Wyrok z dnia 5 czerwca 1996 r.
I PRN 37/96

Spór na tle przewidzianego w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze z.) prawa do zwolnienia z
obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej orga-
nizacji związkowej jest sporem z zakresu prawa pracy (art. 476 § 1 KPC). Na
podstawie tego przepisu pracownik może domagać się przez sądem zobowią-
zania pracodawcy do zwolnienia go od pracy.

Przewodniczący SSN: Walerian Sanetra (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Kazimierz Jaśkowski, Maria Mańkowska,

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 1996 r. sprawy z powództwa
Czesława L. przeciwko [...] Fabrykom Mebli "Z." S.A. w Z.G. o ustalenie i zapłatę, na
skutek rewizji nadzwyczajnej Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność", [...] od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zielonej Górze z dnia 24
maja 1995 r. [...]

u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Zielonej Górze z dnia 14 marca 1995 r., [...] i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Zielonej Górze.


U z a s a d n i e n i e

Powód Czesław L. wystąpił z powództwem przeciwko pozwanym [...] Fabrykom
Mebli "Z." Spółce Akcyjnej w Z.G. o zasądzenie kwoty 7.350.000 zł z tytułu wy-
nagrodzenia za kwiecień i maj 1994 r. Ponadto wniósł o ustalenie, że od dnia 5 maja
1994 r. jest oddelegowany do pracy etatowej w Niezależnym Samorządnym Związku
Zawodowym "Solidarność". Powód wyjaśnił, że od dnia 1 lutego 1994 r. był urlopowany
do pełnienia funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej w wymiarze 1/2 etatu
i że w związku z tym zostało mu przyznane wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości
1.925.000 zł miesięcznie. W pozwanym zakładzie pracy od dnia 1 kwietnia 1994 r.
weszły w życie nowe stawki wynagrodzenia. W VIII grupie zaszeregowania minimalne
wynagrodzenie ustalono na 3.400.000 zł miesięcznie. Do tego dochodzi premia w
wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego. Na tej podstawie powód jest zdania, że
od dnia 1 kwietnia 1994 r. jego wynagrodzenie powinno wynosić 5.950.000 zł, a
otrzymał on tylko 3.850.000 zł. W związku z tym strona pozwana zalega z wypłatą kwoty
2.100.000 zł. Za maj powód otrzymał 700.000 zł, a powinien otrzymać 5.950.000 zł i w
związku z tym zaległość za ten miesiąc wynosi 5.250.000 zł. W toku procesu powód
rozszerzył powództwo o kwotę 5.950.000 zł z tytułu wynagrodzenia za czerwiec 1994 r.,
a następnie zażądał zasądzenia łącznej kwoty 19.250.000 zł rozszerzając powództwo o
wynagrodzenie za lipiec 1994 r. Powód zarzucił również, że strona pozwana
bezpodstawnie odmawia zwolnienia go z obowiązku świadczenia pracy na okres
kadencji w organizacji związkowej w wymiarze pełnego etatu od 5 maja 1994 r.
Strona pozwana wnosząc o oddalenie powództwa wyjaśniła, że pozwany nie
podjął pracy na żadnym z wyznaczonych stanowisk pracy, a ponadto zakładowa
organizacja związkowa nie udowodniła, że jest on uprawniony do zwolnienia z obo-
wiązku świadczenia pracy w pełnym wymiarze na okres kadencji w zarządzie zakła-
dowej organizacji związkowej. W związku z tym pozwany zakład pracy jest też zdania,
że powód otrzymał wynagrodzenie w prawidłowej wysokości.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Zielonej Górze wyrokiem z dnia 12 sierpnia 1994 r.,
[...], powództwo oddalił. Sąd ten ustalił, że powód był zatrudniony w pozwanym
zakładzie pracy od dnia 1 lutego 1986 r. na podstawie umowy o pracę na czas nie
określony. Na wniosek NSZZ "Solidarność" pracowników pozwanego zakładu pracy
powód z dniem 1 listopada 1990 r. został zwolniony przez stronę pozwaną z obowiązku
świadczenia pracy na stanowisku specjalisty do spraw gospodarki narzędziowej, w
związku z powołaniem go do pełnienia funkcji z wyboru w organizacji związkowej.
Pismem z dnia 19 stycznia 1994 r. strona pozwana, realizując wniosek
Międzyzakładowej Komisji NSZZ "Solidarność", powierzyła powodowi z dniem 1 lutego
1994 r. obowiązki specjalisty do spraw gospodarki narzędziowej w wymiarze 1/2 etatu,
zwalniając go jednocześnie z obowiązku świadczenia pracy w wymiarze 1/2 etatu w
związku z pełnieniem funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej i przyznała
mu wynagrodzenie zryczałtowane w wysokości 1.950.000 z. W dniu 25 kwietnia 1994 r.
