysku;- w okresie od 1 czerwca 1992 r. do 30 września 1992 r. wynagrodzenie
zasadnicze powoda powinno być ustalone na podstawie przeciętnego
wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej w gospodarce narodowej w I kwartale
1992 r. bez wypłat z zysku.

Tym samym za trafny należy uznać zarzut rażącego naruszenia prawa
podniesiony w rewizji nadzwyczajnej, gdyż rażącym naruszeniem prawa jest zarówno
niezastosowanie wymienionych wyżej przepisów przy rozstrzyganiu sprawy, jak i
wydanie zaskarżonego wyroku wyłącznie na podstawie art. 71 prawa o ustroju sądów
powszechnych, to znaczy przy przyjęciu, że obowiązuje zasada bieżącej (syste-
matycznej) waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich. Tymczasem tak właśnie postąpiły
Sądy obu instancji.

W szczególności Sąd Najwyższy nie podziela poglądu Sądu Apelacyjnego,
iż ustawa budżetowa lub okołobudżetowa, wprowadzająca na określony czas
uregulowania odmienne od tych, które zawiera prawo o ustroju sądów
powszechnych, nie ma mocy obowiązującej wtedy, gdy "narusza ustawowo gwa-
rantowane prawa obywateli". Nie podziela także poglądu, że przepisy takie należy
uważać za wyznaczenia budżetowe wiążące wyłącznie organy wykonawcze pań-
stwa.

Wymienione wyżej przepisy ustaw z dnia 28 września 1991 r., z dnia 25
stycznia 1992 r. oraz z dnia 5 czerwca 1992 r. wyraźnie wskazują, kogo dotyczą i jaki
jest przedmiot regulacji, natomiast okoliczność, że nie uchyliły one w wyraźny sposób
zasady bieżącej waloryzacji wynikającej z art. 71 Prawa o ustroju sądów po-
wszechnych nie oznacza, iż nie obowiązują. W kwestii tej, w związku z roz-
poznawaniem zagadnienia prawnego dotyczącego wynagrodzeń sędziowskich, Sąd
Najwyższy wypowiedział się najpierw w uchwale z dnia 27 maja 1993 r., I PZP 12/93
(nie publikowana), a potem w licznych orzeczeniach (np. I PRN 11/94, I PRN 12/94, I
PRN 28/94) w ten sposób, że sprzeczność między przepisami różnych ustaw, w
wypadku, gdy późniejsze nie uchylają wcześniejszych, podlega usunięciu przy
zastosowaniu reguły lex posterior derogat priori. Powoduje to ten skutek, że przepisy
art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budże-
towej, art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach gospodarki fina-
nsowej państwa w 1992 r. oraz art. 28 ustawy budżetowej na rok 1992 z dnia 5
czerwca 1992 r. - jako późniejsze - uchylają w okresie ich obowiązywania moc
obowiązującą art. 71 Prawa o ustroju sądów powszechnych odnośnie do bieżącej
waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich w oparciu o aktualne przeciętne wy-
nagrodzenia w sferze produkcji materialnej, chyba że Trybunał Konstytucyjny uzna te
przepisy za niezgodne z Konstytucją, a Sejm uznając orzeczenie Trybunału Konsty-
tucyjnego za zasadne, zmieni te przepisy bądź je uchyli w całości lub w części.

Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 29 stycznia 1992 r., K 15/91,
uznał między innymi art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. za niezgodny z
Konstytucją, lecz Sejm - mimo iż podzielił to stanowisko - do tej pory nie zmienił
powyższego przepisu ani nie uchylił go w całości lub w części. Oznacza to, że
przepis ten nadal obowiązuje. Nic bowiem innego nie wynika z rozdziału 2 ustawy z
dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (jednolity tekst Dz. z 1991 r. Nr
109, poz. 470), który traktuje o orzekaniu o zgodności z Konstytucją aktów usta-
wodawczych. W taki też sposób wypowiedział się wcześniej Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 2 marca 1993 r., I PZP 3/93 ( OSP 1994 z. 2 poz. 35) podkreślając,
że ani orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ani stanowisko Sejmu uznające jego
zasadność nie mają wpływu na moc obowiązującą aktu ustawodawczego, gdyż
wyłączenie jego obowiązywania następuje dopiero w wyniku uchylenia bądź zmiany
przepisu przez Sejm w całości lub w części. Sąd Najwyższy w obecnym składzie
podziela te poglądy.

Podsumowując więc dotychczasowe rozważania należy stwierdzić, że Sądy
obu instancji rozpoznając sprawę powoda o wyrównanie wynagrodzenia za czas od 1
stycznia 1990 r. do 30 września 1992 r. bezzasadnie pominęły przepisy obo-
wiązujące w tymże okresie. Stwierdzenie to prowadzi do dalszego wniosku, że
oparcie orzeczenia na innych - przejętych przez Sądy - zasadach ustalania wyna-
grodzenia zasadniczego sędziów jest wadliwe i wymaga odpowiedniej korekty.
Przede wszystkim zaś konieczne jest ustalenie, jakie wynagrodzenie należało się
powodowi w okresie spornym i jakie wynagrodzenie otrzymał. Niezbędne jest
również prawidłowe ustalenie dat i okresów, za które należą się odsetki. Z rewizji
nadzwyczajnej wynika, iż zdaniem strony pozwanej pretensje powoda zostały
zaspokojone.

Powyższy stan rzeczy czyni zasadnym wniosek zawarty w rewizji nad-
zwyczajnej o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w części oddalającej rewizję
strony pozwanej (pkt III) oraz w części zasądzającej na rzecz powoda kwotę
46.212.505 zł wraz z odsetkami (pkt I), a także o uchylenie wyroków Sądu Woje-
wódzkiego z dnia 19 listopada 1992 r. i z dnia 18 lutego 1993 r. w części uwzglę-
dniającej powództwo do wymienionej wyżej kwoty, i przekazanie sprawy w tym
zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych.

Z tych względów stosownie do art. 422 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji wyroku.
========================================