Zarząd Regionu NSZZ "Solidarność" w Z.G. poinformował pozwanego, że z dniem 25
kwietnia 1994 r. ponownie podjęła działalność Komisja Międzyzakładowa NSZZ
"Solidarność". Strona pozwana w dniu 4 maja 1994 r. doręczyła powodowi pismo, z
którego wynika, że na podstawie art. 42 § 4 KP oddelegowała go na okres 3 miesięcy -
od 4 maja 1994 r. do 3 sierpnia 1994 r. - do pracy w dziale Centralnej Narzędziowni na
stanowisku ostrzarza. W dniu 5 maja 1994 r. Komisja Zakładowa NSZZ "Solidarność"
nie wyrażając zgody na decyzję strony pozwanej wniosła o zwolnienie powoda -
przewodniczącego tej Komisji - z obowiązku świadczenia pracy, na okres kadencji w
zarządzie zakładowej organizacji związkowej, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia
od 5 maja 1994 r. W piśmie zawierającym ten wniosek podano, że aktualny stan
liczebny członków zakładowej organizacji związkowej (na dzień 5 maja 1994 r.) wynosi
152 pracowników. Strona pozwana pismem z dnia 7 maja 1994 r. odmówiła zwolnienia
powoda z obowiązku świadczenia pracy, stwierdzając, iż nie udowodniono okoliczności
uzasadniających zwolnienie. Zażądała także przedłożenia wykazu członków organizacji
związkowej według jej stanu na dzień 5 maja 1994 r. W piśmie z dnia 13 maja 1994 r.
Komisja Zakładowa stwierdziła, że wykaz członków jest wewnętrzną sprawą organizacji
związku zawodowego. Nie podzielając tego stanowiska strona pozwana w piśmie z dnia
16 maja 1994 r. zażądała przedstawienia imiennego wykazu członków NSZZ
"Solidarność" Zakładu Nr 1, według stanu na dzień 15 maja 1994 r. Powód od dnia 4
maja 1994 r. do dnia zamknięcia rozprawy nie podjął zatrudnienia na stanowisku
ostrzarza w Centralnej Narzędziowni. Nie wykonywał też innych prac u pozwanego
pracodawcy. Powód za kwiecień 1994 r. otrzymał zasiłek chorobowy, za maj 1994 r.
wynagrodzenie za 32 godziny, zaś za czerwiec i lipiec nie otrzymał żadnego
świadczenia (zasiłku, wynagrodzenia) od strony pozwanej.
Sąd Pracy w uzasadnieniu swojego wyroku wskazał, że na podstawie art. 31 ust.
1 pkt 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234
ze zm.) prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w
zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługuje jednemu pracownikowi, gdy
związek zawodowy liczy od 150 do 500 członków zatrudnionych w zakładzie pracy.
Zasady udzielania tego zwolnienia określają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 19 maja 1992 r. w sprawie udzielania bezpłatnych urlopów oraz zwolnień od pracy
pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych (Dz. U. Nr 45, poz.
201). W ocenie Sądu Pracy, przedstawiony pozwanemu wniosek z dnia 5 maja 1994 r.
nie spełnia warunków wymienionych w § 6 rozporządzenia z dnia 19 maja 1992 r. w
sprawie udzielania bezpłatnych urlopów oraz zwolnień od pracy. Z przepisu tego wynika
bowiem, że organizacja związkowa winna wykazać we wniosku, że zachodzą
okoliczności uzasadniające wniosek, a w rozpoznawanej sprawie organizacja ta
wykazała jedynie liczbę swych członków na dzień złożenia wniosku, co zdaniem Sądu
Pracy jest niewystarczające. Wniosek powinien zawierać imienną listę pracowników, w
szczególności tych, którzy wyrazili zgodę na potrącenie z wynagrodzenia składek
związkowych, a także tych członków związku zawodowego, którzy nie mają obowiązku
uiszczania składek, gdyż np. zostali z tego zwolnieni. W tym stanie rzeczy, skoro powód
nie wykonywał pracy w spornym okresie (art. 80 KP) i jednocześnie nie uzyskał
zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, to nie nabył prawa do dochodzonego
wynagrodzenia.
W rewizji od tego wyroku powód zarzucił naruszenie prawa materialnego przez
błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie (art. 368 KPC), w szczególności zaś
naruszenie art. 1 ust. 2 i art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych oraz § 6
rozporządzenia z dnia 19 maja 1992 r. w sprawie udzielania urlopów bezpłatnych oraz
zwolnień od pracy, a to przez przyjęcie, że tylko złożenie imiennej listy pracowników,
członków związku, zobowiązuje pracodawcę do zwolnienia pracownika z obowiązku
świadczenia pracy. Rewizja zarzuca także, że zachodzi sprzeczność między istotnymi
ustaleniami Sądu a treścią zebranego w sprawie materiału (art. 368 pkt 4 KPC), w
następstwie pominięcia okoliczności, iż od dnia 1 lutego 1994 r. powód został zwolniony
z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w wymiarze 1/2 etatu i oddalenie
związanych z tym roszczeń powoda o wynagrodzenie. W rewizji powód wniósł o zmianę
zaskarżonego wyroku i ustalenie, że od dnia 5 maja 1994 r. korzysta ze zwolnienia z
obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w wymiarze pełnego etatu oraz o
zasądzenie na jego rzecz z tytułu wynagrodzenia kwoty 31.150.000 zł.
Rozpoznający rewizję powoda Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych uznał, iż jest ona częściowo zasadna. W pierwszym rzędzie przyjął, że sąd
nie jest władny do oceny zasadności odmowy udzielenia zwolnienia powoda z
obowiązku świadczenia pracy w związku z pełnieniem funkcji z wyboru w zakładowej
organizacji związkowej. Jest to bowiem, jego zdaniem, spór pomiędzy organizacją
związkową a pracodawcą, który nie może być rozpatrywany przed sądem pracy; nie jest
to bowiem sprawa z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 KPC.
Jednocześnie jednak Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uznał, iż stan
faktyczny sprawy nie został w dostatecznym stopniu ustalony i wyjaśniony, by mogła
ona zostać ostatecznie rozstrzygnięta. Z pisma strony pozwanej z 19 stycznia 1994 r.
wynika bowiem, że realizując wniosek Prezydium Komitetu Międzyzakładowego NSZZ
"Solidarność" powierzyła ona powodowi z dniem 1 lutego 1994 r. obowiązki specjalisty
do spraw gospodarki narzędziowej w wymiarze 1/2 etatu, zwalniając go jednocześnie z
obowiązku świadczenia pracy w wymiarze 1/2 etatu w związku z pełnieniem funkcji z
wyboru w zakładowej organizacji związkowej. Sąd Pracy nie przeprowadził zaś
postępowania dowodowego w zakresie wynagrodzenia powoda za okres jego
urlopowania do pełnienia funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej w
wymiarze 1/2 etatu i nie poczynił w tym zakresie ustaleń. Z tego też powodu Sąd drugiej
instancji uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej wynagrodzenia powoda za okres
jego urlopowania w wymiarze 1/2 etatu i sprawę w tym zakresie przekazał do
ponownego rozpoznania, a w pozostałym zakresie rewizję powoda oddalił. Sąd ten
zalecił przy tym, by przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd pierwszej instancji ustalił
w szczególności wysokość wynagrodzenia należnego powodowi w związku ze
zwolnieniem go od świadczenia pracy w wymiarze 1/2 etatu - w następstwie decyzji
zakładu pracy z dnia 19 stycznia 1994 r., która to decyzja nie została zmieniona - z
wyłączeniem należnego powodowi zasiłku chorobowego z tytułu niezdolności do pracy z
powodu choroby.
Sąd Pracy po ponownym rozpoznaniu sprawy w wyroku z dnia 14 marca 1995 r.,
[...], ustalił, że powód Czesław L. jest zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w
wymiarze 1/2 etatu od dnia 2 lutego 1994 r. do czasu zakończenia kadencji
przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" u pozwanego pracodawcy
oraz zasądził od niego na rzecz powoda kwotę 2.240 zł wraz z ustawowymi odsetkami.
Powód w związku z oddelegowaniem go do zakładowej organizacji związkowej na czas
trwania kadencji został zwolniony od świadczenia pracy na ten okres i wobec tego
strona pozwana przyznała mu wynagrodzenie zryczałtowane. Pismo z dnia 19 stycznia
1994 r. urlopujące powoda od 14 lutego 1994 r. do pełnienia funkcji z wyboru w
zakładowej organizacji związkowej "Solidarność" w wymiarze 1/2 etatu ustalało
wynagrodzenie powoda w zakresie oddelegowania jako wynagrodzenie ryczałtowe.
Pozwany przedstawił zestawienie ewentualnie należnego wynagrodzenia
zryczałtowanego powoda w związku ze zwolnieniem go z obowiązku świadczenia pracy
w celu pełnienia funkcji w organizacji związkowej w wymiarze 1/2 etatu za okres od 1
lutego 1994 r. do dnia 10 listopada 1994 r.
Sąd Pracy zważył, iż okolicznością bezsporną w rozpatrywanej sprawie jest fakt,
iż pozwany zakład pracy pismem z dnia 19 stycznia 1994 r. powierzył powodowi
obowiązki specjalisty do spraw gospodarki narzędziowej od dnia 1 lutego 1994 r. w
wymiarze 1/2 etatu i z tą datą urlopował go do pełnienia funkcji z wyboru w zakładowej
organizacji związkowej "Solidarność" w wymiarze 1/2 etatu. Pozwany z tytułu
oddelegowania przyznał wynagrodzenie zryczałtowane w kwocie 1.950.000 zł mie-
sięcznie. Strona pozwana w procesie wywodziła, że powód od dnia 1 kwietnia 1994 r.
utracił prawo do oddelegowania go do pełnienia funkcji związkowej w związku z pismem
Prezesa Zarządu z dnia 26 marca 1994 r. informującym o utracie przez powoda
zwolnienia od pracy w wymiarze 1/2 etatu i wyznaczającym mu pracę w Centralnej
Narzędziowni na stanowisku ostrzarza w wymiarze całego etatu.
W myśl § 7 rozporządzenia z dnia 19 stycznia 1992 r. w sprawie udzielania
bezpłatnych urlopów oraz zwolnień od pracy zarząd zakładowej organizacji związkowej
jest obowiązany poinformować kierownika zakładu pracy o ustaniu okoliczności
uprawniających pracownika do korzystania ze zwolnienia, a pracownik w razie ustania
tych okoliczności ma obowiązek przystąpienia do pracy. W ocenie Sądu Pracy w
rozpoznawanej sprawie nie występowały okoliczności wskazujące na ustanie uprawnień
do korzystania przez powoda ze zwolnienia od pracy. Komisja zakładowa "Solidarność"
domagała się bowiem zwolnienia powoda od pracy w wymiarze całego etatu. Powód
był i jest nadal przewodniczącym Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" u strony
pozwanej. Na okres oddelegowania powoda do pełnienia funkcji związkowej jego
wynagrodzenie zostało określone przez pozwany zakład pracy jako wynagrodzenie
zryczałtowane na okres całej kadencji i całego etatu od 1 listopada 1990 r., a następnie
w wymiarze 1/2 etatu od dnia 1 lutego 1994 r. w kwocie 1.950.000 zł, które w związku z
regulacjami płacowymi u pozwanego od 1 kwietnia 1994 r. wynosiło w przypadku
powoda 2.100.000 zł. Zdaniem Sądu Pracy, zwolnienie powoda od pracy w wymiarze
1/2 etatu nie zostało odwołane, bowiem nie wystąpiły przesłanki z § 7 rozporządzenia z
dnia 19 stycznia 1992 r. w sprawie udzielania bezpłatnych urlopów oraz zwolnień od
pracy. Trwa ono nadal do końca kadencji bądź poinformowania pozwanego przez
zarząd zakładowej organizacji związkowej, że ustały przesłanki uprawnienia powoda. W
tym stanie rzeczy Sąd uwzględnił żądanie powoda i zasądził dochodzone przez niego
wynagrodzenie za czas oddelegowania w wymiarze 1/2 etatu za okres poczynając od
czerwca 1994 r. do marca 1995 r.
Od wyroku Sądu Pracy rewizję złożyły obie strony.
Rozpatrując je Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uznał, że na uwzględnienie
zasługiwała jedynie rewizja strony pozwanej. Sąd ten przyjął, że ze zgromadzonego w
sprawie materiału dowodowego w sposób niewątpliwy wynika, że powód z dniem 1
kwietnia 1994 r. utracił prawo do oddelegowania do pełnienia funkcji z wyboru w
Zakładowej Komisji NSZZ "Solidarność" u pozwanego pracodawcy. W dniu 6 stycznia
1994 r. organizacja związkowa, której przewodniczącym był powód, zwróciła się z
pismem do strony pozwanej, aby "przywróciła powodowi świadczenie pracy" w związku
z tym, że utracił on wskutek zmian organizacyjnych prawo do oddelegowania. Powód
miał obowiązek podjęcia pracy już w styczniu 1994 r. i to nie czekając na podjęcie
decyzji przez pozwanego, jako że zgodnie z § 7 rozporządzenia z dnia 19 stycznia 1992
r. w sprawie udzielania bezpłatnych urlopów oraz zwolnień od pracy "obowiązek
świadczenia pracy w związku z ustaniem podstaw do zwolnienia, następuje z mocy
samego prawa". Mimo wyznaczenia pracy przez stronę pozwaną powód jej nie podjął
od 1 lutego 1994 r., bez wskazania przyczyny.
Sąd rewizyjny powtórzył twierdzenie, które znalazło się w jego wcześniejszym
wyroku z dnia 26 października 1994 r., że ocena zasadności udzielenia zwolnienia od
pracy czy też odmowy jego udzielenia nie należy do sądu pracy. Powołując się na art.
476 § 1 KPC Sąd rewizyjny utrzymuje, że "nie może ulegać wątpliwości, że spór między
organizacją związkową, a dyrekcją zakładu pracy o to, czy istnieją podstawy do
zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, rozmiaru tego obowiązku, sposobu
wykazania okoliczności, które takie zwolnienie warunkują, nie jest sprawą z zakresu
prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 KPC. Spór bowiem dotyczy nie indywidualnego
stosunku pracy pracownika, a prawa zbiorowego. W takiej sytuacji rozstrzygnięcie tego
sporu może nastąpić tylko w trybie ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu
sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 237)". W tym kontekście Sąd rewizyjny
zakwestionował stanowisko Sądu pierwszej instancji z tego powodu, iż poddał on
ocenie stanowisko strony pozwanej stwierdzając, że "nie występowały w przedmiotowej
sprawie okoliczności wskazujące na ustanie uprawnień do korzystania z powyższego
zwolnienia". Wbrew takim wywodom Sądu fakt, iż organizacja związkowa, w której
działał powód - według słów Sądu rewizyjnego - "nie miała uprawnień do zwolnienia z
obowiązku świadczenia pracy", wynika wprost z materiału dowodowego. Pismem z dnia
16 marca 1994 r. strona pozwana cofnęła zgodę na oddelegowanie powoda do
pełnienia funkcji związkowych w związku z nieuzupełnieniem wniosku i zmianami
organizacyjnymi w strukturze KZ NSZZ "Solidarność". Okoliczności te potwierdził sam
powód w pozwie z dnia 6 kwietnia 1994 r. w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Pracy w
Zielonej Górze [...] pisząc między innymi, że: "Wobec zmiany struktury organizacji
związkowej w pozwanej spółce z dniem 1 kwietnia 1994 r. brak było podstaw do
pełnienia funkcji związkowej w wymiarze 1/2 etatu. W związku z tym podjąć miałem
zatrudnienie na dotychczasowym stanowisku specjalisty d/s gospodarki narzędziowej w
pełnym wymiarze czasu pracy" [...]. Sąd rewizyjny inaczej niż Sąd pierwszej instancji
ocenił wagę i wiarygodność tego stwierdzenia zawartego w pozwie powoda i na tej
podstawie przyjął, że powód z dniem 1 kwietnia 1994 r. miał podjąć zatrudnienie w
pozwanych zakładach, czego nie uczynił. Tym samym nie nabył on prawa do
wynagrodzenia, jako że pracy nie świadczył (art. 80 KP).
Wyrok Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 maja 1995 r. oraz
poprzedzający go wyrok Sądu Pracy z dnia 14 marca 1995 r. zaskarżył w trybie rewizji
nadzwyczajnej NSZZ "Solidarność", zarzucając im naruszenie prawa materialnego oraz
sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranych w sprawie materiałów, a
ponadto wyrokowi Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - nieważność postępowania.
Skarżący wniósł o zmianę obydwu wyroków w części oddalającej i ustalenie, że powód
od dnia 1 lutego 1994 r. korzysta u pozwanego ze zwolnienia z obowiązku świadczenia
pracy w wymiarze 1/2 etatu do czasu zakończenia kadencji przewodniczącego Komisji
Zakładowej NSZZ "Solidarność", z zachowaniem prawa do wynagrodzenia oraz
zasądzenie na jego rzecz sumy niewypłaconych wynagrodzeń w kwocie 5.582,50 zł z
ustawowymi odsetkami liczonymi od terminów miesięcznych wypłat wynagrodzeń do
dnia zapłaty.
Wcześniej wyrok Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 października
1994 r. w części oddalającej rewizją nadzwyczajną również zaskarżony został przez
NSZZ "Solidarność". Rewidujący domagał się w niej zmiany tego wyroku oraz
prawomocnego (w części) wyroku Sądu pierwszej instancji i ustalenia, że powód od
dnia 5 maja 1994 r. korzysta u pozwanego ze zwolnienia z obowiązku świadczenia
pracy w wymiarze pełnego etatu, na okres kadencji przewodniczącego Komisji Zak-
ładowej NSZZ "Solidarność", z zachowaniem prawa do wynagrodzenia oraz zasądzenia
na jego rzecz kwoty niewypłaconych wynagrodzeń w wysokości 7.280 zł (na dzień 30
kwietnia 1995 r.) z ustawowymi odsetkami liczonymi od terminów miesięcznych wypłat
wynagrodzeń do dnia zapłaty.
Skarżąc wyrok Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 maja 1995 r.
NSZZ "Solidarność" podnosi, że Sąd rewizyjny wskazał, że przy ponownym rozpoznaniu
sprawy należy w szczególności ustalić wysokość wynagrodzenia należnego powodowi
w związku ze zwolnieniem go od świadczenia pracy w wymiarze 1/2 etatu, które - jak to
podkreślił Sąd rewizyjny - nie zostało dotychczas uchylone. Postanowieniem z dnia 16
grudnia 1994 r. Sąd rewizyjny na wniosek strony pozwanej dokonał wykładni swojego
wyroku dodając, że przedmiotem ponownego rozpoznania ma być także ustalenie
czasokresu urlopowania powoda do pełnienia funkcji związkowej. Zdaniem
rewidującego, Sąd pierwszej instancji rozpoznając ponownie sprawę prawidłowo ustalił,
że powód od dnia 1 lutego 1994 r. jest zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w
wymiarze 1/2 etatu do czasu zakończenia kadencji przewodniczącego Komisji
Zakładowej. Słusznie przy tym wskazano, że zwolnienie powoda w wymiarze 1/2 etatu
nie zostało odwołane, gdyż nie wystąpiły przesłanki określone w § 7 rozporządzenia z
dnia 19 maja 1992 r. w sprawie udzielania urlopów bezpłatnych oraz zwolnień od pracy.
Rewidujący jest jednocześnie zdania, że powodowi zasądzono wynagrodzenie w zbyt
niskiej wysokości. Wyrokiem z dnia 24 maja 1995 r. Sąd rewizyjny zmienił wyrok Sądu
pierwszej instancji w ten sposób, że w całości oddalił roszczenie powoda, przyjmując,
że z dniem 1 lutego 1994 r., względnie 1 kwietnia 1994 r., utracił on prawo do
oddelegowania do pełnienia funkcji z wyboru w Komisji Zakładowej, gdyż jakoby już 6
stycznia 1994 r. organizacja związkowa, której przewodniczącym był powód, zwracała
się do pozwanego "o przywrócenie powodowi świadczenia pracy", ponieważ wskutek
zmian organizacyjnych prawo to utracił. Zdaniem NSZZ "Solidarność", ustalenia takie
pozostają w rażącej sprzeczności z dowodami zebranymi w sprawie. Ponadto kwes-
tionuje on przyjęty przez Sąd rewizyjny sposób rozumienia § 7 rozporządzenia z 19
maja 1992 r. w sprawie udzielania bezpłatnych urlopów oraz zwolnień od pracy, z
którego wynika, że tylko zarząd zakładowej organizacji związkowej ocenia ustanie
okoliczności uprawniających pracownika do korzystania ze zwolnienia, na nim ciąży
obowiązek powiadomienia pracodawcy i dopiero wtedy pracownik ma obowiązek
przystąpienia do pracy. Nie ma więc w tej konstrukcji prawnej żadnego automatyzmu,
który oznaczałby - jak twierdzi Sąd rewizyjny - obowiązek świadczenia pracy z mocy
samego prawa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty rewizji nadzwyczajnej są zasadne. Zarówno Sąd pierwszej, jak i drugiej
instancji, swoje wyroki oparły na wadliwie zinterpretowanych normach prawnych, co
sprawia, iż nie mogą się one utrzymać i w związku z tym zostały one przez Sąd
Najwyższy uchylone, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania Sądowi Pracy.
Wadliwość wyroku Sądu pierwszej instancji stanowi przy tym głównie następstwo
błędnego odczytania odnośnych przepisów przez Sąd rewizyjny i skutkiem tego, zwią-
zania Sądu Pracy sprzecznymi z prawem wytycznymi. Sąd Najwyższy w niniejszej
sprawie przyjmuje ten sposób pojmowania wchodzących w rachubę przepisów
prawnych, który znalazł także wyraz w wyroku tego Sądu z dnia 5 czerwca 1996 r., I
PRN 21/95.
W myśl art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych prawo do zwolnienia z
obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji
związkowej przysługuje jednemu (częściowo lub w zakresie całego etatu) lub więcej
pracownikom w zależności od liczby członków związku, zatrudnionych w danym zak-
ładzie pracy. Jest to prawo przysługujące pracownikowi (pracownikom) wybranemu do
zarządu zakładowej organizacji związkowej w okolicznościach wskazanych w art. 31
ust. 1 ustawy o związkach zawodowych i pod warunkiem, iż wskazany zostanie on (oni)
przez ten zarząd jako osoba (osoby), która ma korzystać z tego zwolnienia. Z przepisu
tego wynika także prawo (domagania się) zakładowej organizacji związkowej (związku
zawodowego) do tego, by określone zwolnienie od pracy zostało udzielone danemu
pracownikowi. Innymi słowy, z przepisu tego wypływa dla pracodawcy powinność o
dwojakim charakterze, a mianowicie, wobec określonego pracownika, wskazanego
przez zakładową organizację związkową, jak i wobec tej organizacji. W pewnym stopniu
ma więc rację Sąd rewizyjny, gdy stwierdza, iż na tle udzielenia pracownikowi
zwolnienia od pracy według zasad wynikających z art. 31 ustawy o związkach
zawodowych może powstać spór między tą organizacją a pracodawcą, który nie jest
sporem z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 KPC. Osobną kwestią jest, czy
jest to spór zbiorowy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Nie oznacza to jednak, iż możliwość powstania
takiego sporu wyklucza istnienie prawa podmiotowego po stronie danego pracownika
wybranego do zarządu zakładowej organizacji związkowej i że pozbawiony jest on
możliwości doprowadzenia do jego realizacji na drodze postępowania (sporu) sądowego
(przed sądem pracy). Wynika to wprost ze sposobu zredagowania art. 31 ust. 1 ustawy
o związkach zawodowych, w którym mowa jest o prawie do zwolnienia od pracy
przysługującym pracownikowi, a nie zakładowej organizacji związkowej. Jej uprawnienia
z przepisu tego wynikają jedynie w sposób pośredni i mają inny charakter niż
uprawnienia pracownika. Przemawia też za tym sposób ujęcia zwolnienia od pracy w
art. 31 ust. 3 tej ustawy, według którego pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy
zawodowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za czas niezbędny do
wykonywania doraźnej czynności wynikającej z jego funkcji związkowej, jeżeli czynność
ta nie może być wykonywana w czasie wolnym od pracy. Nie ulega bowiem wątpliwości,
że prawo do zwolnienia od pracy zawodowej przewidziane w tym przepisie przysługuje
bezpośrednio określonemu pracownikowi, przy czym nie ma powodów by uważać, że
natura jurydyczna tego prawa jest zasadniczo inna od prawa do zwolnienia z obowiązku
świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie związku zawodowego, określonego w
art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych.
Zasadnicze elementy prawa do zwolnienia od pracy na okres kadencji pracow-
nika (członka związku zawodowego) w zarządzie zakładowej organizacji związkowej
określone zostały w art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, natomiast
szczegółowe zasady udzielania zwolnień ujęto (art. 31 ust.2 ustawy o związkach
zawodowych) w rozporządzeniu z dnia 19 maja 1992 r. w sprawie udzielania bezp-
łatnych urlopów oraz zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w
związkach zawodowych (rozporządzenie to zostało zastąpione ostatnio przez nowy akt
prawny). Oznacza to między innymi, że regulacje rozporządzenia określającego zasady
udzielania zwolnień w sposób szczegółowy nie mogą przekreślać istoty rozstrzygnięć
zawartych w ustawie, a jego przepisy muszą być wykładane w zgodzie z tymi
rozstrzygnięciami, a w każdym razie w taki sposób, by nie prowadziło to do
podkopywania intencji ustawodawczych dających się odczytać z przepisów ustawy o
związkach zawodowych (art. 31). Ustawa zaś wiąże prawo pracownika do zwolnienia z
obowiązku świadczenia pracy z tym, jaka jest liczebność danej zakładowej organizacji
związkowej. Jest to zaś kwestia faktu, która w razie sporu - tak jak miało to miejsce w
rozstrzyganej sprawie - podlega kontroli sądu pracy. Oznacza to, że w razie sporu na tle
liczby członków danej organizacji związkowej, która stanowi przesłankę prawa do
uzyskania zwolnienia od pracy (zwolnienia o określonym rozmiarze), a w związku z tym
także na tle rozbieżności zdań co do tego, czy spełniony został przewidziany w § 6 ust.
1 rozporządzenia z dnia 19 maja 1992 r. w sprawie udzielania bezpłatnych urlopów oraz
zwolnień od pracy wymóg wykazania we wniosku przez zarząd zakładowej organizacji
związkowej, że zachodzą okoliczności uzasadniające udzielenie zwolnienia, sąd
powinien mieć na uwadze, że sposób pojmowania powinności "wykazania", czy
zachodzą określone okoliczności nie może być zbyt rygorystyczny i przez to sprzeczny
z istotą konstrukcji prawa do zwolnienia od pracy, zawartą w art. 31 ust. 1 ustawy o
związkach zawodowych. Należy tu przy tym pamiętać, że prawo do zwolnienia od pracy
funkcjonariuszy zarządów zakładowych organizacji zawodowych (rad zakładowych)
należy od wielu dziesiątków lat w naszym kraju do tradycyjnych atrybutów związków
zawodowych, stanowiąc niezwykle istotny element gwarancji ich prawidłowego i
skutecznego funkcjonowania, co przemawia przeciwko takiemu interpretowaniu
odnośnych przepisów, które prowadzi do jego ograniczenia czy osłabienia. Nie można
też pominąć, iż ma spore uzasadnienie niechęć niektórych związków zawodowych, czy
poszczególnych ich członków, do szerszego ujmowania ich przynależności związkowej.
W skrajnych przypadkach należy się liczyć także i z tym, iż władze danego związku
zawodowego, z woli swoich członków, mogą podejmować autonomiczne decyzje
dotyczące ograniczenia przekazywania informacji na temat przynależności związkowej
poszczególnych pracowników, czego nie można uznać za niedopuszczalne i czego nie
należy pomijać także przy wykładni obowiązującego prawa pracy. Prowadzi to do
wniosku, że sąd nie może też uchylić się od badania, czy w rzeczywistości istniały
przesłanki dla udzielania zwolnienia od pracy, a w przypadku powoda, czy spełnione
zostały wymagania materialnoprawne (z art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych)
do tego, by mógł on korzystać ze zwolnienia w wymiarze pełnego etatu. Wykazanie we
wniosku, że zachodzą okoliczności uzasadniające udzielenie zwolnienia nie oznacza
powinności ich udowodnienia przez zarząd zakładowej organizacji związkowej, nie
oznacza ono także powinności ich uprawdopodobnienia. Wynika to stąd, że przepisy
aktu wykonawczego nie mogą przekreślać sensu rozstrzygnięć ustawowych ani
kolidować z ich duchem, jak również ze sposobu określenia w § 6 ust. 2 rozporządzenia
z dnia 19 maja 1992 r. treści wniosku zarządu zakładowej organizacji związkowej - który
powinien być rozumiany jako bliższe wyjaśnienie ogólniejszych stwierdzeń zawartych w
§ 6 ust. 1 tego rozporządzenia - wymagającego jedynie (pkt 1), by zostały wskazane (a
nie wykazane) okoliczności uzasadniające udzielenie zwolnienia.
W tych warunkach nie może być uznane za trafne stanowisko Sądu pierwszej
instancji wyrażone w wyroku z dnia 12 sierpnia 1994 r., w którym uznał on, że wniosek
zarządu zakładowej organizacji związkowej w sprawie udzielenia zwolnienia od pracy
powodowi był dotknięty wadą (nie spełniał warunku wykazania, że zachodzą
okoliczności uzasadniające udzielenie zwolnienia), jak równie to - co pośrednio wynika z
wydanego przezeń wyroku - iż sam fakt stwierdzenia tego typu uchybienia wyklucza
konieczność ustalenia przez sąd, czy w rzeczywistości spełnione zostały przesłanki z
art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. W razie stwierdzenia, że przesłanki te w
istocie były spełnione, sąd powinien zobowiązać pracodawcę do udzielenia powodowi
zwolnienia od określonej daty. Oznacza to, iż pracownik sam nie może sobie udzielić
zwolnienia od pracy, ani też nie może tego uczynić zarząd zakładowej organizacji
związkowej. By zwolnienie takie zostało udzielone niezbędne jest oświadczenie
pracodawcy w tej sprawie, albo orzeczenie sądowe zobowiązujące go do jego
udzielenia.
Jednocześnie jednak w razie udzielenia przez pracodawcę zwolnienia od pracy
na podstawie art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych nie ma on możliwości jego
cofnięcia, co zdaje się dopuszczać Sąd rewizyjny odnosząc się aprobatywnie do pisma
strony pozwanej z dnia 16 marca 1994 r., którym cofnęła ona zgodę na oddelegowanie
powoda do pełnienia funkcji związkowych w związku z nieuzupełnieniem wniosku i
zmianami organizacyjnymi w strukturze KZ NSZZ "Solidarność". Zwolnienie od pracy
udzielane jest na okres kadencji. Jeżeli w trakcie jej trwania ustaną okoliczności
uprawniające pracownika do korzystania ze zwolnienia, to fakt ten powinien być
stwierdzony przez zarząd zakładowej organizacji związkowej, która ma w takim
przypadku obowiązek poinformowania o tym kierownika zakładu pracy (§ 7 ust. 1
rozporządzenia z 19 maja 1992 r. w sprawie udzielania bezpłatnych urlopów oraz
zwolnień od pracy). Nie oznacza to jednak, że pracodawca ma prawo cofania czy
odwoływania decyzji o zwolnieniu od pracy, a wręcz przeciwnie, z przepisu § 7 ust. 1
rozporządzenia z dnia 19 maja 1992 r. wynika, że ustanie prawa do korzystania ze
zwolnienia od pracy może być następstwem tylko decyzji zarządu zakładowej
organizacji związkowej, bądź - w razie sporu na tym tle - sądu pracy. Nie ma racji Sąd
rewizyjny gdy twierdzi, że z § 7 ust. 2 rozporządzenia z 19 maja 1992 r. wynika
obowiązek podjęcia z mocy samego prawa świadczenia pracy przez pracownika w razie
ustania podstaw do zwolnienia od pracy. Z systematyki całego przepisu art. 7 tego
rozporządzenia wynika bowiem, że obowiązek przystąpienia do pracy przez danego
pracownika jest następstwem ustaleń czynionych przez zarząd zakładowej organizacji
związkowej. Jest to zrozumiałe jeżeli zważyć, że przecież w konkretnych przypadkach
mogą ustać okoliczności uprawniające pracownika do korzystania ze zwolnienia od
pracy w wymiarze z jakiego on do określonego czasu korzystał, natomiast mogą one
uzasadniać korzystanie z tego prawa w mniejszym rozmiarze. Ponadto do kompetencji
zakładowej organizacji związkowej należy to, w jaki sposób zechce ona rozdysponować
"fundusz zwolnień" między poszczególnych członków jej zarządu, co wynika z art. 31
ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, w myśl którego
prawo do zwolnień przysługuje w niepełnym wymiarze godzin i wtedy może ono być
udzielone większej liczbie pracowników, zgodnie z zasadami zawartymi w pkt 1-5 tego
przepisu. W tych warunkach należy przyjąć, że powstanie obowiązku pracownika
przystąpienia do pracy musi zostać poprzedzone czynnością zarządu zakładowej
organizacji związkowej, polegającą na poinformowaniu pracodawcy o ustaniu
okoliczności uprawniających pracownika do korzystania ze zwolnienia. Jeżeli obowiązek
ten powstawałby niejako automatycznie wraz z ustaniem okoliczności uprawniających
do korzystania ze zwolnienia, to powinność nałożona na zarząd zakładowej organizacji
związkowej w znacznej mierze traciłaby swój sens, a ponadto inna powinna być wtedy
systematyka przepisu § 7 rozporządzenia z 19 maja 1992 r.
Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd powinien ustalić, czy i od kiedy
spełnione zostały wymagania przewidziane w art. 31 ust. 1 ustawy o związkach za-
wodowych, które stanowią przesłanki prawa powoda do zwolnienia go od pracy. W
zależności od ustaleń w tym zakresie rozstrzygnięta powinna zostać sprawa ewen-
tualnego zobowiązania strony pozwanej do udzielenia powodowi zwolnienia od pracy,
jak również kwestia jego rozmiarów (zwolnienie w wymiarze całego etatu, zwolnienie w
wymiarze godzin równym liczbie członków zatrudnionych w zakładzie pracy, gdy ich
liczba jest mniejsza niż 150). Sąd powinien przy tym mieć na uwadze nie tylko przepis
art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, który
przewiduje, że prawo do zwolnienia od pracy przysługuje jednemu pracownikowi, gdy
związek liczy od 150 do 500 członków zatrudnionych w zakładzie pracy, lecz także
przepis art. 31 ust. 1 pkt 1 tej ustawy, według którego prawo to przysługuje częściowo
jednemu pracownikowi w miesięcznym wymiarze godzin, równym liczbie członków
zatrudnionych w zakładzie pracy, gdy ich liczba jest mniejsza od 150. Oznacza to
bowiem, że w każdym przypadku, gdy u danego pracodawcy działa zakładowa
organizacja związkowa (zatrudnia on członków związku należących do takiej
organizacji) istnieją okoliczności uprawniające pracownika do korzystania ze zwolnienia.
Sprawą wymagającą ustalenia jest jedynie to, komu i w jakim rozmiarze zwolnienie to
ma być udzielone. Rzeczą więc Sądu ponownie rozpoznającego sprawę będzie
stwierdzenie, jaki był stan liczebny zakładowej organizacji NSZZ "Solidarność" u strony
pozwanej w poszczególnych okresach czasu oraz jaka w istocie była treść wniosków
Komisji Zakładowej tego związku, dotyczących zwolnienia powoda z obowiązku
świadczenia pracy na okres kadencji w tej Komisji. Konsekwencją tych rozstrzygnięć
powinny być także decyzje Sądu w sprawie dochodzonego przez powoda
wynagrodzenia.
Kierując się powyżej wskazanymi względami Sąd Najwyższy, na podstawie art.
422 § 2 KPC, orzekł jak w sentencji.

========================================